Būl oqiǧa kezınde tek Qazaqstandy ǧana emes, sonymen bırge bükıl Odaqty da dür sılkındırdı. Selinograd audandyq ışkı ıster bölımınıŋ 10 qyzmetkerı adam öltırgenderı, azaptaǧandary jäne jemqorlyqtary üşın ärtürlı jazalarǧa kesıldı. Sodan berı tura 35 jyl ötıptı. Qalanyŋ baiyrǧy tūrǧyndary būl dürlıgıstı ıstı älı ūmyta qoiǧan joq.
1984 jyldyŋ 10 mamyr künı taŋerteŋ Selinograd äskeri komissariatyna jüzı äldeneden qabarjyp, küreŋıtıp ketken bır jas äiel kelıp kırdı. Ol syrtqy esıkten enıp, tabaldyryqtan attaǧan boida özıne bırınşı jolyqqan ofiserge:
– Menıŋ küieuım qaida? Menıŋ küieuımdı qaida jıberdıŋder? – dep dürse qoia berdı.
Mūny kütpegen ofiser ony:
– Azamatşa, basylyŋyz. Ne boldy, tüsındırıp aityŋyz, – dep toqtatty.
Sonda baryp kelınşek özınıŋ äbes ketkenın ūǧynyp, ne bolǧanyn aita bastady. Onyŋ baiandauynşa, 8 mamyr künı küieuı Sergei Polianichko äskeri komissariattyŋ şaqyrtuymen osynda ketken körınedı. Mıne, sodan berı ekı kün ötkenımen, ol üige älı oralmapty, qaida jürgenı belgısız.
Sol kezde baryp ofiser ıstıŋ män-jaiyn ūqqandai boldy.
– Azamatşa, sız onda küieuıŋızdı milisiiadan ızdeŋız, – dedı ol sabyrly söileuge tyrysyp. – Ony milisiia alyp kettı.
Astrahan audanyna qarasty Kirov atyndaǧy kolhozdyŋ 30 jastaǧy tūrǧyny Polianichkony Selinograd audandyq ışkı ıster bölımı qyzmetkerlerınıŋ alyp ketkenı ras bolyp şyqty. Sergei äskeri komissariat üiınıŋ aulasyna kıre bergen kezde, janyna kelıp toqtaǧan «Gaz-69» kölıgınen tüsken İgor Chapek esımdı qylmystyq ıster bölımınıŋ jedel uäkılı ony özımen bırge alyp ketıptı. Sodan qaityp mūnda oralmaǧan.
Al AIIB-degıler Polianichkonyŋ mūnda sovhozda ekı aidan berı oryn alyp jatqan ūrlyqtarǧa qatysy bar degen küdıkpen äkelıngenın aitady. Kuälar ony soŋǧy ūrlyq bolǧan jerden körgen. Sondyqtan tergeuden ötkızılgen. Soŋynan būǧan qatysy bolmaǧany anyqtalǧasyn, üiıne qaitaryp jıberılgen.
Keşkı saǧat 10-nyŋ kezınde qylmysty ızdestıru bölımınıŋ bastyǧy Maqsat Qaliev ony jeke özı bosatqan eken.
– Keşır, bauyrym! – deidı Maqsat. – Bızdıŋ jūmysymyz osyndai. Renış bolmasyn. Mä, avtobusqa töleu üşın al.
Osyny aityp, qolyna 10 tiyn ūstatypty da, bölım kezekşısın şaqyryp, Sergeidı şyǧaryp saludy tapsyrypty.
Bıraq sodan keiın Polianichkony körgen eşkım bolǧan joq.
Sergeidıŋ äielı Olga sosyn bölımde otyryp, küieuınıŋ joǧalyp ketkenı turaly şaǧym jazyp qaldyrǧan. Būl jerden şyqqannan keiın qaiyn atasy ekeuı qalanyŋ barlyq auruhanalary men mäiıthanasyn aralap şyǧady.
