Doping dauy

Älem boiynşa TMD qūramynda bolǧan elder ǧana doping dauyna ūşyraǧanda būl mäselenıŋ astary Resei men Batys elderınıŋ qyrǧi-qabaq bolyp, özara bıtımge kele almauynan degen pıkır jiı aityldy. Köp ūzamai Resei qūramasynyŋ qysqy Oiyndarǧa qatysuyna Halyqaralyq Olimpiada komitetı tyiym salyp, aidy aspanǧa bır-aq şyǧardy. Degenmen mūndai tyiymǧa qaramastan qany taza sportşylardyŋ qatysuyna rūqsat berılıp, jaqsy nätijege qol jetkızdı.
Al mūndai bylyqqa qazaqstandyq sportşylardyŋ ūrynǧanyna bırneşe jyl bolyp qaldy. İlia İlin, Zülfiia Chinşanlo, Maiia Maneza, Svetlana Podobedova syndy auyr atletterımız Olimpiada şyŋynan keiın bırınen soŋ bırı doping dauyna ılıkkende köpşılık mūnyŋ astarynan saiasi sebepter ızdep edı. Esımı atalǧan sportşylardyŋ käsıbilıgıne kümän keltırmeimız, alaida soŋǧy uaqytta būl mäsele bızdı töŋırektep şyǧar emes. Qazaq elınıŋ namysyn qorǧaityn sportşylar üşın tyiym salynǧan därılerdı qoldanu qalypty jaǧdaiǧa ainalyp bara jatqandai…

Byltyr 36 sportşy dopingpen ūstaldy

Rasyn aitu kerek, Olimpia­da chempiondarynyŋ kezek kezegımen ūstalǧanynan keiın būl ıs köpşılıkke sabaq bolar degen ümıtte boldyq. Alaida jyl ötken saiyn tyiym salynǧan preparattardy qoldanatyn sportşylar qatary köbeimese, azaiar emes. Mäselen, bır ǧana 2018 jyldyŋ özınde älemdık jarystarǧa şyǧyp jürgen 36 sportşymyz ūstalypty. Naqtyraq aitqanda, Muai-taidan bırden 8 adam, jeŋıl atletikadan 6 jelaiaq, auyr atletikadan 6 zıltemırşı, sambodan 3 paluan, grek-rim küresı men velosporttan 2 adam, baidarka men kanoede eskek esu, körkem gimnastika, jüzu, su doby, sporttyq balyq aulau, dziudo, erkın küres, pauer­lifting türınıŋ ärqaisysynan 1 adamnan qūryqqa ılıngen. Ereje būzǧany sebeptı tiısınşe eŋ azy 2 jylǧa, al eŋ ūzaǧy 8 jylǧa jarystardan şettetılıp, ataqtarynan aiyryldy.
Olardyŋ arasynda Europa men Aziia chempiondary, türlı halyqaralyq dodalarda oza şapqan kıl myqtylar bar edı. Jasy kelgenderı ülken sporttaǧy mansabyn tämamdasa, taǧy bır bölıgı jappai bapkerlık qyzmetke köşıp jatyr. Al endı bırınıŋ ne ıstep jürgenı belgısız, şamasy künkörıs qamy üşın özge oryndarda jūmys ıstep jürgen bolar dep topşyladyq.

Şarşy alaŋnan şettetıldı

Küş beretın därılerdı qoldanu kez kelgen sportşy üşın üirenşıktı jait pa, älde būl mäsele tek Qazaqstan atynan synǧa tüsıp jürgenderge ǧana tiesılı me, äiteuır byltyrǧy körsetkış osy qalpymen kete barsa jaŋaratyn sekıldı. 2013 jäne 2015 jyly būrymdylar arasynda bokstan ötken älem bırınşılıgınde qola jülde alyp, keiınnen el bırınşılıgınde de chempion atanyp, bolaşaǧynan ülken ümıt küttırgen Nazym İşanovanyŋ synamasynan furosemid därısınıŋ ızı tabylǧanda köŋılımız jabyrqap qalyp edı. Qanşa degenmen Qazaqstan atynan bırneşe synda chempion atanǧan Rimma Volosenkony el bırınşılıgınıŋ finalynda jeŋıp, būl salmaqta aitarlyqtai bäsekenıŋ baryn sezdırgen edı. Bäseke bar jerde nätijenıŋ de bolary anyq. Ar jaǧynda Olimpiada şyŋyn baǧyndyru tūr. Al endı ümıt etken Nazymymyz ringke tek 2020 jyldyŋ 25 qaraşasynda ǧana orala alady. Tokio Olimpiadasy bıtken soŋ…

