Elorda ırgesınde «Köktal» degen auyl bar. Jaiqalyp, jaŋaryp kele jatqan eldımeken. Erterekte, keŋes ökımetı kösemderınıŋ bırı – Sergei Kirov esımın ielengen keŋşardyŋ ortalyǧy bolǧan. Bertınde bas şaharǧa ainalǧan Astanaǧa qosylǧan alǧaşqy auyldyŋ bırı. Bügıngı taŋda elordadaǧy aumaǧy ülken şaǧyn audan sanalady. Eŋselı üiler boi tüzep, köşelerge tas jol töselgen. Qoǧamdyq kölıkter qatynaidy. Qysqasy, bas qalamen qatarlasa damyp kele jatqan tūrǧyn alap. Ärine, atalǧan şaǧyn audanda barlyq mäsele oŋ şeşılgen dep taǧy aita almaimyz…
1998 jyly atalǧan eldımekennen apaiym tört qabatty üiden ekı bölmelı päter satyp aldy. Elordanyŋ ırgesı qalanyp jatqan şaq. Ol kezde atalǧan kent älı bas qalaǧa kırmegen. Studentpın. Demalys künderı apamnyŋ üiıne qydyryp kelemın. Kelgen saiyn ūiadai jyp-jyly jataqhanama qaituǧa asyǧamyn. Öitkenı, tätem satyp alǧan köp qabatty üide jylu joq. Torǧaidyŋ balapanyndai ekı balasymen özderı elektr peş qosylǧan bır bölmede bürısıp otyrady. Syrtta, arqanyŋ arqyraǧan aiazy buyp tūrady. Su tasymal, kärız jüiesı dūrys jūmys ıstemeidı. Qysqasy, üi degen aty bar da, zaty joq. Osy jaǧdai üş-tört jylǧa deiın sozyldy. Aqyry, «Köktaldan» Älkei Marǧūlan atamyz atyndaǧy №40 qazaq orta mektebı boi köterıp, jylu qazandyǧy salyndy. Sol maŋaidaǧy tört qabatty bes üi älgı jylu qazandyǧyna qosylyp, qiyndyqtan közderı aşyldy. Jylumen qosa ärbır üige bereke kırdı. Mıne, sodan berı doptai zymyrap on bes jylǧa juyq uaqyt öttı. Qazırgı taŋda atalǧan kenttıŋ kelbetı, tynys-tırşılıgı qandai? Qandai jūmystar qolǧa alynyp, nendei mäsele şeşımın tappaǧan? Osy saualdardy «Köktal» tūrǧyn alabyna jauapty– Saryarqa audanynyŋ bas inspektory Ädılhan Joldasbaevqa qoidyq. Orta jasqa kelgen, aşyq mınezdı, aqjarqyn kısı eken. 2008 jyldan berı osy tūrǧyn alapty basqaryp keledı. Iske de myǧym, qimyly da şalt.
–Bızdıŋ tūrǧyn alapqa «Köktal -1», «Köktal-2», «Agroqalaşyq», «Et kombinaty» sekıldı şaǧyn audandar qaraidy. Aumaqtyŋ özı 3000 myŋ gektar jerdı alyp jatyr. Tūrǧyndardyŋ sany –28 myŋnyŋ üstınde. Audan da 52 ülken köp qabatty üi bar. Olardyŋ bıreuı – «Köktal-1» bolsa, üşeuı «Köktal-2» tūrǧyn alabynda. Būl üilerge jylu derbes qazandyqtan berıledı. Iаǧni, tūrǧyndar üilerdı öz küşımen jylytyp otyr dese bolady. Öitkenı, bızdıŋ tūrǧyn alapqa qalalyq ortalyq jylu jüiesı jetpegen. Bar mäsele osyǧan kelıp tıreledı. Ertede, Kirov atyndaǧy sovhoz bolǧan kezde salynǧan ekı qabatty üilerde jylu mülde joq. Olardyŋ denı apattyq jaǧdaida tūr. Äsırese, onda tūratyn tūrǧyndardyŋ basyna tüsken qiyndyq bızdıŋ janymyzdy auyrtady. Osy mäselemen olar joǧary jaqqa jiı şyqty. Endı qalalyq äkımdıktıŋ tapsyrmasymen būl üilerdı gazben jylytu jaiy qarastyryluda. Ol üşın «Köktal-1» kentınıŋ şetınen ekı gektar jer bölındı. Soǧan jinaqtau ūrasy salynyp, gaz qūbyry tartylmaq.. Äzırşe, oǧan gaz tasymaldanady. Keiınırek, ortalyq gaz jüiesıne qosylmaq. Būl aldaǧy jyly ıske asady dep jobalanuda, – dedı Ädılhan Nazymbekūly.
Bas inspektordyŋ sözınen keiın, älgınde «Köktal-1» tūrǧyn alabyna kırgen kezımızde ekı qabatty üidıŋ qasynan jolyqqan zeinetker äje esımızge tüstı. Ol kısı bızge ekı qabattaǧy jyluy joq üilerdıŋ mäselesı jaiynda nazyn bıldırıp edı.
