Elbasynyŋ astanany Almatydan Arqa tösıne köşıru turaly şeşımı täuelsızdıgımızdıŋ alǧaşqy jyldaryndaǧy ūly maqsattardan tuyndaǧan köregendık qadam boldy. Köpşılıktıŋ qoldauymen ündesken osy mūrat, müdde otandyq tarihtyŋ jaŋa paraqtaryn aşty, ūlttyq ideianyŋ ūiytqysyna ainaldy. Söitıp, Saryarqanyŋ kındıgınde, erke Esıldıŋ jaǧasynda älem moiyndaǧan äsem şahar boi köterdı. Bügınde osy ekonomikalyq jäne saiasi jetıstıkter men ruhani, mädeni jaŋǧyrulardyŋ negızıne ainalyp otyrǧan bas qalamyzǧa jiyrma jyl tolǧaly otyr. Astana qalasynyŋ jiyrma jyldyǧyn merekeleu turaly Memleket basşysynyŋ ökımı de şyqty. Osyǧan orai, bız mereilı mereke qarsaŋynda kezınde Almaty jäne Saryarqa audandarynyŋ äkımı qyzmetın atqaryp, elordanyŋ qalyptasuyna qal-qadırınşe eŋbek sıŋırgen, bügınde Qazaqstan Respublikasy Parlamentı Mäjılısınıŋ deputaty Sapar AHMETOVTI äŋgımege tartqan edık.
– Sapar Qairatūly, jiyrma jyldyq mereitoiǧa qala qandai jetıstıktermen jetıp otyr dep oilaisyz?
– Astana – Elbasynyŋ eren eŋbegınıŋ arqasynda, ǧasyrlar toǧysynda düniege kelgen ǧajaptardyŋ bırı. Menıŋ oiymşa, onyŋ eŋ basty jetıstıgı – ıs jüzınde astanalyq märtebege ie boluy. Kez kelgen şeteldıkke ūialmai körsetetın, älemnıŋ ırı qalalarymen iyq teŋestıre alatyn därejege jetuı. Ekınşı jetıstık – ol megapolis tūrǧyndarynyŋ ömır süru deŋgeiınıŋ ösuı. Osyǧan säikes adami kapitaldyŋ damuy, astanalyq tūrǧyn märtebesıne sai közqarastyŋ, mentalitettıŋ qalyptasuy.
Taǧy bır aita keterlıgı, qalanyŋ simvoly ıspettı «Bäiterek» keşenınıŋ, «Han Şatyr» sauda-oiyn-sauyq ortalyǧy men okeanarium ornalasqan «Dumannyŋ», «Astana Opera» memlekettık opera jäne balet teatry men Ortalyq Aziiada teŋdesı joq «Äzıret Sūltan» meşıtınıŋ, «Qazaqstan» ortalyq konsert zaly, 30 myŋ körermenge arnalǧan «Astana-Arena» jabyq stadiony men 10 myŋ oryndyq «Saryarqa» velotregınıŋ, közdıŋ jauyn alatyn äsem qonaqüiler men mädeni oryndardyŋ, säulet önerınıŋ üzdık ülgısındegı basqa da ǧimarattardyŋ boi tüzeuı elordanyŋ ekonomikalyq tūrǧydan da ırı megapolis bolyp qalyptasqanyn aiqyn däleldep tūr.
Eŋ negızgısı – astanada orta jäne şaǧyn biznes jaqsy damuda. Kezınde Elbasy: «Osy salanyŋ el ekonomikasyndaǧy ülesı elu paiyzdan kem bolmasyn» dese, bızdıŋ qalada ol alpys paiyzdan asyp kettı. Būl jerde, äsırese, turizm, halyqqa qyzmet körsetu keŋınen örkendeude. Mūnyŋ mänı orasan. Öitkenı elordamyz Älemdık jäne dästürlı dınder köşbasşylarynyŋ sezderı, EQYŪ-nyŋ sammitı, qysqy Aziia oiyndary men «EKSPO-2017» halyqaralyq mamandandyrylǧan körmesı siiaqty maŋyzdy ıs-şaralar ötetın Euraziia keŋıstıgınıŋ ortalyǧyna ainaldy.
