Prezident Qasym-Jomart Toqaev Joldauynda aldymyzǧa IT-elge ainalu mındetın qoidy. Qazır älemnıŋ ozyq elderı sifrlanu bäsekesıne tüsıp, aqparattyq-kommunikasiialyq tehnologiiany damytuǧa barynşa küş saluda. Al IT salanyŋ damu deŋgeiı kiberqauıpsızdık indeksı, elektrondy ükımettıŋ qyzmet körsetu deŋgeiı jäne sifrly bäseke reitingısı boiynşa saralanady.
KİBERQAUIPSIZDIK – QAJETTILIK
Jaŋa tehnologiiany äzırleu men engızude derekterdıŋ qūpiialylyǧyn jäne syrtqy şabuyldan qorǧaudy qamtamasyz etu maŋyzdy. Būl – ūlttyq qauıpsızdık tūrǧysynan alǧanda basty qajettılık. Bırıkken Ūlttar Ūiymynyŋ (BŪŪ) halyqaralyq elektr bailanys odaǧy (HEO) kiberqauıpsızdık deŋgeiın baǧalauǧa jauapty. 2015 jyldan bastap jahandyq kiberqauıpsızdık indeksı (GCI) älem elderınıŋ kiberqauıpsızdık deŋgeiın anyqtaidy. Halyqaralyq ūiym elderdıŋ kiberqauıpsızdıgın baǧalaǧanda qūqyqtyq, tehnikalyq, yntymaqtastyq şaralaryn saralaidy. Būǧan ūiymdastyru jäne halyqaralyq arenadaǧy qyzmetı de kıredı.
Kiberqauıpsızdıgı joǧary elder qatarynda AQŞ, Ūlybritaniia, Saud Arabiiasy, Estoniia jäne Oŋtüstık Koreia köş bastaidy. TMD elderınıŋ arasynda Qazaqstannan joǧary reitingte Ukraina, Resei, Äzerbaijan, Moldova, Belarus, tömende Qyrǧyzstan, Özbekstan, Armeniia, Täjıkstan tūr. 2019 jylǧy reiting boiynşa Qazaqstan 83-orynda bolsa, 2020 jyly – 40, 2022 jyly 31-orynnan körındı.
Astana Hub qatysuşylary jasaǧan startaptardyŋ igılıgın halyq türlı salada körude. Mäselen, Documentolog servisın, qalada Parqour parking qyzmetın, CITIX smart-taqtasyn, UvU qauıpsız taksiın jäne taǧy basqasyn atauǧa bolady
Rasynda, sifrly transformasiia adamnyŋ ömır süru sapasyna tıkelei äser etıp, damudyŋ negızgı indikatoryna ainalǧandyqtan, kiberqauıpsızdıktı saqtau eldıŋ tūtastyǧyn saqtaumen teŋ. Qazır soǧystyŋ formasy özgerıp, auyr artilleriiaǧa emes, ūşqyşsyz basqarylatyn qaru türlerı sūranysqa ie. Bärınen būryn internet arqyly şabuyl jasap, eldıŋ ekonomikasyn tyǧyryqqa tıreuge äbden bolady. Europalyq Odaq kiberqauıpsızdık strategiiasyn äzırlep, kärı qūrlyqtyŋ kiberqauıpterge ūjymdyq tūraqtylyǧyn arttyrudy maqsat etedı. Qytai jaŋalyqtardy üilestıru biurosy atty vedomstvo qūrdy. Būl qūrylym qytailyqtardyŋ internettegı bükıl älemmen qarym-qatynasyn baqylaidy. Ūlybritaniia tehnologiialyq platforma arqyly salany retteidı. Qazaqstan Ükımetı 2023-2029 jyldarǧa arnalǧan sifrly transformasiia, aqparat-kommunikasiia tehnologiiasy salasyn jäne kiberqauıpsızdıktı damytu tūjyrymdamasyn ıske asyru jönındegı ıs-qimyl josparyn bekıttı. Endı kiberqauıpsızdık mäselesı kün tärtıbınen tüspei, salany jetıldıru negızgı basymdyqqa ainaldy.