Alaida Olga Polianichko bırneşe künnen keiın milisiiada eşkımnıŋ de küieuın ızdep jatpaǧanyna köz jetkızedı. Sondyqtan prokuraturaǧa aryzdanady. Al prokuratura tergeuşılerı 4 mausym künı ony ızdestırudı Selinograd audandyq ışkı ıster bölımınen bastaidy. Mūndaǧylar bolsa, habar-oşarsyz ketken jıgıttı būdan bırneşe kün būryn ūrlyq ısı boiynşa tergegenderın, bıraq qylmysy däleldenbegesın, bosatyp jıbergenderın aityp, taǧy sudan aq bolyp şyǧa keledı.
Arada üş apta ötkennen keiın, 25 mausym künı Esıl özenınıŋ Cherkasskoe auylynan ekı şaqyrym jerdegı arnasynan bır er kısınıŋ basy kesılıp alynǧan mürdesı tabylady. Onyŋ üstınde mäikı ǧana bar eken. Sot-medisina saraptamasy marqūmnyŋ ışke qan ketıp qaluy saldarynan qaza tapqanyn anyqtaidy. Şamasy, öltırıler aldynda bıraz taiaq jegenge ūqsaidy. Jaranyŋ orny tekserılgende, bastyŋ pyşaqpen kesılıp alynǧany belgılı bolady.
Prokuratura tergeuşısı mäiıttıŋ kemınde tört aptadai sudyŋ astynda jatyp qalǧanyn bılgennen keiın onyŋ sonşa uaqyttan berı habar-oşarsyz ketken Sergei Polianichkonıkı ekenıne köp şübälana qoiǧan joq. Onyŋ üstıne, boiy men dene qūrylysy kelıp tūrdy. Alaida äielı mūnyŋ Sergei ekenıne jüz paiyz senımdı bola qoimaidy. Sırä, qylmysker de keiın tanu qiyn boluy üşın mäiıttı ädeiı suǧa tastaǧan siiaqty.
Olganyŋ sol künı üiden küieuı qandai kiımmen ketkenın esıne tüsıre almauy da jūmbaqtyŋ şeşıluın qiyndata tüstı. Ol tıptı Sergeidıŋ qany qandai topqa jatatynyn da bılmeitın bolyp şyqty. Būlardyŋ balalarynyŋ qandary üşınşı jäne törtınşı toptan eken, al mäiıttıŋ qany üşınşı topty körsettı.
Soŋynda marqūmnyŋ üstınde qalyp ketken mäikı kriminalisterge qūpiia tüiınnıŋ tarqatyluyna jol aşty. Būlai bolatyny, mamyr aiynda Sergei Selinogradta qūrylys nysanynda betonşy bolyp jūmys ısteptı. Kün ystyq bolǧandyqtan, olarǧa mäikışeŋ jüruge rūqsat etılgen eken. Mıne, onyŋ sol ışkiımınen qūrylys materialdary qūramyna kıretın makro talşyqtar tabylǧan. Osylardyŋ bärın saraptai kelgen tergeuşı aqyrynda mäiıttıŋ Sergei Polianichkonıkı ekenıne kümänsız toqtalady.
Osydan keiın marqūmnyŋ ainalasy tekserıle bastaidy. Sonda qaiǧyly oqiǧanyŋ aldynda ǧana onymen kikıljıŋge kelıp qalǧan Kirov atyndaǧy sovhozdyŋ Dmitrii Nikitenko jäne Bolat Mäjitov degen ekı tūrǧyny küdıkke ılıgedı. Söitse, sarailaryna ūry tüsıp jürgenı jönınde milisiiaǧa şaǧym bergen solar eken. Bırınen maşinanyŋ qosalqy bölşekterı, ekınşısınen tauyq ūrlanǧan būl ekeuı küdıktı retınde Polianichkony atap körsetıptı. Olar Sergeidı aşyqtan aşyq ūry dep atap, ony jazalaudy sūrapty. Sol üşın būlar marqūmmen töbelesıp qala da jazdaǧan.
