Ädette barlyq infeksiialyq aurular küz ben köktemde küşeiedı. Al koronavirusqa kelsek, soŋǧy üş jylda mamandar derttıŋ asqynuyn baqylau kezınde koronavirustyŋ eŋ qatty örşuı, iaǧni auruşaŋdyqtyŋ şyŋyna jetetın kezeŋ şılde-tamyz aiy ekenın baiqady. Qazır sol kezeŋnıŋ tūsynda bolǧandyqtan, virus jūqtyruşylar köbeiıp otyr. Degenmen vaksinasiia küşımen kovidten keletın ölım-jıtım azaiyp, auru jeŋıl türde ötude. Onyŋ üstıne qalada är emhanada salauatty ömır salty därıgerlerı halyqpen tüsındıru jūmysyn jiı jürgızıp, azamattarǧa älı de beimälım tūsy köp jaŋa dert turaly aqparat beredı.
Byltyr ǧana jaŋadan aşylǧan elordadaǧy №14 qalalyq emhananyŋ sondai därıgerı Ainagül Tölegenova şılde-tamyz aiynda aurudyŋ köbeiu sebebınde eşqandai qūpiia joq ekenın aitty.
– Koronavirustyŋ eŋ küş alatyn «myqty» jerı – adamdar köp şoǧyrlanǧan orta. Al jaz ailarynda jappai eŋbek demalysyna şyǧatyndardyŋ ärı-berı qozǧalysy jiılep, auru küşeiedı. Koronavirus jaŋa infeksiia bolǧandyqtan aqparat az, sodan bolar halyq arasynda jalǧan aqparat, būrmalanǧan derek köp. Osy oraida mamandardyŋ mındetı – naqty däleldengen, dūrys aqparat beru, tüsındıru, aqparattyq-aǧartuşylyq jūmys jürgızu. Jūmys josparym bar, soǧan säikes aptasyna ekı ret därıger qabyldauyna kelıp, dälızde kezegın kütıp otyrǧan tūrǧyndar jai otyrmasyn dep auru turaly tüsındıremın. Broşiura, buklet taratamyn, – deidı A.Tölegenova.
On jyldan berı medisinada ǧylym salasynda jürgen därıger barlyq ärıptesı sekıldı älemde halyqaralyq deŋgeide qoldanylatyn ǧylymi saittardyŋ derekterıne süiene otyryp, aǧartuşylyq jūmysyn jürgızedı. Ǧylymi däleldengen aqparattar aluǧa bolatyn PubMed, Medline, Scopus degen bazalar men saittardy qazaqstandyq medisina qyzmetkerlerı de audarmamen paidalanady.
– Jalpy kez kelgen infeksiialyq aurudyŋ spesifikalyq jäne spesifikalyq emes aldyn alu şaralary bolady. Spesifikalyq türıne osy vaksina jatady. Ekı jarym jyldan berı älem halqy arpalysyp kele jatqan koronavirus infeksiiasyna qarsy ekpe şyqty. Basynda qalai emdeudı bılmei, qanşa adamnan aiyryldyq. Al byltyrdan berı vaksinasiianyŋ arqasynda bırınşı jylmen salystyrǧanda ölım-jıtımdı azaittyq. El bolyp ekpe saldyrudyŋ nätijesınde qazır bızde ūjymdyq immunitet qalyptasty. Osylai immunitet qalyptasa kele, koronavirus ta kädımgı tūmau siiaqty bolyp qalady, – deidı därıger.
Emhana dälızınde tüsındıru jūmysyn jürgızgen därıgerge taqyrypqa qarai sūraq qoiuşylar tabylmady. Jeŋıs daŋǧylynyŋ eskı temırjol vokzal jaqqa qaraiǧy tūsynda ornalasqan emhanaǧa bügınde 28 myŋnan astam adam ǧana tırkelgen bolsa, solardyŋ köbı – egde jastaǧylar.