Ūlttyq statistika biurosynyŋ deregı boiynşa 2023 jyldyŋ bırınşı toqsanynda Qazaqstanda kiberqauıpsızdık salasyndaǧy qyzmetter kölemı 2,9 milliard teŋgege jetıp, 2022 jylmen salystyrǧanda 41 paiyzǧa arty. Öŋırler arasynda kiberqauıpsızdık salasyndaǧy eŋ köp qyzmet Astana qalasyna tiesılı. Elordada qyzmet kölemı 1,4 milliard teŋgenı qūrady. Bır jyl būryn 989,8 million teŋgenı qūraǧan edı.
Jalpy internet segmentınıŋ keŋıstıgınde 160 myŋnan asa «kz» domenı tırkeldı. El aumaǧynda 12 kompaniia domen tırkeuge qūqyly.
2018 jyly Aqparattyq qauıpsızdıktıŋ ūlttyq üilestıru ortalyǧy qūryldy. Būl ortalyq memlekettık organdardyŋ aqparattyq resursyn jäne respublikanyŋ asa maŋyzdy aqparattyq infraqūrylymyn kiberşabuyl men kiberqauıpten qorǧaudy qamtamasyz etedı. 2020 jyly aqparattyq qauıpsızdıktıŋ 70 myŋnan astam bıregei oqiǧasyn, 2021 jyly 120 myŋ oqiǧany tırkeuge, 2022 jyly 28 million şabuyldy toqtatty.
SİFRLY BÄSEKE – BASTY KÖRSETKIŞ
Jaŋa tehnologiialar jarysy soŋǧy onjyldyqta qarqyn alyp, reiting körsetkışısı maŋyzdy rölge ie. Öitkenı baǧalau deŋgeiı qai salada joǧary nemese tömen önımdılıktı körsetetının anyqtauǧa kömektesedı.
Qazır Astana Hub tehnoparkınde 1257 qatysuşy bar. Hub-tyŋ bılım beru baǧdarlamasynda 20 myŋnan astam adam oqydy jäne 2 myŋnan astam adam inkubasiialyq jäne akselerasiia baǧdarlamasynan öttı. Astana Hub qatysuşylary IT salasynda 20 myŋnan astam jūmys ornyn qūrdy
Halyqaralyq menedjmenttı damytu instituty (IMD) tehnologiiany zertteu jäne aşu, sifrly tehnologiiany ılgerıletu, ekonomikanyŋ sifrly transformasiiaǧa daiyndyǧy boiynşa baǧa beredı.
Reitingte bırınşı orynda – AQŞ. HH ǧasyrdyŋ 30-jyldary AQŞ alǧaşqy kompiuterdı oilap tauyp, sol uaqyttan aqparattyq tehnologiiany jetıldıruge erekşe män berıp, bügınde sifrly ekonomika salasynda köşbasşy… Ştattar sifrly ekonomikany damytuda amerikalyqtardy joǧary jyldamdyqty internetpen qamtamasyz etudı, ziiatkerlık menşık arqyly innovasiialyq tehnologiiany ılgerıletudı, jaŋa tehnologiialardyŋ jaŋa buynyn damytudy közdeidı.
IMD sifrly bäsekege qabılettılık indeksın jyl saiyn jaŋartyp otyrady. 2021 jylǧy zertteu älemnıŋ 64 elın qamtyp, alǧaşqy bestıkke Daniia, Gonkong, Şvesiia jäne Singapur endı. 2015 jyldan bastap Daniia öz azamattaryna memlekettık organdarmen tek internet arqyly qarym-qatynas jasaudy mındettep, memlekettık organdardy sifrlandyrudy basymdyq ettı. Al Estoniia 2035 jylǧa deiıngı ūlttyq baǧdarlama qabyldap, sonyŋ aiasynda strategiialyq basymdyq ettı.
2020 jyly Qazaqstan 36-orynda bolsa, 2021 jyly 32-orynǧa köterıldı. Alaida 2022 jyly 36-orynǧa qaita tömendedı.