Tergeuşıler endı osy ekeuımen şūǧyldanady. Tergeu kezınde Nikitenko 8-9 mamyr künderı üide bolǧanyn aitady. Mūny äielı men körşılerı de rastaidy. Üidı tıntu kezınde küdık tudyratyndai eşteŋe tabylmaidy. Al Mäjitov sol mezette auylda bolmai şyqty. Jūrttan sūrastyrǧanda, onyŋ būl künderı Selinogradta aqşa tabu üşın jūmys ıstep jürgenı aiǧaqtalady. Bolat keiın şaqyrtumen tergeuge kelgenınde, 8 mamyrda jūmysta bolǧanyn däleldeitın qūjattaryn äkep körsetedı. Sonymen bırge 9 mamyrdy öz üiınde ötkızgenı de moiyndalady.
Osylaişa ıs tūiyqtalady. Būdan keiın ony jalǧastyru üşın eşqandai ılık kezdespeidı. Sonymen ol «ılgektı» ısterdıŋ qataryna qosylady. Alaida qylmysty aşudyŋ oraiy arada ekı jarym jyl ötkennen keiın oilamaǧan jerden kele qalady. Būǧan joǧaryda atalyp ötken Selinograd audandyq ışkı ıster bölımı bastyǧynyŋ orynbasary İvan Lukianovtyŋ 1986 jyldyŋ 5 qazan künı jūmbaq jaǧdaida üştı-küilı joǧalyp ketuı arna tartyp beredı.
Sodan nebärı ekı kün ǧana būryn Lukianov kabinetıne Maqsat Qalievtı şaqyryp alyp, ekı künnen keiın jedel uäkılderdıŋ bırınıŋ üiıne käsıbi merekege sai dastarhan jaidyrudy tapsyrady. Sosyn et, jemıs-jidek, spirttı ışımdıkter satyp alu kerektıgın aityp tūryp, qaltasynan 25 som aqşa suyryp beredı.
– Men mūny tastai qylam. Ketuge rūqsat etıŋız, – dep lypyldaidy anau.
– Orynda!
Mäsele mynada, 1917 jyly 5 qazanda Keŋes Odaǧynda NKVD janynan qylmysty ızdestıru basqarmasy qūrylady. Sodan berı sala inspektorlary negızgı mereke bolyp tabylatyn 10 qaraşadan bölek būl kündı de jyl saiyn öz betterınşe atap ötıp keledı.
Sonymen jeksenbı, 5 qazan künı ışkı ıster bölımınıŋ alty qyzmetkerı ekı kölıkke mınıp, qalanyŋ syrtyna tartyp ketedı. Olar keşke qarai Hasanov degen jedel uäkıl üiınıŋ keŋ jaiylǧan dastarhan basynda bas qosady. Kelgelı araq ışıp, äzıl aityp toilaǧan milisionerler tüngı 11-ge deiın otyrady. Sodan keiın basqalarǧa qaraǧanda tyŋ körıngen Maqsat Qaliev öz kölıgımen bärın taratuǧa kırısedı. Būlar aldymen bıraz qyzu qalypqa jetken bastyqtary Lukianovty üiıne jetkızedı.
Alaida şamamen bır saǧattan keiın Qaliev qaita kelıp, qoŋyrau qaǧady. Ol özıne esık aşqan üi iesınıŋ äielı Nadejda Vasilevnadan İvan Petrovichtı şaqyrudy sūraidy.
Artynşa Lukianovtyŋ özı de körınedı.
– Qaliev, nege ūiyqtamai jürsıŋ? Saǧat bır boldy ǧoi, – dep ūrsa keledı ol.
– Joldas bastyq, qūtqaryŋyz. Anda avtoinspektorlar bızdıŋ qyzmetkerlerımızdı ūstap alypty, – dep mıŋgırleidı sonda Qaliev.
– Jaqsy. Köremız. Men qazır kiıneiın…
Lukianov bes minuttan keiın kiınıp kelıp, Qalievpen bırge tömenge tüsıp ketedı. Bıraq Nadejda Lukianova sodan qaityp küieuın tırı körmeidı. Ol jūbaiyna bır jaǧdai bolyp qalǧanyn sezgendei, tünımen ūiyqtai almai şyǧady.
