Qatar qūrbysynyŋ aldy bolyp jürgen qazaqtyŋ qyzyn körsem, keudeme bır quanyş sezımı ūialaidy. Bälkım, näzık jan iesı bolyp jaratylǧanyna qaramastan, ūlttyŋ mereiın asyryp jürgenıne riza bolatyn şyǧarmyn. Bälkım eŋ ädemı, eŋ körıktı, sonymen bırge eŋ aqyldy da, tärbielı qyz qazaqtan şyǧatynyna köŋılım marqaiatyn bolar. Äiteuır, ıştei süisınıp, «Qūdaiym özıŋdı tıl-közden saqtasynşy» dep, qaraköz qaryndasymnyŋ amandyǧyn tıleimın.
Dämel Mektepbaeva jönınde alǧaş estıgende, onyŋ medisina ǧylymy salasyndaǧy jetıstıgımen, älem ǧalymdarynyŋ nazaryna ılıkken jaŋa jobasymen tanysqanda osyndai tılegımdı ışımnen san qaitaladym. Oiyma Rahat Äbdırahmanovtyŋ «Özınde bärı ǧajaptyŋ, Közınde körkem älemı. Aqiqat jalǧyz: Qazaqtyŋ qyzynyŋ bärı ädemı!» degen öleŋı erıksız orala berdı. Şynymen de Dämel ǧajaptyŋ bärın özınıŋ näzık boiyna jiǧan eken. Ol Nazarbaev universitetınıŋ biotehnology, jas ǧalym. Kezınde AQŞ-tyŋ Kaliforniia ştatyndaǧy «Singularity University» oqu ornyn biotehnologiia mamandyǧy boiynşa bıtırıp şyqqan. Odan soŋ Parijdegı «Ecole normale superieure de cachan» universitetınıŋ magistraturasyn tämamdaǧan.
Jaqsy oqityndar, ärine, köp qoi. Alaida, älemdık ǧylymi baiqaularda oqu-toquy ozyq degen jūrt ökılderın artqa tastap, oza şauyp bäige alu ekınıŋ bırınıŋ qolynan kele bermeitın şarua ekenıne eşkımnıŋ talasy bolmasy anyq. Al, Dämeldıŋ oilap tapqan «Hoope test-jüzıgı» Halyqaralyq ǧaryş keŋıstıgın zertteu jäne äuede ūşu jönındegı ūlttyq basqarmasy (NASA) ūiymdastyrǧan baiqauda bas jüldenı jeŋıp alǧan. Būl baiqauǧa älemnıŋ eŋ talantty, tehnikalyq jaǧynan ozyq oily jas ǧalymdary qatysqan. Olar on künnıŋ ışınde ärtürlı tehnologiialardyŋ jedeldetılgen kursyn oqyp şyǧyp, üş aptanyŋ ışınde milliardtaǧan adamdarǧa paidasy tietın jaŋa joba oilap tabuy tiıs.
– Menıŋ komandamda Polşa, Meksika jäne Peru ǧalymdary boldy. Solarmen bırge üş aptanyŋ ışınde soz aurularyn jedel anyqtaityn test-jüzık oilap taptyq. Būl diagnostikalyq jüzıktıŋ ışınde mikroine bar, ony kigennen keiın ine auyrtpai sausaqtan qan alady. Ol alynǧan qan sol jüzıktıŋ ışındegı mikrochipke avtomatty türde berıledı. Sol mikrochipte jedel diagnostika jasalady. Eger adamnyŋ boiynda būl aurudyŋ belgılerı bolsa, qan qūramynan infeksiia anyqtalsa, jüzıktıŋ boiyndaǧy tört lampanyŋ bırı janady. Sodan soŋ būl qūrylǧy avtomatty türde bluetooth arqyly smartfonǧa test qorytyndysyn jöneltedı. Nelıkten basqa emes, soz auruyn jedel anyqtaityn jüzıktı jasaudy qolǧa aldyq? Öitkenı merez, hlamidioz, trihomoniaz jäne gonoreia siiaqty jynystyq qatynas arqyly taralatyn soz aurulary älemdegı eŋ köp taralǧan qauıptı dert türlerı bolyp otyr. Künıne millionǧa juyq adam osy aurudy jūqtyrady. Sondyqtan ony der kezınde anyqtau öte maŋyzdy, – dep tüsındıredı jas ǧalym.