– Vaksina alǧannan keiın 100 paiyz auyrmaitynyŋyzǧa kepıldık berılmeidı. Jeŋıl ötetının aityp kelemız. İmmunitettıŋ özı jasandy jäne tua paida bolǧan dep bölınedı. Tua paida bolatyn immunitettı genotipke bailanysty jäne ana sütı arqyly daiyn antidenelerden alamyz. Ol – immunitetımızdıŋ negızı. Ärı qarai adam ömır süre kele türlı infeksiialarǧa şaldyǧyp, auyrǧanda oǧan jasandy immunitet – vaksina salynady. Sonyŋ nätijesınde antideneler tüzıledı, – deidı maman.
Vaksina almas būryn adam öz-özın baqylauy kerek, iaǧni eş jerı auyrmai, qyzuy bolmai, älsız, jaisyz sezınbei tūrsa ǧana ekpe alyp, bolmasa vaksinany keiınge şegere tūrǧany dūrys. Öitkenı auyryp tūrǧanda salynǧan ekpe aǧzadaǧy infeksiianyŋ asqynuyna äkeluı mümkın. Egu punktterınde vaksinasiia alu alǧyşarty bar: ekpe salmas būryn därıger pasienttıŋ dene qyzuyn, saturasiiasyn jäne qysymyn ölşeuı kerek, onyŋ jalpy jaǧdaiyn baqylap, sozylmaly aurulardyŋ jäne preparattarǧa allergiialyq äserınıŋ boluyn jäne ekpe alatyn adamnyŋ vaksinasiiaǧa psihologiialyq daiyndyǧyn tekseruı qajet. Adam ekpeden bas tartsa da, kelısımın berse de, onyŋ şeşımı qūjatpen resımdeledı. Vaksinasiiadan bas tartqany üşın äkımşılık nemese qylmystyq jauapkerşılık qarastyrylmaǧan.
Därıgerdıŋ aldyna kelıp tūrǧan soŋ «aldaǧy uaqytta revaksinasiiadan taǧy qaitalap öte beremız be?» dep sūradym. Ainagül Tölegenova bärı virustyŋ türlenuıne bailanysty ekenın, al äzırge revaksinasiiadan bır ret ötkennen keiın ekpenı qaita salu turaly aitylmaǧanyn jetkızıp jauap berdı. Revaksinasiia alatyndarǧa qazır qalada Sinopharm jäne QazVac ekpelerı, al jüktı äielder men balalar üşın Pfizer vaksinasy salynyp jatyr.
– Aurudyŋ qalai taraluyna jäne ölım-jıtımnıŋ köbeiuıne bailanysty aldaǧy uaqytta qaita ekpe alu jaiy belgılı bolady. Negızı, aǧzadaǧy antideneler azaiyp qalatyndyqtan, olardy jaŋartu kerek. Antideneler aǧzaǧa tüsken viruspen küresetın «jauynger» dese bolady. Al kerı äserı myŋ adamnyŋ ışınde bıreuınde ǧana kezdesuı mümkın. Onyŋ özı nauqastyŋ ekpe alǧan sättegı jaǧdaiyna bailanysty bolady, – dedı därıger.
«Jüktı jäne bala emızetın äielder Pfizer ekpesı turaly ne bıluı kerek?» degen broşiura taratqan därıger onyŋ maǧynasyn pasientterge tüsındırıp beruge tyrysty. Būl ekpe elordada jüktılıktıŋ 16-37 aptasynda jürgen äielderge jäne bosanǧannan keiın 42 kün ötken bala emızetın analar üşın qoljetımdı.
Onyŋ aituynşa, qazır qalada koronavirustyŋ «omikron» ştamy köp kezdesedı. Al älemde «kentavr» degen jaŋa türı paida bolypty. Därıgerler virusty bakteriialarǧa qaraǧanda qitūrqylau dep aitady. Sebebı ol adam aǧzasyna kırıp, RNQ, DNQ deŋgeiınde mutasiiaǧa ūşyrap, küşeiedı. Özıne jaŋadan qasiet alady da, qaita basqa adamǧa engende küştırek türıne ainaluy mümkın.