Äiel küieuın kelesı, 6 qazan künı tüske deiın taǧy kütedı. Bolmaǧasyn ötken tünde joldasyn üiınen ūiyqtap jatqan jerınen tūrǧyzyp alyp ketken Qalievke telefon şalady. Ol MAİ qyzmetkerlerımen bolǧan daudyŋ oŋdy şeşılgenın, soŋynan İvan Petrovichtı öz sūrauy boiynşa 40-şy temırjol stansasy maŋyna aparyp qaldyryp ketkenın aitady. Bıraq būl jauap äieldı qanaǧattandyra qoimaidy. Sebebı seisenbıde üide qonaq kütetın bolyp otyrǧanda İvannyŋ būlaişa jauapsyz kete salatynyna senbeidı. Mūnyŋ üstıne, ol Maqsattyŋ sözınen jalǧandyqtyŋ esıp tūrǧanyn sezgendei bolady.
Erteŋıne, 7 qazan künı taŋerteŋ Nadejda Lukianova audandyq ışkı ıster bölımıne kelıp, aiqai şyǧarady. Ol mūndaǧy qyzmetkerlerden küieuın tauyp berudı talap etedı.
– Nadejda Vasilevna, ol üstıne qandai kiım kiıp edı? – dep sūraidy sonda Maqsat Qaliev.
– Ei, keŋkeles, onyŋ qandai kiım kiıp ketkenın sen menen sūrap otyrsyŋ ba? – dep ıle jauap qaitarady oǧan Lukianova sonda. – Üiden kelıp alyp ketken özıŋ emes pe edıŋ? Ony eŋ soŋynan körgen de sensıŋ. Men senıŋ bır närsenı aitpai, bügıp otyrǧanyŋdy anyq sezıp otyrmyn. Ait qane! Ol ne?
Sol kezde Qaliev osy kezge deiın öz basşysynyŋ bır qūpiiasyn eşkımge aitpai, ışte saqtap jürgenın, ony būǧan deiın özınıŋ sūrauyna säikes anda-sanda 40-şy stansa jaqqa aparyp tastap kelgenın aita bastaidy. Onyŋ mälımdeuınşe, İvan Petrovich sol jaqta bır jas kelınşekpen kezdesıp tūrǧan. Būl ony bır üidıŋ aulasyna aparyp tastaidy, bıraq naqty qai päterge kıretının bılmeidı. Būrnaǧy künı tünde de Lukianov qonaqtan qaityp kelgende, bırazdan keiın bır syltau tauyp, özın üiınen alyp şyǧudy ötınıptı-mıs.
Myna äŋgımege Nadejda Lukianova onşalyqty ilana qoimaidy. Sonda da, bölım qyzmetkerlerınıŋ küieuı men jūmbaq äieldı 40-şy stansa audany aumaǧynan ızdeulerıne qarsy bolmaidy. Alaida joǧalyp ketken tūlǧanyŋ deregı aitylyp otyrǧan jaqtan ölı küiınde de, tırı küiınde de şyqpaidy.
Būdan keiın Nadejda Lukianova küieuınıŋ tuystarymen bırge prokuraturaǧa şūǧyl şaǧym tüsıredı. Sol-aq eken, naǧyz qarbalas tekserıs bastalyp ketedı. Būl habar Almaty men Mäskeuge de şūǧyl jetedı. Endı tekseruşıler sol jaqtardan keledı. Istı qolǧa alǧan odaqtyq jäne respublikalyq Işkı ıster ministrlıkterınıŋ jedel uäkılderı audandyq ışkı ıster bölımınde ışkı tekserıs jürgızıp, ondaǧy qyzmetkerlerdıŋ bırın qaldyrmai tergeudıŋ astyna alady. Onyŋ barysynda İvan Lukianovtyŋ özı joǧalyp ketetınnen ekı apta uaqyt būryn, qyrküiek aiynyŋ ışınde qarauyndaǧylarmen jedel keŋes ötkızıp, bärınıŋ şaŋyn qaǧyp alǧany anyqtalady.