Astany qalasy Sifrlandyru jäne memlekettık qyzmet basqarmasy sifrlandyru bölımınıŋ basşysy Beksūltan Quandyqtyŋ sözınşe, elde sifrlandyru egov.kz jäne «Aqparattyq Qazaqstan-2020» baǧdarlamasy aiasynda jürgızılude. Qazır 5G mobildı bailanys tehnologiiasyn engızu qarqyn alyp, elektrondy kommersiia ülesı östı, sifrly fermalar qūru boiynşa jūmystar jalǧasuda. El boiynşa 50-den astam IT-mektep bolsa, sonyŋ basym köpşılıgı Astana jäne Almaty qalasynda şoǧyrlandy. Bastysy, Astana Hub halyqaralyq tehnoparkı resmi aşylyp, IT-startaptardyŋ ekojüiesı jüielene bastady.
IMD sifrly bäsekege qabılettılık indeksın jyl saiyn jaŋartyp otyrady. 2021 jylǧy zertteu älemnıŋ 64 elın qamtyp, alǧaşqy bestıkke Daniia, Gonkong, Şvesiia jäne Singapur endı
Tehnoparktıŋ basqaruşy direktory Alina Äbdırahmanova:
– Astana Hub bes jyl būryn aşylyp, IT-biznes üşın ekojüienı qalyptastyruǧa, IT-talanttardy qoldauǧa jäne startap jobalardy süiemeldep keledı. Iаǧni aqparattyq oqu, materialdy infraqūrylym, biznestı damytu baǧdarlamasy, arnaiy salyqtyq jäne vizalyq tärtıpter tūrǧysynan qoldau körsetedı. Mūndai memlekettık qoldau şarasy IT kompaniialarǧa ünemdelgen qarajatty öz jobasyn jetıldıruge, qaita investisiialauǧa mümkındık beredı. Tehnoparktıŋ basym mındetınıŋ bırı – startaptarǧa venchurlyq investisiia tartuǧa jäne qazaqstandyq jobalardy syrtqy naryqqa şyǧaru. Astana Hub qatysuşylary jasaǧan startaptardyŋ igılıgın halyq türlı salada körude. Mäselen, Documentolog servisın, qalada Parqour parking qyzmetın, CITIX smart-taqtasyn, UvU qauıpsız taksiın jäne taǧy basqasyn atauǧa bolady. Sondai-aq JET mobildı qosymşasy arqyly skuterdı jalǧa beru qyzmetı, Cerebra neirondyq jelıler negızınde insulttı erte diagnostikalau baǧdarlamasy, STOgram avtoservisı jäne qosalqy bölşekterdı ızdeu platformasy sarapşylar men tūtynuşylardyŋ joǧary baǧasyn aldy, – dedı.
Qazır Astana Hub tehnoparkınde 1257 qatysuşy bar. Hub-tyŋ bılım beru baǧdarlamasynda 20 myŋnan astam adam oqydy jäne 2 myŋnan astam adam inkubasiialyq jäne akselerasiia baǧdarlamasynan öttı. Astana Hub qatysuşylary IT salasynda 20 myŋnan astam jūmys ornyn qūrdy. Qysqasy, Qazaqstanda IT-naryqta käsıbi baǧdarlanǧan mamandar şoǧyry qalyptasyp keledı.
SİFRLANDYRU – DAMUDYŊ KILTI
BŪŪ elektrondyq ükımettıŋ damu deŋgeiın anyqtaǧanda älem elderındegı onlain qyzmet indeksı (OSI), telekommunikasiia infraqūrylymynyŋ indeksı (TII), adam kapitalynyŋ indeksı (HCI) boiynşa baǧalaidy.
Sifrly transformasiia şaǧyn jäne orta biznesten bastap, ūlttyq kompaniialardyŋ damuyna oŋ serpın berdı. Bır ǧana mysal, Abu-Dabi ūlttyq mūnai kompaniiasy (Abu Dhabi National Oil Company) taldau jäne baqylau jüiesın sifrlandyryp, mūnai-ken oryndaryna «aqyldy» tehnologiiany engızıp, önımdılıktı arttyrdy. Japoniia elektrondy önerkäsıptı damytu, Niderlandy sifrly innovasiia arqyly örkendeudıŋ jolyn taŋdady.