Jyldan-jylǧa qala tūrǧyndarynyŋ äleumettık-tūrmystyq jaǧdailary köterılıp keledı. Jyl saiyn bır millionnan asa şarşy metr tūrǧyn üi paidalanuǧa berıledı. Äsırese, injenerlık infraqūrylymnyŋ zaman talabyna sai jabdyqtaluy – ülken jetıstık. Būl – osy elordanyŋ qalyptasuyna jan aiamai ter tökken azamattardyŋ qanqiiarlyq eŋbegınıŋ arqasy. Astana äkımdıgınde qandai bılıktı azamattar jūmys ıstedı! Älı de eŋbek etıp jatyr. Jiyrma jyldyqqa bız osyndai oŋ ürdıstermen kelıp otyrmyz.
– Elordaǧa jastar köptep kelude. Şaharymyz olardy nesımen bauraidy?
– Menıŋ oiymşa, az ǧana jylda körgen jandy süisındıretındei bas qalamyzdyŋ körkeiuı kez kelgen adamnyŋ boiynda airyqşa maqtanyşty, astanalyq ruhty qalyptastyrdy. Äuejaidan nemese vokzaldan tüsken boida jüregı «elım» dep soqqan är jannyŋ keudesıne airyqşa jylylyq sezımı ūialaityny sondyqtan. Tarih üşın qas qaǧym sätte zaman köşınıŋ aldyŋǧy legınen körınerdei aişyqty şahar tūrǧyzu oŋai şarua emes. Būl abyroily ıs astanalyqtardyŋ qolynan keldı. Är qiyrdan keletın sarapşylardy da, saiasatkerlerdı de tartatyn bır erekşelık osy bolsa kerek. Būl turaly Elbasy da «…Är adam, tegınde, öz qalasyn süietın şyǧar. Al bız, astanalyqtar, özımızdıŋ jas qalamyzdy üş ese artyq süiemız, öitkenı bız onyŋ qūrylysyn taqyr jerden bastadyq. Mūndaǧy ärbır jaŋa müiıs, ärbır jaŋa ǧimarat bızdıŋ jüregımızden şyqqan, öitkenı olar tuǧan sätınen bastap bızdıŋ köz aldymyzda» dep tolǧanǧany bar.
Jastardyŋ öz ömırlerın Astanamen bailanystyruy – zaŋdylyq. Şahar jastar üşın, eŋ aldymen, şeksız mümkındıkter men asqaq armandardyŋ, biık maqsattyŋ altyn kıltı der edım. Oqu üşın, käsıpkerlıkpen ainalysu üşın elorda – jıgıtter men qyzdarǧa eŋ qolaily qala. Bolaşaǧyn osy qalamen bailanystyrǧan adamnyŋ aldynan ekı bırdei esık aşylady: bırı – ǧylym-bılımge degen qūlşynys, kelesısı – jaŋa orta, jaŋa mümkındıkter men jaŋa ideialarǧa toly jarqyn bolaşaqqa degen bastau. Osy bäsekelestık orta jastardyŋ aldynan jarqyn bolaşaq aşady.
Jastardyŋ öz ömırlerın Astanamen bailanystyruy – zaŋdylyq. Şahar jastar üşın, eŋ aldymen, şeksız mümkındıkter men asqaq armandardyŋ, biık maqsattyŋ altyn kıltı der edım
Osy jolda tabysqa jetıp jatqandary da barşylyq. Qalada 1 million halyq tūrady desek, sonyŋ 200-250 myŋy jastar eken. Qazır bılımdı de, ǧylym men tehnikany da igerıp, innovasiialyq jobalardy da jüzege asyryp jatqan – osy jastar. Olar sol bılımge jäne naqty ısterge qūlşynystarymen bas qalamyzdyŋ mereiın asyryp jür.
– «Astana – Europanyŋ mädenietın, Şyǧystyŋ ruhaniiatyn boiyna sıŋırgen qala» degen pıkır aitylady. Būǧan ne aitasyz?