– Sender, şamasy, menı eşteŋe bılmeidı dep jürsıŋder-au, – deidı ol qatty aşuǧa berılıp. – Bärıŋde de aşylmai kele jatqan «ılgektı» ıster tolyp jatyr.
Şynynda Lukianovqa bölımdı jemqorlyqtyŋ jailap alǧany, qyzmetkerlerdıŋ küdıktılerge qylmysty moiyndatu üşın olardy aiausyz azaptaityny jaily derekter būl kezde jetıp qoiǧan edı. Mäselen, jedel uäkılder äldekımdı ūrlyq jasady degen küdıkpen ūstaidy da, sol jönınde aiǧaq alu maqsatynda oǧan protivogaz kigızıp qoiady. Eger köpke deiın könbese, protivogazdyŋ şümegın jauyp tastaidy, al būlardyŋ aitqandaryna kelıse bastasa, qaitadan ottegı jıberedı. Bölım bastyǧynyŋ orynbasary būl jaiynda jaqynda estıgen bolyp şyqty.
– Būlai jūmys ıstegendı toqtatyŋdar! – dep aiqailady ol. – Qoimasaŋdar, men senderge körsetemın!
Jedel keŋestı osylai qaharly dauyspen aiaqtaǧan Lukianov qarauyndaǧylardyŋ bärın sözben soiyp salady. Mūnda, äsırese, Quanyş Säbitovke barynşa köbırek soqqy tiedı. Basşysy onyŋ jūmysty şaban atqaratynyn jäne adal ıstemeitının synǧa alady. Älbette, būl syndar tergeuşıge onşalyqty ūnai qoiǧan joq edı. Bälki, İvan Petrovichke tısın qairap, kegın qaitaryp jürgen sol şyǧar? Būlai boluy äbden mümkın ǧoi. Bıraq 5 qazannyŋ keşınde Quanyş qylmysty ızdestıru bölımınıŋ künın atap ötken ärıptesterı arasynda bolǧan joq-tyn. Al onyŋ äielı özderınıŋ būl künı tünde küieuınıŋ Chernigovka auylynda tūratyn ata-anasy üiınde bolǧanyn aityp, būl ısten tysqary ekenın bıldırdı.
Tekserıs Selinograd audandyq ışkı ıster bölımınde şynynda jemqorlyqtyŋ qatty qanat jaiyp ketkenın körsettı. Ondaǧy bas paraqor sosialistık menşıktı talan-tarajǧa salumen küres bölımınıŋ bastyǧy Janbolat Nūrbekov bolyp şyqty. Qamauǧa alynǧan ol bırınşı bolyp ünsızdıktı de būzdy. Lukianovtyŋ joǧalyp ketkenıne ekı ai bolǧannan keiın, 5 jeltoqsanda Nūrbekov jasalǧan qylmysqa qatysty bırınşı moiyndau körsetımın bere bastady.
Osyǧan orai İvan Lukianov joǧalyp keterden ekı apta uaqyt būryn, qyrküiek aiynyŋ ışınde Selinograd audandyq IIB-nıŋ Maqsat Qaliev, Janbolat Nūrbekov, Valerii Tarasov, Ǧabit Jandarbekov jäne Quanyş Säbitov esımdı bes qyzmetkerı özara kelısımge kelıp, odan kek qaitarudyŋ josparyn qūrady. Būl üşın olar İvandy araq ışıp alatyn kezderınde döp basyp, medisinalyq aiyqtyru mekemesıne tapsyryp jıberu üşın ony aŋduǧa kırısedı. Operasiiany şegıne jetkızu aǧataiy aiyqtyrǧyşta jūmys ısteitın Jandarbekovke jükteledı.
