DAǦDARYS BASPANASY QORLYQTAN QŪTQARA MA?

«Astana qalasy äkımdıgınıŋ zorlyq-zombylyqtyŋ nemese zorlyq-zombylyq qaupı saldarynan qiyn jaǧdaiǧa tap bolǧan adamdarǧa arnal­ǧan daǧdarys ortalyǧy-bas­panasy» öz üiınde qor­lyq köretın äielder men bala­lardyŋ uaqytşa bolsa da jan jūbatar jerı bolyp otyr. Orta­lyqtyŋ aşylǧanyna üş jylǧa juyq öttı. Astana äkımdıgınıŋ qaulysymen 2013 jyly mamyrda aşylyp, osy jyldyŋ soŋy­nan jūmy­syn bastaǧan edı.

Būl bölek salynǧan ǧimarat, bırneşe jatyn bölmelerı, äleu­mettık, me­disinalyq, psiho­logiia­lyq qyzmet kör­setıletın arnaiy oryndary taǧy bar. Mūnda aşylǧaly berı jüzge tarta äielge, ekı jüzge taman balaǧa qyzmet körsetılgen. Jyl basynan berı 41 balaly äiel uaqytşa tūryp jatyr.
Äiel qūqyqtaryn qorǧau, äleumettık-ekonomikalyq jaǧdailaryn jaqsartu, qiyn jaǧdaiǧa tap bol­ǧan näzık jandylardy ty­ǧyryqtan alyp şyǧyp, der kezınde keşendı kömek qolyn beretın memlekettık mekeme – ortalyq qyzmetın rizaşylyqpen aituǧa tū­rar­lyq. Jaǧdaiattyŋ ekın­şı jaǧyna kelgende, ekı adam­nyŋ arasyndaǧy, ärı ketse äulettıŋ ortasynda şeşı­letın tüiınnıŋ memleket aralasatyn keselge ainalǧany da oilandyrady.
Astanalyq zorlyq-zom­­by­lyq qūrbandaryna arnalǧan ortalyqtyŋ aşy­luynyŋ maŋyzy zor. Elorda boi kö­tergelı ışkı migrasiiaǧa jan bıtıp, jastardyŋ denı Astanaǧa bet aluda. Al köp­tegen otba­sylardyŋ auyl­daǧysy – qa­laǧa, qa­la­daǧysy – elordaǧa kö­şın tüzep, jaŋa jerde jaqsy ömırdı közdegenderı qanşama. Alaida, mūnda kelgenderdıŋ bärı bırdei bas­panaly bolyp, ä degennen jaǧdaiy tüzelıp kete qoiǧan joq. Päterden-päterge köşıp, kündelıktı tūrmys tauqymetı azdai, älı ornyqpaǧan şiettei jas balalarynyŋ jaiy qosylsa, jyǧylǧanǧa jū­dyryq bolatyny sözsız. Qai ūrystyŋ da arty jaq­sylyqqa aparmaidy. Qara küşıne sengen erkektıŋ mysyn basar aǧaiyny alysta, äieldıŋ aqyl qosar abysyny janynda joq. Kürdelı jaǧ­daida jalǧyz qalyp jan­ūşyrǧan jannyŋ barar jerı osy ortalyq bolyp otyrǧany aitylǧan derekter sözımızge dälel bolady.
«Kün saiyn senım tele­fonyna kem degende ekı-üş äiel habarlasyp jatady. Bızge habar­las­qan­dardyŋ köbısı zaŋ­gerdıŋ, psihologtyŋ ke­ŋe­sın alady. Belgılengen tär­­tıp boiynşa ortalyqqa kel­gen äiel bır täulıkten bastap sot arqyly barlyq mäselelerın tolyq şeşkenge deiın bola alady. Merzımnen şekteudıŋ qajettıgı bar. Sebebı, olardy äleumettık qorǧau oryndaryna artyq salmaq salǧyzbai, az uaqyttyŋ ışınde mäselelerın şeşıp aluyna müddelımız. Mūnda kelgenderge bır sätke bolsa da keŋ tynystap, jaqsy men jamandy köŋıl tarazysynan ötkızuge mol mümkındık beremız. Bız, eŋ aldymen äieldıŋ özıne senımı artyp, ömırden öz ornyn tauyp, batyl qadam jasauyna bar küşımızdı salamyz» deidı ortalyqtyŋ äleumettık qyzmetkerı Gülnar Älıbaeva.