-Mıne, on jetı jyldan berı jyluy joq, mūzdai üide tūryp kelemız. Osy auylda jylu jelısınen ajyratylǧan ekı qabatty on alty üi bar. Olarda köbınese zeinetkerler tūrady. «Ystyq su» degendı ūmytqanbyz. Mūzdai sudy jylytyp paidalanamyz. Äsırese, qysty künderı qatty qinalamyz. Elektr peştı ǧana qosyp, jan saqtaimyz. Qys mezgılınde toqtyŋ özıne 30-40 myŋ teŋge töleimız. Zeinetaqymyzdyŋ özı otyz tört myŋnyŋ ainalasy. Tamaq ışpei, kiım kimei, barlyq aqşany elektrge jūmsaimyz. 1996 jyly būrynǧy «Kirov» sovhozy bankrotqa ūşyrady. Keŋşar taraǧannan keiın ortalyq qazandyq būzyldy. Sodan berı jylu közden būl-būl ūşty. Qazır, üiımızdıŋ ışı dymqyl, aua syz. Qabyrǧasy qaraiyp ketken. Jeŋıl-jelpı jöndeu jürgızgen bolamyz. Bärıbır, odan paida joq. Türlı aurudan köz aşpaimyz. Öz küşımızben aqşa jinap, jertöledegı kärız sularyn tazartamyz. Ai ötpei, qaita tolyp qalady. Kärız su jüretın qūbyr da, qūdyq ta eskırgen. Ony jaŋartuǧa bızdıŋ küşımız jetpeidı. Tiıstı oryndarǧa habarlassaq, «qarjy joq» dep aitady. Sondyqtan, bızge äkımdık tarapynan qoldau qajet. Bas inspektor Ädılhanǧa alǧysymyz şeksız. Qolynan kelgenşe kömektesıp, jany şyǧyp jüredı. Osy üilerdı «gazben jylytady» degen söz bar. Ol qaşan ıske asady?! Aldymyzda arqyrap qys kele jatyr. Bızdıŋ auyl qazır qala sanalady. Bıraq, keşıp otyrǧan küiımız aianyşty, – deidı Liudmila Nazarenko.
Jasy kelgen keiuananyŋ sözı bızdı ülken oiǧa qaldyrdy. Arqanyŋ sary şūnaq aiazynda jylusyz otyru mümkın emes qoi. Adamnyŋ jany sırı ekenı ras-au.
Alaida, atalǧan auylda tūrǧyndar üşın atqarylyp jatqan jūmys jeterlık. Aitalyq, tūrǧyn alapqa qarasty 172 köşenıŋ denıne asfalt töselgen. «Köktal-2» alabynyŋ jeke üilerı ortalyq kärız jüiesıne qosylǧan. Ärbır tūrǧyn üige auyz su engen. Audan da jetı mektep, alty memlekettık balabaqşa men jeke bes balabaqşa jūmys ısteidı. Tūrǧyndar igılıgı üşın «Köktal-1» tūrǧyn alabynda demalys alaŋy salynǧan. Bügıngı taŋda osyndai alaŋ «Köktal-2» kentınde de boi köterude.
«Bızdıŋ tūrǧyn alapta tört saiajai bölımşesı bar. Onyŋ barlyǧy uaqytşa jalǧa berılgen. Bügıngı taŋda saiajaidy jalǧa beru merzımı toqtatyldy. Ol jerdegı tūrǧyndarǧa zäulım üi saluǧa bolmaidy. Bolaşaqta olardyŋ ornyna köp qabatty üiler salynuy mümkın. Ärine, tüsınbeuşılıkter bar. Bıraq, mümkındıgınşe tüsındıru jūmystaryn jürgızudemız. Sondai-aq, şetelden kelgen qandastarymyz üşın «Köktal-1» eldımekenınen arnaiy jer bölındı. Qazırgı taŋda onda 40- şaqty jeke üi salyndy. Ony respublikalyq «Asar» oralmandar qoǧamdyq bırlestıgı ıske asyruda. Ol jerdıŋ su, jaryq mäselesın şeşıp berdık. Qazırgı taŋda «Köktal-2» alabynyŋ aumaǧynda 150 avtobus siiatyn avtopark salynuda. Bızde abattandyru jūmystary tyŋǧylyqty jürgızılıp keledı. Är senbılık saiyn 500 tüp aǧaş egemız» deidı bas inspektor.
Qysqasy, «Köktal» tūrǧyn alabynyŋ keleşegı jarqyn. Älı de qūlaşy jazylyp, dami bermek. Alaida, bızdıŋ oiymyzdan Liudmila äjeidıŋ beinesı ketpei qoidy. Esımızge, Oralhan Bökeidıŋ «Bızdıŋ jaqta qys ūzaq» atty romany tüstı. Şynynda, Arqada qys ūzaq qoi. Al Liudmila äjei taǧy bır qysty jylusyz ötkızbek…
Azamat ESENJOL