– Būlai aityluy – zaŋdylyq. Men joǧaryda aittym, az ǧana uaqytta Elbasynyŋ basşylyǧymen elımızdıŋ qarqyndy jyldamdyqpen damuy, osy baǧytta dūrys ta berık ūstanǧan sara saiasat, bılımdı, mädeniettı, ekonomikany ılgerıletu dos süisınıp, dūşpan küiınetındei körşıles elderdıŋ qyzyǧuşylyǧyn tuǧyzdy. Bız myŋdaǧan jyldar boiy Şyǧyspen de, Batyspen de, Oŋtüstıkpen de, Soltüstıkpen de terezemız teŋ qarym-qatynas jasap kelemız. Sol ürdıs memleketımızdıŋ bügıngı saiasatynda da jalǧasyn tabuda. Sonyŋ arqasynda Astana Qazaqstan Respublikasynyŋ ırı saiasi, mädeni jäne ıskerlık ortalyǧy, qazırgı zamanaui şahary bolyp qalyptasty. Ol boiyna osy jyldary Europanyŋ mädenietınen – pragmatizmdı, al Şyǧystan ruhani däldıktı mūra etıp alady. Bügınde Astananyŋ beinesınen europalyq baǧyttaǧy tamaşa ǧimarattardy, mültıksız servistı körsek, Şyǧystyŋ da jetıstıkterı bızge jat emes. Türkiialyq kompaniialar tūrǧyzǧan zäulım üiler men biznes ortalyqtary, oiyn-sauyq ǧimarattary, Qytaidyŋ «Pekin Palasy» men sol ülgıde salynyp jatqan elşılıgı, mūsylman elderınıŋ zaŋǧar kökpen talasqan alyp qūrylystary – osynyŋ barlyǧy Europanyŋ da, Aziianyŋ da qol jetken jetıstıkterın ūştastyryp, organikalyq türde elordanyŋ HHI ǧasyrdyŋ şahary ekenın körsetıp tūr. Mūndai qala Reseide de, Qytaida da, eşbır jerde joq. Sondyqtan men Astanany öz ideologiiasy qalyptasqan qala desem, qatelespeimın.
– Biyl jaz boiy qala törınde dürkırep «EKSPO-2017» halyqaralyq körmesı öttı. Körme astanalyqtar üşın nesımen qūndy boldy?
– «EKSPO-nyŋ» ötkızıluı astanalyqtar üşın, bırınşıden, ülken bır pıkır almasu, mol täjıribe jinau, jetıstıkterdı taratu alaŋy boldy. Ekınşıden, elordalyqtardyŋ keudesınde özınıŋ bolaşaǧyna degen keremet senım ūialatty. Ärı bızdı, bızdıŋ bas qalamyzdy tek qana saiasi ortalyq emes, ekonomikalyq, innovasiialyq ortalyq retınde, jaŋa baǧytty, jaŋa ürdıstı ūstap otyrǧan el retınde älemge paş ettı. Astanamyz Qazaqstannyŋ bır körsetkışı deitın bolsaq, şeteldıkter mūnda kelu arqyly memlekettıŋ kelbetın, Otanymyzdyŋ ǧalamat mümkındıkterın kördı. Jüz elu bes elden turister kelgen eken. Al «EKSPO-ny» üş aida barlyǧy tört millionǧa juyq adam tamaşalapty.
Būdan bölek, ol syrtqy saiasattaǧy tabysymyz ben eldı bırıktırıp, tūtastyra tüsetın uaqyttyq nyşan edı. Körme Astananyŋ infraqūrylymyna ülken serpılıs äkeldı. Jaŋa qonaqüiler salyndy, jaŋa jūmys oryndary aşyldy, sauda-sattyq, şaǧyn jäne orta biznes örkendedı. Eŋ bastysy, körme jastardyŋ boiyndaǧy jaŋaşyldyq ruhty janydy. Olardyŋ ǧylymǧa qūlşynysyna dem berdı. Onyŋ «Bolaşaq energiiasy» dep ataluynyŋ özı «jasyl» tehnologiialardy damytu, balama quat közderın tabu mäselesıne özek boldy, talai bastamanyŋ ıske asyru kıltıne ainaldy. Äsırese, mektep oquşylarynyŋ baǧyt-baǧdar aluyna temırqazyq ıspettı jol sıltedı. Menıŋ oiymşa, «EKSPO» halyqaralyq körmesınıŋ qūndylyǧyn bız qazır köre almaimyz. Onyŋ jemısın keleşekten köremız. Öitkenı bız öskeleŋ ūrpaqtyŋ boiyna qūnarly dän septık. Sonyŋ nätijesın elı men tuǧan halqy bolaşaqta köretın bolady.