Ortalyqtyŋ jūmysymen jaqyn tanysu üşın onyŋ tūrǧyndarymen söilesuge tura keldı. Ärine, jaqy­nynan zäbır körgen jan özgege senım­sız qarauy – zaŋdy. Sonda da suyrtpaqtap syr tartyp, bıraz närsege közımız jettı. Alqymyndaǧy qantalaǧan ekı qoldyŋ ızı ketpegen kelınşek tört balasymen tüsıptı. Küieuı araqqa salynbaǧan, jönsız ūrys-kerıske de joq eken, bı­raq… qūmar oiynǧa qūlqy ketken. Bar aqşany soǧan salady. Qarsy kelgen kelınşegın buyndyryp öltıre jazdapty. Jap-jas myna kelınşek «küieuım jaqsy, tek enem jat aǧymdy dınge engızıp, joldan taidyryp jür» dep bezıldeidı. Onyŋ da ekı balasy etegınen tartqylap, äkesı jaiynda aitylǧan äŋ­gımenı jaqtyrmaǧanyn bıldırıp tūr. Kelesı baiǧūstyŋ üstıne «alqaş» baiy kerosin qū­iyp jatqan sätınde qaşyp qūtylypty. Onyŋ da erjetıp qalǧan ekı balasy bar. Bır kelınşek ötken jyldyŋ jazynda ortalyqty bır panalap ketken eken, küieuınıŋ «jazdym-ja­ŋyldym» degen sözıne senıp qaita qosylypty. Alaida, araǧa alty ai ötpei qaityp kelıptı. Endı bırjola aiyrylysudyŋ amalyn ja­samaq. Onyŋ da artynda üş bala… Taǧy bır kelınşektıŋ osynda keluınıŋ sebebı bır basqa. Işıp kelse, balasynyŋ äkesı jalǧyz ūlynyŋ mazasyn alyp, «naǧyz erkek­şe» tärbieleidı eken. Qolǧa tüs-
­­ken sypyrǧy eŋ jūm­saǧy… Araşa tüsken anasy­nyŋ kör­megen qorlyǧy joq. Mıne, «Bū­lanty» kö­şe­sınde ornalasqan üidıŋ tūr­ǧyn­da­rynyŋ jaiy osy, al közderı jäudıregen säbilerdıŋ taǧdy­ry qalai bolary taǧy belgısız.
Otbasy müşelerı syi­lastyq pen süiıspenşılıkke bölenbese, ol üidıŋ balasy otbasy qūn­dy­­lyqtarynyŋ ne ekenın bıl­mei össe, onyŋ taǧdyry ne bolady? Basqa ruhani qūndy­lyq­tardy qozǧamai-aq, qara­paiym tūrmystyq zorlyq-zombylyqtyŋ ne ekenın, onyŋ aqyry nege aparatynyn ekınıŋ bırı bılıp, eskerıp jür me?
Psihologtyŋ aituynşa, otbasynda almaǧan tärbie men meiırımnıŋ kemşındıgı köptı tyǧy­ryq­qa tıreidı eken. Oqy­ǧan-
toqyǧany joq, eş daiyn­dyqsyz jaŋa ömırdıŋ ja­uapkerşılıgın sezınbei qadam jasaityndardyŋ aldy osy üidı panalap jür. Kez kelgen zorlyq-zombylyq jeke tūlǧany qūrdymǧa bastaidy. Jekelegen jandardyŋ qūqyǧynyŋ taptaluyna qoǧamnyŋ beijai qarmaitynyn Ortalyq jūmysynan baiqap, qorlyq körgenderdıŋ jıbergen qate­lıkterınıŋ tüzeuıne atsalysqan jandarǧa al­ǧysymyzdy bıl­dırdık.

Aigül UAISOVA