Dämeldıŋ aituynşa, jüzıktıŋ jasaqtaluy üş elde jüzege asqan. Mäselen, Meksikada zertteu jūmystaryn jürgızıp, apparatty qūraldardy jasaqtasa, Perude baǧdarlamalyq qamtuy jasalady. Al Qazaqstanda biotehnologiia salasy boiynşa ǧylymi zertteuler jürgızıp, mikrochiptıŋ diagnostikalyq zerthanasyn jasaqtaudy jürgızedı. Qarap tūrsaŋyz test-jüzıktıŋ eŋ maŋyzdy bölıgı bızde oryndalady.
Būdan soŋ būl test-jüzık bırneşe halyqaralyq baiqauǧa qatysyp, onyŋ bes startap jüldesın jeŋıp alǧan. Sol sebeptı de QR Bılım jäne ǧylym ministrlıgınıŋ arnaiy grantyn iemdengen. Osyndai baiqaular jüldesınen tüsken qarjyǧa joǧaryda aitqan ǧylymi jūmystar atqarylady eken. Byltyr jas ǧalym Koreiada qaraşa aiynda ötken startap baiqauda «Google – D.Camp» jüldesın ūtyp alypty. Onyŋ jülde qory 20 myŋ AQŞ dollary kölemınde. Sol jyldyŋ jeltoqsan aiynda taǧy bır baiqauǧa qatystyrylǧan diagnostikalyq jüzık Generation toptamasyndaǧy eŋ üzdık startap bolyp tanylǧan.
Al eŋ jaqynda alǧan jülde – biylǧy şılde aiynda AQŞ-ta ötken World Cup Tech Challenge baiqauynda test-jüzık «Medisina salasyndaǧy tehnologiialar» atalymy boiynşa jeŋımpaz tanyldy. Al, būl diagnostikalyq jüzıktı oilap tapqandar Meksikada käsıpkerlerge arnalǧan halyqaralyq baǧdarlamalar baiqauynda jeŋımpazdar qatarynan oryn aldy. Osy baiqauda jeŋımpazdar özderınıŋ jaŋa jobalaryn älemnıŋ men degen myqty biznesmenderınıŋ nazaryna ūsyndy. Jas ǧalymdar üşın būl öte jaqsy mümkındık boldy. Sebebı, olarǧa özderınıŋ jaŋa dünielerın klinikalyq synaqtan ötkızıp, halyqaralyq naryqqa şyǧaru üşın kemı ekı million AQŞ dollary qajet körınedı.
– Qazırgı uaqytta üş investisiialyq kompaniiamen kelıssözder jürgızıp jatyrmyz. Äzırge naqty kelısımder jasala qoiǧan joq. Bız öz tarapymyzdan «Hoope Technologies Corp» degen kompaniia qūrdyq. Ol AQŞ-ta jūmys jasaityn bolady. Sebebı, biotehnologiia salasyndaǧy jobalarmen jūmys jasaityn investisiialyq firmalardyŋ tügelge derlıgı sol elde. AQŞ-ta investorlar men sarapşylardy tartuymyzǧa mümkındık mol. Oilaǧan maqsatymyz jüzege asyp, önımımız naryqqa keŋ kölemde taralsa, onyŋ igılıgın bızdıŋ elımız de köredı. Menıŋ negızgı maqsatym osy, – deidı Dämel Mektepbaeva.
İä, soŋǧy uaqytta älemdık qala märtebesıne köterılgen Astana neşe türlı ūlt ökılderınıŋ bas qosqan ordasyna ainaldy. Būl älemdı qorqynyş qūşaǧynda ūstaityn türlı qauıptı arular bızge de böten emes degen söz. Sondyqtan bız üşın de test-jüzıktıŋ qajettılıgı joǧary.
Qazırgı uaqytta jas ǧalym taǧy bır jaŋa joba jasau üstınde. Aituynşa, jūmysy aiaqtaluǧa jaqyn. Bır-ekı aptanyŋ kölemınde jūrtşylyqqa jariialap qaluy da bek mümkın. Dämel öz oilaǧany jüzege assa, bızdıŋ basylymǧa da mındettı türde habarlauǧa uäde berdı. Qazaq ūltynyŋ joǧary intellektualdyq deŋgeiın älemge paş etıp jürgen qaraköz qaryndasymyzǧa sättılık tıleiık.
Meŋdolla ŞAMŪRATOV
