Jyldan-jylǧa dästürımızge ainalyp kele jatqan Alǧys aitu künı men üşın ötken tarihymyzǧa taǧzym etu künı bolar. Būl, ärine, erekşe mereke! Adamzattyŋ boiyndaǧy asyl qasiettıŋ bırı – älsızge qamqor, elge qaiyrymdy bolu, qolynan kelgenşe jaqsylyq jasau. Sol arqyly qoǧam meiırlenedı. Osy künı ızgılıktıŋ bäiteregı güldenıp, köktemmen bırge janymyz jasaryp, janymyzda jürgen adamdarǧa alǧysymyz artady. Sondyqtan da 1 nauryz – adamdardy jaqyndastyryp, el bırlıgın nyǧaitatyn mereke.
Alǧys aitu künınıŋ etnosaralyq özara ıs-qimyldyŋ bıregei instituty – Qazaqstan halqy assambleiasynyŋ qūrylǧan künımen säikes keluınıŋ astarynda tereŋ män bar. Ötken ǧasyr auyr näubet pen ūly qūrbandyqtarmen synalǧan ǧasyr boldy. Arada bıraz uaqyt ötse de, sol jyldardyŋ aqtaŋdaqtary tügel zerdelenıp bolǧan joq. Neşe ūrpaq auyssa da, sol zūlmattyŋ jaŋǧyryǧy estılıp qalady.
Qazaq dalasyn ekı märte soqqan aşarşylyq, küştep ūjymdastyrudyŋ saldary, ūly kämpeske äbden tityqtaǧan elge taǧy bır synaq boldy. Qazaq özınıŋ jaraly jüregıne stalindık zorlyq-zombylyqtan, genosid pen etnosidten, saiasi quǧyn-sürgınge tüsken bosqyn halyqqa tıreu bolyp, jüregıne syidyra bıldı.
Sol ǧasyrdyŋ basynda Stolypin reformalarynyŋ şarualardy qonystandyru kezeŋınde Qazaqstanǧa Reseiden, Ukrainadan, Belorussiiadan 1 million 150 myŋ adam keldı. Arada 20 jyl ötkende, 1930 jyldary ūjymdastyru kezınde būrynǧy KSRO-nyŋ ortalyq audandarynan 250000 ielıkten aiyrylǧan şarualar Qazaqstanǧa jer audaryldy.
1937 jyly taǧdyr tauqymetın tartyp, qasiettı qazaq jerıne alǧaşqy bolyp korei halqy taban tıregen bolatyn. Sodan keiıngı jyldary Qazaqstanǧa şeşen-inguştar, kürdter, qaraşai-balkarlar, türıkter, tatarlar, nemıster jer audaryldy.
Stalin rejimınıŋ tūsynda är jyldary tūtas halyqtar – 800 myŋdai nemıs, 102 myŋ poliak, 550 myŋ Soltüstık Kavkaz halqynyŋ ökılı, Qiyr Şyǧystan 18,5 myŋ korei otbasy jer audaryldy.
Būl rette, önerkäsıp nysandaryn salu üşın elımızdıŋ tükpır-tükpırınen 1,2 millionǧa juyq adam qonystandy. Osynşama är türlı, är dındı, är tıldı, mädenietı, salt-dästürı basqa elderdıŋ ökılderın bötensımei, ögeisıtpei, kökıregıne basqan qazaqtyŋ şeksız meiırımı men jüregınıŋ keŋdıgı qazaqtyŋ özınıŋ de osyndai ūly nöpırdıŋ arasynda joǧalyp ketpei, özın-özı saqtap qalǧan qasietı ekenın aitu kerek. Osy qasietımen qazaq jerınde özge etnos ökılderın ainalasyna jinap, täuelsızdık tuyn jelbırettı.
Sol sebeptı de meiırım saltanat qūrǧan künde barşa etnos ökılın bır şaŋyraq astyna bırıktırgen Qazaqstan halqy assambleiasy qūrylǧan künın mejelep, däl osy kün Alǧys aitu künı bolyp jariialandy.
Täuelsız Qazaqstan tarihyndaǧy atauly datalardyŋ tüiısuı jaŋa merekege de erekşe maǧyna berdı. Būl elımızdıŋ barşa etnostar arasyndaǧy özara senım men syilastyq deŋgeiınıŋ joǧary ekenın, özara tüsınıstık pen tereŋ qūrmettı bıldıredı. Osy kün – etnostardyŋ bır-bırıne jäne olardy öz tuǧanyndai qabyldap, meiırbandyq tanytqan qazaq halqyna Alǧys aitu künı. Būl özge etnostardyŋ qazaqtyŋ ruhani igılıgı – keŋpeiıldıgı men qaiyrymdylyq dästürıne tereŋ taǧzym belgısı bolyp qaldy.
Qazaqtyŋ qasiettı jerındegı eŋ basty qūndylyq – bırlık pen tatulyq üşın ortaq jauapkerşılıgımızdı sezınemız jäne jarqyn bolaşaǧymyzǧa nyq senemız. Ainalamyzda bolyp jatqan dümpulı dürbeleŋder taǧy da bır närsenı däleldedı. HHI ǧasyrdyŋ eŋ basty ūstanymy halyqtyŋ tatulyǧy men kelısımı boluy tiıs. Qai eldıŋ bolmasyn ekonomikasynyŋ, saiasatynyŋ, kerek deseŋız, qauıpsızdıktıŋ de özegı osy bolmaq. Al özegıne qūrt tüsken daraq güldemeitını, örken jaimaityny belgılı.
Akbarjan İSMAİLOV, Qazaqstandaǧy täjıkterdıŋ respublikalyq etnomädeni ortalyǧynyŋ töraǧasy, Qazaqstan halqy assambleiasy keŋesınıŋ müşesı