İnspektorlardyŋ alǧaşqy ekı operasiiasy sätsız aiaqtalady. Olar Lukianovtyŋ bır dosynyŋ üiınde araq ışıp otyrǧanyn bılıp, sol ǧimarattyŋ janyna kelıp, onyŋ syrtqa şyǧatyn kezın kütıp tūrady. Al İvan qonyp qalady. Ekınşı kezek qylmysty ızdestıru qyzmetkerlerı künı atalyp ötken 5 qazanǧa tura keledı. Būl künı ony otyrystan keiın Qaliev pen Tarasov üiıne şyǧaryp salady. Üidıŋ aldynda üş jıgıt Lukianovtyŋ jolyn tosady. Bıraq olar kelgen kezde būl jerde jalǧyz Jandarbekov qana tūrady. Al Säbitov pen Nūrbekov bastyqtarynyŋ qaşan keletının bılmek bolyp telefon soǧu üşın ketıp qalǧan eken.
Osy sätsızdıkten keiın būlar – Qaliev, Tarasov, Säbitov, Nūrbekov, Jandarbekov ekı maşina bolyp soŋǧysynyŋ üiıne barady. Bärı ekı bötelke koniak ışedı. Sosyn üşınşısın aşady. Sony ışıp otyryp, taǧy da jospar tüzuge kırısedı.
– Lukianovty üiınen aldap alyp şyǧyp, medisinalyq aiyqtyrǧyşqa aparyp tapsyru kerek, – deidı Tarasov.
Endıgı syzylǧan jaŋa jospar boiynşa, Qaliev «MAİ inspektorlary Hasanovtyŋ üiınen mas bolyp şyqqan basqa qyzmetkerlerdı ūstap alyp, jıbermei jatyr» dep aldau jolymen bölım bastyǧynyŋ orynbasaryn üiınen alyp şyǧuǧa tiıs bolady. Būdan keiın silikat zauyty audany jaqqa barǧanda qalǧandary Lukianovty ūstap, aiyqtyrǧyşqa alyp ketulerı kerek. Ärıptesterı koniak ışıp, şuyldasyp otyrǧanda, Tarasov baiqatpai, as üige ötıp, qaltasyna pyşaq salyp alady.
Būdan keiın Maqsat Qaliev, joǧaryda aitylǧandai, İvan Lukianovty üiınde qannen-qapersız ūiyqtap jatqan jerınen oiatyp, alyp şyǧady. Sosyn būlar silikat zauyty jaqqa barady. Şyn mänınde AIIB bastyǧy orynbasarynyŋ eşqandai da köŋıldesı joq edı. Ony Qaliev qapelımde oidan şyǧaryp alǧan-dy. Maqsat zauytqa jete bergende, avtomobilın öşırıp, özı jerge tüsedı. Motor dūrys jūmys ıstemei tūrǧanyn aitqan ol kapotyn aşyp, dvigateldı qaraǧan bolady. Sol kezde ekınşı maşinamen qalǧandary jetedı. Olar eşteŋeden küdık ala qoimaǧan bastyqtarynan öz kölıkterıne auysyp mınudı sūraidy. Söitıp Lukianov, Nūrbekov, Tarasov jäne Jandarbekov Säbitovtıŋ kölıgıne otyryp, 40-şy stansa audanyna qarai betteidı. Qaliev sol kezde Selinogradqa qarai zaulap bara jatady.
Al bes qyzmetker jaiǧasqan maşinanyŋ ışındegı Lukianov pen Tarasov jolai bır-bırıne kınä taǧysyp, janjaldasyp qalady.
– Men sen jaiynda bärın de bılemın deimın, – deidı İvan. – Senıŋ ne ıstegenıŋdı de bılemın…
Bır kezde Säbitov Hersonovka auylyna jaqyndap qalǧanynda qaiyŋ ormanynyŋ arasyna toqtaidy. Bärı sol jerde maşinadan tüsedı. Lukianov pen Tarasov bylai şyǧyp, aiqailasa jöneledı. Bıraq būlardyŋ täjıkelesuı tym ūzaqqa barmaidy, qonyşynan baǧanaǧy Jandarbekovtıŋ as üiınen ūrlaǧan pyşaǧyn suyryp alǧan Valerii İvannyŋ moiyn tūsyn közdep ūryp qalady. Sol-aq eken, Lukianov tızerlep otyra ketedı. Al qyzyp alǧan Tarasov pyşaqty taǧy bırneşe ret boilata sūǧady.
