BJZQ: Eŋbek qatynasyn zaŋdastyru qajet

Ädette zeinetaqy jarnalary turaly söz qozǧalǧanda, keibır azamattar «Bügıngı künmen ömır süru kerek, zeinet jasynyŋ auyly älı alys, sol üşın naqty tabysty körsetpese de bolady» degen ūstanymdy basşylyqqa alady. Sonymen qatar zeinet­aqy jarnalaryn eŋ az mölşerde audaryp, jalaqyny «konvertpen» beretın jūmys beruşını qoldap jatady. Keiınnen zeinetker atanǧanda şotynda az ǧana qarjynyŋ jinaqtalǧany, alatyn zeinetaqysy mardymsyz ekenı anyqtalyp, būrynǧy basşyǧa degen oŋ közqarasy kürt özgeredı. Nege būlai bolyp jatady? Mūndai tūrmys tüit­kılderın tüsındırıp, keibır jäitterdıŋ syryn aşuǧa bızge «BJZQ» AQ Basqaruşy direktory – Nūr-Sūltan qalasyndaǧy filialynyŋ direktory Mūrat Şärıpov qol ūşyn sozdy.– Mūrat Tūrsynūly, qazır qoǧamda jinaqtauşy zeinet­aqy jüiesın reformalau qajet degen pıkırlerdıŋ aitylyp jatqany belgılı. Osyǧan bailanysty Qorda salymşylardyŋ sany, jinaqtardyŋ kölemı qanşa bolǧanyn bılgımız keledı. Jarnalardyŋ Qorǧa audarylu deŋgeiı qandai?
– Qarjylyq sauattylyq turaly ünemı aityp otyru kerek. Qazırgı kezde resmi organdardan kelıp tüsken resmi aqparatqa kümänmen qarap, ǧalamtordaǧy nemese tanys adamdar aitqan, tekserılmegen, kümän tudyratyn aqparatqa senu beleŋ alyp barady. Al densaulyqqa, bılımge qatysty mäseleler tuyndaǧanda, ärtürlı jöndeu jūmystaryn jürgızu kerek bolǧanda adamdar kerısınşe mamandarǧa jügınedı.
Bır qaraǧanda aqşany ūstau, jūmsau jeŋıl siiaqty körınedı. Bıraq būǧan da käsıbilık, sauattylyq kerek ekendıgın aitqym keledı. Qarjy degenımız būl – qazırgı qolda bar aqşa ǧana emes, bolaşaqta bolatyn aqşa, onyŋ ışınde zeinetaqy da bar.
Bügınde elımızdegı jūmyspen qamtylǧan azamattardyŋ köp­şılıgınde jeke zeinetaqy şoty (JZŞ) bar. Bıraq 50 jastan assa da zeinetaqy şotyn aşpaǧan azamattar da kezdesedı. Biylǧy jyldyŋ 9 aiynda salymşylar aşqan 308,5 myŋ şottyŋ 12,23 paiyzyn 41 jastan 50 jasqa deiıngı azamattar, al 8,7 paiyzyn 51 jastan asqandar aşqan. Bälkım, būǧan 2019 jyldyŋ 8 qaŋtarynan bastap, azamatta jeke zeinetaqy şoty bolmaǧan jaǧdaida, onyŋ atyna BJZQ-nyŋ aqparattyq jüiesıne alǧaşqy jarna kelıp tüsken sätte şottyŋ avtomatty türde aşylatyndyǧy äser etken bolar. Būl rette keiıngı kezde äleumettık jelıler men keibır būqaralyq aqparat qūraldarynda jariialanǧan mälımetter qoǧamdyq pıkırge kerı yqpalyn tigızıp jatqany jasyryn emes.
Zeinetaqy şotyndaǧy aqşany päter aluǧa jūmsauǧa kelgende, keibır synşylar ortaşa zeinet­aqy jinaqtarynyŋ 1 mln teŋgeden kem ekenın aityp jür. Alaida olar jinaqtardy salymşylardyŋ jas mölşerıne qarai naqtylamady. Būl ortaşa körsetkış barlyq salymşylardyŋ şotynan, atap aitqanda, jüiege köp jyldan berı qatysyp kele jatqandardyŋ da, jüiege jaŋadan kırgenderdıŋ de, jarnalardy tūraqty audaratyndardyŋ da älı künge deiın resmi jalaqysyn körsetpeitınderdıŋ de şottary boiynşa şyǧaryldy. Salymşylardyŋ 50 paiyzdan astamynyŋ BJZQ-ǧa mındettı zeinetaqy jarnalaryn tūraqty audaru körsetkışı 5 jyldan az, al salymşylardyŋ 75 paiyzdan astamynda būl körsetkış 10 jyldan aspaidy. Sondyqtan ortaşa körsetkış turaly emes, jinaqtauşy zeinetaqy jüiesı engızılgennen berı tūraqty türde jarna audaratyndardyŋ jinaqtary turaly söz qozǧaǧan jön. 1998 jyldan berı zeinetaqy qoryna tūraqty türde jarna audaryp kelgen salymşylardyŋ ortaşa zeinet­aqy jinaqtary erlerde – 5,1 mln teŋge, äielderde – 3,9 mln teŋge.