Poltoranin de pälege ūşyrady

Jalpy, qysqy sportta Norvegiia, Germaniia, Kanada, AQŞ, Oŋtüstık Koreia sekıldı memlekettermen iyq tırestıre almaimyz. İyq tırestırmek tūrmaq, jalpy medal körsetkışınde 30 eldıŋ qataryna äzer ılıgıp jatamyz. Soŋǧy jyldary mänerlep syrǧanauda Denis Ten men şaŋǧyşy Aleksei Poltoraninge ülken ümıt artylǧan edı. Byltyrǧy jazataiym oqiǧadan keiın qysqy sportta töbe körseter şyǧysqazaqstandyq sportşy ǧana qalǧandai boldy.
Qandai sportşy bolsyn Olimpiada şyŋyn baǧyndyru – mansabyndaǧy basty maqsaty boluy tiıs. Täjıribesı tolysyp, üzdıkterdıŋ bırıne ainalǧan şaqta Poltoranin de Aq Olimpiadany aluy tiıs edı. Bıraq byltyrǧy Phenchhanda bükıl küşın 50 şaqyrymdyq marafonǧa saqtap, jarys jolyna şyqqanda bastapqyda üzdıkterdıŋ qatarynda kele sportşymyz märe syzyǧy jaqyndaǧan saiyn quaty qaityp, nebärı 15-ınşı bolyp jettı.
– Ne bolǧanyn özım de bılmeimın. Bastapqyda bärı jaqsy bolǧan. Barynşa alǧa ūmtyldym. Ekınşı nemese üşınşı oryn turaly oilamadym. Jeŋıs üşın bärın alǧa qoidym. Bıraq 40 şaqyrymnan keiın özımnen özım älsırep, közım qarauyta berdı. Ne ısterımdı bılmedım, küşım de qalmady. Şamasy Olimpia­da maǧan arnalmaǧan bolsa kerek, – deidı tört Olimpiadaǧa qatarynan qatysyp, oljasyz kelgen Aleksei jarystan ke­iıngı sūhbatynda.
Al Olimpiada aldynda jeke bapkerı Mati Alaver şäkırtı medal almasa bır jyl boiǧy jalaqysyn qaitaratynyn da mälım etken bolatyn. Jūmsalǧan şyǧyn öz aldyna, bıraq bükıl Qazaq elınıŋ ümıtın qaida qaldyrdy?
Biyl 32-ge keletın sportşymyzdyŋ jasy syr berdı me, älde şarşap jürgendıkten be, Avstriiadaǧy jarysta dopingke qarsy ereje būzdy degen aiyp taǧylyp, qamauǧa alynǧan. Küŋgırt mäselenıŋ negızgı jaiy älı künge deiın anyq emes. Bastapqyda Avs­triianyŋ Kurier basylymy Poltoranin kınäsın moiyndaǧanyn jazsa, abaqtydan bosaǧan soŋ sportşynyŋ özı:
«Menı qan qūiyp jatqan jerımnen ūstady degen jalǧan aqparat. Mūndai qadamǧa barǧan emespın. Polisiia menı qamauǧa alǧan soŋ kütımı naşar, salqyn jertöledegı bır adamdyq kamerada ūstady. Sodan bos­tandyqqa şyǧu üşın bärıne de daiyn edım. Qazır türmede alǧan psihologiia­lyq jaraqattan aiyǧu prosesın ötkerıp jatyrmyn. Al tapsyr­ǧan analizderımnıŋ bärı doping qoldanbaǧanymdy däleldeidı. Şyny kerek, tyiym salynǧan preparattar turaly oilaǧanym ras, bıraq qoldanbadym. Menı der uaqytynda toqtatty. Osy üşın ökınıp, keşırım sūraimyn» degen edı.

ŪOK därıgerı ne deidı?

Jaqynda Ūlttyq Olimpiada komitetınıŋ (ŪOK) medisinalyq-ǧylymi tobynyŋ jetekşısı Azamat Nūrmatovpen bailanysqa şyqqanymyzda doping dauyna qatysty bıraz mäselenıŋ betın aşyp berdı. Öz sözınde qai sportta qai därıler jiı qoldanylatyny, onyŋ kerı äserı, elımızdegı sport medisinasynyŋ jai-küiı turaly aita kelıp, terıs äreketke barǧan sportşylarǧa ketken şyǧyndardy kerı qaitaru mäselesı qaras­tyrylyp jatqanyn mälım ettı.