Sol uaqytta būlardyŋ janyna Jandarbekov keledı.
– Ne ıstep jatsyz?
– Közın osylai joimasaq, būl bärımızdı türmege otyrǧyzady. Mä, pyşaqty alyp, basyn kesıp al, – dep būiyrady Tarasov oǧan.
Ǧabit bastyǧynyŋ būiryǧyn oryndamaqşy bolǧanymen, aiaq-qoldary dırıldep qoia berdı. Sol şaqta Valerii maşinanyŋ jüksalǧyşynan kürek äkelıp, marqūmnyŋ basyn sonymen bölıp aluǧa kırısedı. Ol bırneşe ret qadap ūrǧannan keiın bas deneden bölınıp qalady.
– Nege tūryp qaldyŋdar? Endı bızdıŋ bärımız bır jıpke bailandyq. Odan da tezdetıp jer qazyŋdar, – dep būiyrady ol basqalarǧa.
Myna sūmdyq körınıstı körıp tūrǧan Säbitov, Nūrbekov, Jandarbekov qoryqqannan qaltyrap ketse de, kezektesıp ün-tünsız şūŋqyr qaza bastaidy.
Būlar Lukianovtyŋ basyn osy qazylǧan oiyqqa kömedı de, denenı maşinaǧa tiep alyp, qalaǧa tartady. Olar jolai Jandarbekovtıŋ üiıne qaita soǧyp, brezent, jıp, on kilolyq plita salyp alady. Sosyn Qaraǧandy trassasyna tüsıp, joldaǧy köldıŋ maŋyna baryp toqtaidy. Sol jerde mäiıttı brezentke orap, syrtynan jıppen şandyp, bärınıŋ üstıne plitany bailap, su aidynyna tastaidy.
Tün qatyp, tüsterı qaşqan qaraqşylar toby taŋ saz bere Selinogradqa oralady. Qalaǧa kelgesın Quanyştyŋ kölıgın jaqsylap juady. Sosyn basqa kölıkke auysyp mınıp, et kombinaty jaqta Lukianovtyŋ kiımderıne ot qoiady.
J. Nūrbekovtıŋ körsetımınen:
«1986 jylǧy 5 qazanda jalǧan joldastyq sezımmen Säbitov pen Tarasovqa erıp qaldym. Qylmys jasalǧan jerdegı Tarasovtyŋ Lukianovqa qatysty äreketınıŋ kütpegen jerden būrq etuı, onyŋ tūtanyp tūrǧany, öktemdıgı, qaharǧa mınıp aluy jäne qolynda pyşaqtyŋ boluy menıŋ oqiǧaǧa tez baǧa berıp, baǧdar alyp, qarsy tırlık jasauyma mümkındık bermedı».
Basqalar da şamamen osy mazmūndas tüsınıktemeler jazady.
– Būdan keiın Tarasov bırden tūtqynǧa alyndy. Ol eşteŋeden bas tarta almai qaldy, – dedı Qazaq KSR Işkı ıster ministrlıgı qylmysty ızdestıru basqarmasynyŋ jedel uäkılı Dmitrii Chumak keiın arada köptegen jyldar ötkesın.
Osydan keiın būdan ekı jarym jyl būryn qyrşynynan qiylǧan Sergei Polianichkony kımderdıŋ öltırgenın tabu qiynǧa soqqan joq. Mūny Maqsat Qaliev pen Valerii Tarasov bırden moiyndady. Olar 1984 jyldyŋ 8 mamyry künı qūrylysşy jıgıt auylynda ūrlyq jasaǧany jönındegı köpe-körneu bopsany rastamaǧannan keiın ony keşkı saǧat 10-da kezekşınıŋ közınşe qūlyp astynan bosatu spektaklın oinaidy. Al Polianichko aialdamaǧa jete bergende, onyŋ janyna «Gaz-69» kölıgı toqtai qalady. Odan tüsken Chapek pen Tarasov aŋ-taŋ bolyp tūrǧan jıgıttı küştep maşinaǧa mıngızıp äketedı.