Bırıkken Ūlttar Ūiymy ekı jyl saiyn älem elderındegı elektrondy ükımettıŋ damu deŋgeiın zerttep, reitingın jariialaidy. 2022 jylǧy reitingte Finliandiia, Koreia, Jaŋa Zelandiia, İslandiia köş bastady. Üzdık ondyqqa Avstraliia, Estoniia, Niderlandy, AQŞ endı. TMD elderı arasynda Litva, Latviia joǧary körsetkışke ie. Älemnıŋ 193 elınıŋ arasynda Resei – 42, Ukraina – 46, Belarus – 58, Gruziia – 60, Özbekstan – 69, Qyrǧyzstan 81-pozisiiadan körındı. Aziia elderı arasynda Oŋtüstık Koreia, Singapur, Japoniia, Kipr jäne Bırıkken Arab Ämırlıgınen keiıngı 6-orynda Qazaqstan tūr.
2012 jyly Qazaqstan 38-orynda bolsa, 2014 jyly – 28, 2018 jyly –39, 2020 jyly 29-satydan körındı. 2022 jyly 28-orynǧa köterıldı. Söitıp, Kanada, Grekiia, Polşa, İtaliia, Portugaliia, Belgiia, Qytai syndy elderden joǧary körsetkışke ie boldy.
Qazaqstanda sifrly memlekettık qyzmetterdı engızu TMD elderıne qaraǧanda erte bastaldy. Mäselen, e-gov.kz elektrondy ükımet portaly 2006 jyly, al Reseide osyndai sait 2009-2010 jyly ıske qosyldy.
2012 jyly el azamattary e-gov portalynda memlekettık qyzmettıŋ 77 türıne onlain rejimde qol jetkızdı. Būl – barlyq qoldanystaǧy qyzmettıŋ 11 paiyzy-tūǧyn. Qazır 750-den astam memlekettık qyzmettı onlain, onyŋ ışınde ūialy telefon arqyly aluǧa mümkındık bar. Iаǧni servistık qyzmettıŋ sany ärı sapasy artyp, qamtu deŋgeiı 90 paiyzdan asty. 2022 jyldyŋ 15 şıldesınde Prezident Qasym-Jomart Toqaev sifrlandyru qyzmetın arttyruǧa arnalǧan zaŋǧa qol qoiyp, sonyŋ nätijesınde qaǧaz qūjattan sifrly qūjatqa tolyǧymen köşu jalǧasyn tabuda.
«Azamattarǧa arnalǧan ükımet» memlekettık korporasiiasy» KE AQ sifrlandyru üderısın qarqyndy jürgızıp, memlekettık qyzmet türlerın elektrondy formatqa köşırıp, halyqqa onlain jäne oflain qyzmet körsetıp, adamdarǧa öz uaqytyn qysqartuǧa jäne qarjy ünemdeuge jol aşty. Biylǧy bır ǧana jaŋalyqty atasaq, endı el azamattary terminal arqyly tölqūjat pen jeke kuälıktı aluǧa ötınış beredı. Būryn halyqqa qyzmet körsetu ortalyǧyndaǧy (HQKO) operator arqyly ötınış beretın. Mūndai qyzmettı astanalyqtar Kerei-Jänıbek handar köşesı, 4-üide ornalasqan HQKO-da alady.
P.S: Sifrlandyru üderısı aqyldy qala tūjyrymdamasyn ıske asyruǧa, memlekettık basqaruda aşyqtyq pen jariialyqty ūstanuǧa, servistık qyzmet sapasyn arttyruǧa qyzmet etedı. Sondai-aq biznestı damytatyn tehnologiialy platforma qūruda, qarjy instituttarynyŋ qyzmetın damytuda, azamattyq qoǧamnyŋ talap-tılegın bılude taptyrmaityn qūral. Qysqasy, IT – törtınşı önerkäsıptık revoliusiiany ıske asyratyn auqymdy da maŋyzdy joba.