«Qazır älem boiynşa doping qataryna engızılgen därıler sany 10 myŋǧa juyq. Olardyŋ bırı qarapaiym jandardyŋ paidalanuyna rūqsat etılse, käsıbi sportşylarǧa qataŋ tyiym salynǧan. Al ony qalalyq emhanalardaǧy därıgerler bılmeidı. Mäselen, bırer jyl būryn qūramynda meldoniiı bar mildronat degen därı şyqty. Ony bızde keŋınen qoldanady. Būl bıreuı ǧana, mūndai tiptes därıler jetıp artylady. Mıne, osyǧan ūqsas jailardan ke­iın halyqaralyq jarystarda sportşylarymyz jiı ūstalyp jatyr. Al olardyŋ basym bölıgı – türlı öŋırlerden baryp qatysqandar. Qūrama komandamen tyǧyz bailanys­ta bolmaǧandyqtan, olardyŋ densaulyǧyna, qan qūramyna jauap bere almaimyz» dep äŋgımesın bastady A.Nūrmatov.
Demek, bızdegı oblystarda sport medisinasynyŋ älsız bolǧany basty sebep bolyp tūr ǧoi degen oiymyzdy ŪOK därıgerı de rastady. Degenmen Almaty, Astana qalalaryndaǧy medisinalyq oqu oryndarynda soŋǧy jyldary sport därıgerı degen mamandyq aşylyp, būl problema osylai şeşılıp jatqanynan habardar ettı. Būl mäsele ekı qalamen şektelıp qalmai, özge aimaqtarǧa da ülgı bolyp, salanyŋ damuyna septıgın tigızse degen tılegın bıldırdı.
Söz ışınde sportşylar arasynda bäsekelestık joǧary ekenın aita kelıp, sondai şaqta bırınıŋ tamaǧyna ty­iym salynǧan därılerdı qosyp, kündestık jasaityndary da kezdesıp jatatynyn jetkızdı. Sol siiaqty biık därejege jetu üşın stimuliatorlardy ädeiı qoldanatyndary da joq emes. Al jekpe-jek sportyna qatysatyndar salmaǧyn azaityp, denesındegı artyq sudy syrtqa şyǧaru üşın furasemid preparatyn paidalanyp jatady. Öz eŋbegımen jetpegen soŋ būl aldau bolyp esepteledı. Joǧaryda aitylǧan 8 muai-taişynyŋ qanynan däl osy furasemid anyqtalyp, 4 jylǧa şettetılgen. Al zıltemırşıler būlşyq etınıŋ jyldam ösuı üşın anabolikalyq steroidterı bar därılerdıŋ kömegıne jügınedı.
Mıne, osyǧan ūqsas türlı mäselelerden keiın bızde doping dauy örşıp tūr. Al sportşylardyŋ tez şarşap, qosymşa küş beretın därılerdı paidalanuyna sebep te az emes. Mäselen, jattyǧu jūmystaryn az jasap, tyŋǧylyqty daiyndalmauy, körsetılgen tärtıptı saqtamai, ışer asynyŋ, ūiqysynyŋ uaqytyn būzuy, sondai-aq medisinalyq dūrys baǧyt körsetılmeuı jiı sebep bolyp jatady eken.
– Qazır bızde «Qazaqstan sporty dopingke qarsy!» degen ündeu jürıp jatyr. ŪOK prezidentınıŋ bastamasymen türlı öŋırlerdegı sport ūiymdarynyŋ bärıne tyiym salynǧan därılerdıŋ saldary turaly qosymşa seminarlar jürgızudı bastady. Sol siiaqty Qazaqstan bırınşılıgındegı jarys aldynda qan tapsyryp, synamalary alynady. Sondai şaqta terıs äreketke barǧany anyqtalyp, problemanyŋ aldyn alady. Būǧan qosa, Mädeniet jäne sport ministrlıgınıŋ ūsynysymen Parlament qarauynda dopingpen ūstalǧandarǧa jūmsalǧan şyǧyndardy, alǧan ataqtaryn kerı qaitaru turaly zaŋ jobasy talqylanyp jatyr, – deidı Azamat Nūrmatov.
Sportşylardyŋ diskvalifikasiia merzımın ärtürlı etıp körsetuı preparatty qalai qoldanǧanyna bailanysty berıledı eken. Arnaiy komissiia arqyly sportşynyŋ pıkırı sūralyp, sonyŋ negızınde uaqytyn belgıleidı. Alaida dopingke qarsy ereje boiynşa negızınen 4 jyl uaqytqa şettetıledı. Eger mūndai problemaǧa ekınşı ret tap bolsa, jaza merzımı de ekı ese ūlǧaiady. Tiısınşe alǧan medalı men ataǧynan aiyrylady. Būl – Halyqaralyq Olimpiada komitetı (HOK) tarapynyŋ salatyn sanksiiasy.
Qoryta aitar bolsaq, doping jarys kezınde ǧana adamnyŋ belsendılıgın arttyryp, jaqsy nätije körsetuıne septıgın tigızuı mümkın. Bıraq onyŋ adam densaulyǧyna ziiany az emestıgın de nazarda ūstaǧan jön. Mysalǧa, auyr atletter qoldanatyn anabolikalyq steroidterı bar därılerdı ūzaq paidalanu adamnyŋ ūrpaqsyz qaluyna, onkologiialyq aurularǧa tap boluyna, tıptı mezgılsız ölımıne de äser etıp jatady. Sol sebeptı Düniejüzılık dopingke qarsy ūiym (WADA) olarǧa tyiym salyp otyr. Sporttaǧy ǧūmyr nebärı 10-15 jyl ǧana, al qalǧan ömırın mügedek bolyp ötkızuı mümkın…