– Sız elordanyŋ qalyptasuyna azdy-köptı eŋbek sıŋırdıŋız. Qazır Parlament Mäjılısınıŋ deputatysyz. Qandai da bır jaǧdaida Astanaǧa büiregıŋız būratyn şyǧar?
– Astana Alatau bauraiynan osy jerge alǧaş qonys audara bastaǧan kezde – 1997 jyly «Kürdelı qūrylys basqarmasy» degen mekemege injenerlık jūmysqa keldım. Negızgı mamandyǧym – qūrylysşy. Būl käsıbımdı men jaqsy köremın. Sondyqtan jūmysyma bar yntamen kırısıp, Astananyŋ tūŋǧyş ǧimarattarynyŋ alǧaşqy ırgetasyn qalasuǧa atsalysa bastadym. Men üşın osy qalanyŋ är tasy, är köşesı, är ǧimaraty ystyq. Būl – jastyq jıgermen jalyndap eŋbek etkendıkten ǧana emes, özıŋnıŋ bolaşaqtyŋ ırgetasyn bırge qalasyp, sonyŋ ystyǧyna küiıp, suyǧyna toŋyp, bırge jürgenıŋdı sezıngen, keudeŋdı kernegen maqtanyş sezımınen aitylǧan söz. Būl qala maǧan etene jaqyn deitın sebebım – Almaty jäne Saryarqa audandaryna äkım boldym. Halyqpen qoian-qoltyq aralasu, olardyŋ mūŋ-mūqtajyn, tūrmys-tırşılıgın qatar jürıp köru, sony qolyŋnan kelgenşe jaqsartuǧa tyrysu adamǧa jauapkerşılıkpen qosa ülken jıger de beretının tüsındım.
Odan keiın «Nūr Otan» partiiasy Astana qalalyq filialynyŋ bırınşı orynbasary qyzmetınde de men elorda halqynyŋ ülken belsendılıgın baiqadym. Qandai ıstı de bırıgıp atqaruǧa degen qūlşynys ülken mūrattar jolyndaǧy oŋ qadam ekenın olar jaqsy tüsınedı.
Men de özımdı osy astanalyq bolǧanyma, onyŋ ösıp-örkendeuıne teŋızge tamǧan tamşydai bolsa da üles qosyp kele jatqanymdy abyroi sanaimyn ärı zor jetıstıgım dep oilaimyn.
Astana – kemel keleşektıŋ qalasy. Onyŋ bolaşaǧy būdan da jarqyn, būdan da säulettı bolatynyna menıŋ senımım kämıl. Öitkenı onyŋ avtory – Qazaqstan Prezidentı
Nūrsūltan Nazarbaev
Menıŋ bügıngı taŋda joǧarǧy organda halyq qalaulysy atanyp jüruımnıŋ özınde de Astana men astanalyqtardyŋ är kez qoltyǧymnan demep, qanatymdy qomdap, qoldaǧan ruhani küşı jatyr. Elorda tek eldıŋ saiasi ortalyǧy ǧana emes, adamdy ruhani jetıldıruşı ortalyq dep batyl aita alamyn.
Sondyqtan men Astananyŋ tynys-tırşılıgın künde baqylap otyramyn. Osy Parlament Mäjılısındegı «Astana aqşamy» men «Vecherniaia Astana» gazetterın jazdyryp alyp oqityn bırden-bır deputatpyn desem, artyq aitty dep oilamaŋyz. Sol arqyly būrynǧy özım jūmys ıstegen qaladaǧy audandardyŋ hal-ahualdarymen, qyzmettes bolǧan adamdardyŋ, jurnalisterdıŋ oi-pıkırlerımen, maqalalarymen tanysyp, özıme qatysty köptegen mäselelerge nazar audaryp otyramyn.
Mäselen, men osy jazda qalada 3-ınşı jylu elektr ortalyǧyn salu jobasymen ainalystym. Būl özı şahar aumaǧynyŋ keŋeiuıne bailanysty köpten söz bolyp kele jatqan jai edı. Tıptı Elbasynyŋ özı de oǧan airyqşa nazar audarǧan bolatyn. Alaida keibır sebeptermen el Ükımetı ony «ūzyn arqan, keŋ tūsauǧa» salyp, tym sozyp jıberdı. Mūndai ıstıŋ bır adam soŋyna tüsıp, naqty qolǧa almasa, alǧa jyljymaityny tüsınıktı. Mıne, men osy jobany jandandyryp, Ükımetke «Elbasy tapsyrmasy nege oryndalmai jatyr?» dep deputattyq saual joldadym.