Bügıngı zeinetkerler – 1998 jylǧa deiın eŋbek ötılı bar adam­dar. Olardyŋ zeinetaqysynyŋ köp bölıgı – memlekettık biudjetten tölenedı. Iаǧni, eŋbek ötılı men jinaqtauşy zeinetaqy jüiesıne qatysu kezeŋı esepke alynǧan. 1980 jyldan keiın tuǧandar jinaqtauşy zeinetaqy men memlekettık bazalyq zeinetaqyǧa ǧana ümıt arta alady. Köptegen memleketterde ärbır adam bolaşaǧyn, qarttyǧyn özı oilastyrady. Jūmysşylardyŋ jeke sanattaryna ǧana zeinetaqy töleitın elder bar, al basqa adamdar zeinet­ke şyqqanda özın-özı asyraityn joldardy ızdeidı. Sondyqtan köp memlekette zeinet­aqy audarymdary qorlarda jinaqtalady. Sebebı, ırı somalardy eselendıru oŋai. Būl – ūjymdyq investisiia­lau, iaǧni, ırı somalardy paidaly ıske jūmsau bolyp tabylady.
– Mūnda da Äzırbaijan bankı siiaqty täuekelder bar ǧoi…
– Būl jaǧdaidan bız jaqsy tabyspen şyqtyq. Osy tektes investisiialar – ädepkı älemdık täjıribe. Äzırbaijan bankınıŋ obligasiialary satyp alynǧanda, jaqsy mölşerleme ūsynyldy – valiutamen jylyna 8 paiyz. Tartymdy investisiialyq jospar boldy. Odan ülken tabys kütıldı, bıraq keiınnen emitent belgılı bır tüitkılderge tap keldı. Sol kezde memlekettık organdar ıske aralasyp, bank obligasiialary jylyna 4 paiyzdyq mölşerlememen memlekettık baǧaly qaǧazdarǧa auystyryldy. Mysaly, AQŞ-ta memlekettık baǧaly qaǧazdar üşın jylyna 1,5 paiyzdan artyq mölşerleme berılmeidı. Al Äzırbaijannyŋ memlekettık baǧaly qaǧazdary jaqsy baǧaǧa satylyp, odan jaqsy tabys tüstı.
– Qordan zeinetaqy tölemderı tūraqty tölenıp jatyr. Mūny ärine, jinaqtauşy zeinetaqy jüiesınıŋ jaqsy jūmys ıstep jatqandyǧynyŋ bır aiqyn dälelı deuge bolady. Būl pıkırmen kelısesız be?
– Şynynda da bolaşaqqa qor jinaudaǧy basty maqsat – qarttyq şaqta ai saiyn laiyqty zeinet­aqy alyp tūru. BJZQ-dan berıletın zeinetaqy tölemderınıŋ kölemı bırtındep ösıp jatyr. Aǧymdaǧy jyldyŋ 10 aiynda zeinetaqy tölemderı 170,3 mlrd teŋgege jettı. Mysal üşın ötken jyldyŋ säikes kezeŋınde tölemder 143,3 mlrd teŋgenı qūraǧan bolatyn. Eger atalǧan kezeŋ boiynşa tölem qūrylymyn qarastyrsaq, ol tömendegıdei:
– zeinet jasyna toluǧa baila­nys­ty – 55,0 mlrd teŋge;
– 1 nemese 2 toptarda merzımsız mügedektıgı bar jandarǧa – 1,5 mlrd teŋge;
– Qazaqstannan şetelge tūraq­ty tūruǧa ketuge bailanysty – 39,6 mlrd teŋge;
– mūragerlık boiynşa – 22,9 mlrd teŋge;
– jerleuge bailanysty – 2,6 mlrd teŋge;
– basqa tūlǧalarǧa – 0,1 mlrd teŋge;
– ömırdı saqtandyru boiynşa kompaniiaǧa (ÖSK) – 48,5 mlrd teŋge.