Būlar qaladan şyǧyp, elsız qūla düzge bet alady. Jolai būlarǧa Qaliev qosylady. Kabinanyŋ artqy jaǧyna jaiǧasqan ol Tarasov ekeuı Polianichkony ortaǧa alyp, ekı jaqtan soqqylai bastaidy. Ūrǧan saiyn odan ūrlyqty moinyna aludy talap etedı. Kölık mai qūiu beketıne kelgen kezde, Sergei aldyŋǧy ekı oryndyqtyŋ ortasynda jatqan pyşaqty alyp, sony jasqaumen syrtqa şyǧyp ketpekşı bolady. Bıraq anau ekeuı jabylyp jürıp, suyq qarudy qolynan tartyp alady. Sol kezde jıgıttıŋ aiqailai bastauynan qoryqqan olar mai qūiyp aluǧa ülgermei, tez jürıp ketıp, Astrahan tas jolyna tüsedı.
Būlar sosyn aidalaǧa kelıp aialdaidy. Sol jerde üşeuı Polianichkoǧa protivogaz kigızıp, tergei bastaidy. Ol «iä» degen kezde ottegı jıberıp, «joq» degenınde ony qaita jauyp tūrady. Soŋynan jıgıttı jerge jatqyzyp qoiyp, üşeuı üş jaqtan tepkınıŋ astyna alady. Sonyŋ saldarynan Sergei jantäsılım etedı. Sodan soŋ qanışerler mäiıttı kölıkke salyp alyp, Cherkasskoe auylynyŋ tūsyna baryp toqtaidy. Ölıktı keiın eşkım tanymauy üşın Tarasov pen Qaliev odan basyn aiyryp alyp, sol maŋǧa kömıp ketedı. Al denenı Esıl özenı üstındegı köpırden arnaǧa laqtyra salady.
Qanypezer qylmyskerler Selinogradqa qaityp kele jatqan jolda Lugovoe auyly maŋynda Polianichkonyŋ kiımderın örtep jıberedı. Tek üstınde mäikesın ǧana qaldyrady. Keiın kriminalisterdıŋ osy ışkiım arqyly mäiıttıŋ kımdıkı ekenın anyqtai alǧanyn bız joǧaryda aityp öttık.
Barlyq aiǧaq keltırılıp tūrǧannan keiın küdıktılerdıŋ öz qylmystaryn tügel moiyndamasqa amaldary qalmady. Būlardyŋ arasyndaǧy eŋ qatygezı Tarasov bolyp şyqty. Qylmystyq toptyŋ basşysy da sol eken. Ol özınıŋ ıs boiynşa körsetımı kezınde qaşyp ketuge de äreket etıp köredı. Bıraq oǧan jol berılmeidı.
1987 jyldyŋ jazynda atalǧan ıs boiynşa sot bolyp öttı. Selinograd audandyq ışkı ıster bölımınıŋ 10 qyzmetkerı aiyptylar oryndyǧynda otyrdy. Olarǧa küdıktılerdı azaptady, adam öltırdı jäne jemqorlyqqa salyndy degen aiyp taǧyldy. Sot şeşımımen Maqsat Qaliev, Janbolat Nūrbekov jäne İgor Chapek mülıkterı tärkılendırılıp, 11 jyldan 13 jylǧa deiın bas bostandyqtarynan aiyryldy. Sol siiaqty Ǧabit Jandarbekov pen Quanyş Säbitov sosialistık menşıktı talan-tarajǧa salǧandary üşın 5 jylǧa qapasqa qamaldy. Qalǧandary ärtürlı şartty jazalar aldy.
Al «dala jendetı» atanǧan Valerii Tarasov qaraqşylar tobynyŋ basşysy retınde eŋ joǧary jaza – atuǧa kesıldı. Onyŋ aiuandyq äreketterı turaly jūrt köpke deiın üreilene söz etıp jürdı.
***
P.S. Maqalada qylmystyq ıs figuranttarynyŋ aty-jönderı özgertılıp alyndy.
Ruslan AITHOJA