Qazır atalǧan «Astana qalasyn gazdandyru jobasy» Ükımette qolǧa alyndy. Būǧan qosa, elordadaǧy tūrǧyn üilerdı kütıp ūstau, qyzmet körsetu talaptaryna qatysty mäsele köterıp, deputattyq saual joldadym. Menıŋ būl bastamam Ükımet tarapynan qoldau tauyp, onyŋ jüzege asyrylu joldary aiqyndala bastady. Mıne, bas qalada jūmys ısteuımnıŋ onyŋ äleumettık-tūrmystyq tynys-tırşılıgımen jaqynyraq tanystyǧymnyŋ, osyǧan bailanysty jinaǧan täjıribemnıŋ arqasynda osyndai jūmystar atqarylyp jatyr.
Deputat retınde «Nūr Otan» partiiasynyŋ Astana qalalyq filialyna baryp, türlı mäseleler boiynşa tūrǧyndardy qabyldaimyn. Olardyŋ mūŋ-mūqtajdaryn tyŋdap, ony mümkındıgıne qarai şeşuge tyrysamyn.
– Jıgıt jasyna jetıp otyrǧan Astananyŋ bolaşaǧyn qalai elesteter edıŋız?
– Astana – kemel keleşektıŋ qalasy. Onyŋ bolaşaǧy būdan da jarqyn, būdan da säulettı bolatynyna menıŋ senımım kämıl. Öitkenı onyŋ avtory – Qazaqstan Prezidentı Nūrsūltan Nazarbaev. Elbasy men elorda – egız ūǧym. Ony bır-bırınen bölıp qarau äste mümkın emes. Qalamyzdyŋ osyndai älem süisınetındei jetıstıkke jetıp, jyldan-jylǧa märtebesınıŋ asqaqtai tüsuı Memleket basşysynyŋ tıkelei küş-qairaty men saiasi erık-jıgerınıŋ arqasynda mümkın bolyp otyr. Ony bükıl qazaqstandyqtar tüsınedı.
Sondai-aq, elordany respublikanyŋ basqa öŋırlerınen de bölıp qarauǧa bolmaidy. Ol – elımızdıŋ jüregı. Jürek – bükıl aǧzanyŋ tırşılık tıregı bolsa, Astana da baitaq Qazaqstanymyzdyŋ äleumettık-ekonomikalyq damuynyŋ quatty lokomotivı rölın atqaruda. Söitıp, ol zamanaui önerkäsıp, ǧylym jäne mädeniet ortalyǧyna, tūrǧyndardyŋ ömır süruıne qolaily mekenge jäne el ekonomikasyna qomaqty üles qosar ülgıge ainaldy.
Bas qalamyz bolaşaqta būdan da güldenıp, būdan da säulettenıp, qazırgı örkeniet pen halqymyzdyŋ ǧasyrlar boiy qalyptasqan ūlttyq qasietterın ūştastyra otyryp, älemde eş qalaǧa ūqsamaityn airyqşa kelbettı, jalyndy ruhy bar Qazaq elınıŋ astanasy bolyp örkendei bererıne senemın.
Ol üşın bügınnen bastap bız, astanalyqtar, sonyŋ negızın qalauymyz kerek. Balalarymyzdyŋ boiyna otansüigıştık qasietter sıŋırıp, tuǧan qalasynyŋ erteŋı üşın jany auyratyn, osy jolda ter tögıp, aianbai eŋbektenetın azamattar tärbieleuımız qajet.
Qalanyŋ är tūrǧyny onyŋ tazalyǧyna ūqypty qarap, jasyl jelekke oranyp, gülzar baqqa bölenuıne şyn nietımen öz ülesın qosa bılse, būl şahardyŋ erteŋı bügıngıden de nūrly bolary sözsız.
– Sūhbatyŋyzǧa raqmet!
Sūhbattasqan
Taŋatar TÖLEUǦALİEV