Sonyŋ ışınde Nūr-Sūltan qalasy boiynşa tölemder:
– zeinet jasyna toluǧa bailanysty – 3,74 mlrd teŋge;
– 1 nemese 2 toptarda merzımsız mügedektıgı bar jandarǧa – 0,10 mlrd teŋge;
– Qazaqstannan şetelge tū­raq­ty tūruǧa ketuge bailanysty – 2,36 mlrd teŋge;
– mūragerlık boiynşa – 1,62 mlrd teŋge;
– jerleuge bailanysty – 0,14 mlrd teŋge;
– ömırdı saqtandyru boiynşa kompaniiaǧa (ÖSK) – 3,46 mlrd teŋge.
Keste boiynşa BJZQ-dan ai saiynǧy zeinetaqy tölemderınıŋ ortaşa somasy 21 050 teŋgenı qūrady. Bıraq eske salyp öteiın, būl bügıngı zeinetkerler alatyn, bazalyq jäne ortaq zeinetaqydan tūratyn jiyntyq zeinetaqynyŋ bır bölıgı ǧana. Sonymen qatar BJZQ tölemderınıŋ eŋ joǧary mölşerı boiynşa şekteu joq. Ol jinaqtalǧan somaǧa tıkelei bailanysty. BJZQ-dan ai saiyn 500 000 teŋgeden asatyn zeinetaqy tölemderın alatyndar bar. Sondyqtan qaitalap aitaiyn, bas­tysy – zeinetaqyǧa qarjy jinau.
– BJZQ jarnalaryna Bıryŋǧai jiyntyq tölemnıŋ engızıluı qalai äser ettı? Jinaqtauşy zeinetaqy jüiesımen adamdardy tolyq qamtu üşın qandai jūmystardy jürgızıp jatyrsyzdar?
– Bıryŋǧai jiyntyq tölemnıŋ (BJT) tölenuı öz qyzmetın zaŋdas­tyruǧa jäne biznesın tırkeuge, zeinetaqy jarnalaryn audaruǧa asyqpaǧan adamdarǧa jaqsy serpın berdı.
BJZQ Eŋbek jäne halyqty äleumettık qorǧau ministrlıgımen jäne salyq organdarymen bırlesıp, zeinetaqy jarnalaryn audarmaityn adamdardy jinaqtauşy zeinet­aqy jüiesıne tartu jūmystaryn jürgızıp jatyr. Naqty aitar bolsaq, olarǧa telefon şalyp, tüsındıru jūmystaryn jürgızemız. Jüiege qatysudyŋ maŋyzdylyǧyna közderın jetkızemız. Mysaly, jyl basynan berı Nūr-Sūltan qalasy boiynşa 26 917 salymşymen bailanys ornatyldy. Sonyŋ arqasynda
4 238 şotqa jarnalar tüstı. Sondai-aq erıktı zeinetaqy jarnalary boiynşa şarttardyŋ sany köbeidı. Būǧan äsırese elımızdıŋ batys öŋırlerınde, mūnai kompaniialarynda qyzyǧuşylyq arta tüsude. Osylaişa jūmys beruşıler jūmysşylardy yntalandyryp otyr.
Qazırgı zamanda adamdar kompaniia qyzmetınıŋ aşyq, aiqyn bolǧanyn qalaidy. Bız öz jūmysymyzda būl qaǧidany basşylyqqa alamyz. Jaqynda BJZQ mamandary äzırlegen mobildı qosymşa jaŋartyldy. Negızı mobildı qosymşa arqyly jeke zeinetaqy şotynan üzındı köşırmenı, zeinetaqy aktivterı boiynşa aǧymdaǧy körsetkışterdı, jaŋalyqtardy, «BJZQ» AQ barlyq filialdary men qyzmet körsetu ortalyqtarynyŋ mekenjailaryn, bailanys telefondaryn köruge bolady. Endı osy qyzmetterdıŋ qatary jaŋa mümkındıktermen tolyqty. Atap aitar bolsaq olar: boljamdy zeinetaqy kalkuliatory, onlain-bot jäne halyqtyŋ äleumettık tūrǧydan osal toptaryna ötınış jasauǧa mümkındık beretın qyzmetter. Būl rette zeinetaqy kalkuliatory arqyly bolaşaq zeinetaqyny esepteuge mümkındık berılse, onlain-bot arqyly jiı qoiylatyn sūraqtarǧa jauap aluǧa bolady.
Söz retı kelgende aita keteiın, Qordyŋ Nūr-Sūltan qalasyndaǧy filialy jyl basynan berı bolaşaq zeinetaqyny josparlau boiynşa keluşılerge 15 460 aqyl-keŋes berdı.
– Oqyrmandarymyzǧa aitar qandai tılegıŋız bar?
– Azamattardy jūmys beru­şı­lerden eŋbek qatynasyn zaŋdas­tyrudy jäne zeinetaqy jarnalarynyŋ tolyq kölemde audaryluyn talap etuge şaqyramyn. Būl – bolaşaq zeinetaqynyŋ qomaqty boluyna septıgın tigızetın bolady.