Nūr-Sūltan – älemde teŋdesı joq, jaŋa däuırdıŋ jaŋa qalasy. Şeteldık qonaqtar astana adamǧa jaŋa quat beretının jiı aitady. Qalamyz şirek ǧasyr ışınde tatulyq pen dostyqtyŋ simvolyna ainaldy. Nūr-Sūltan –qazaq halqynyŋ myŋdaǧan jyldar boiy armandaǧan astanasy.
Jandarbek MÄLIBEKOV, Memlekettık Eltaŋba avtory, säuletşı
1998 jyl el tarihynda astanany Almatydan Aqmolaǧa köşırumen erekşe oryn aldy. Sol tūsta Elbasynyŋ būl şeşımıne qarsy kelgender de, qūptaǧandar da boldy. Säuletşı retınde men astananyŋ köşuın dūrys dep sanadym. Ol kezde Taşkentte jür edım. El astanasynyŋ Aqmolaǧa köşıp jatqanyn esti salysymen Almatyǧa qaitu josparymnan ainyp, bırden osy jaŋa bas qalamyzǧa keldım. Qala qūrylysynyŋ bas josparyna da bır kısıdei atsalystym. Elbasyna deiın qazaq dalasynda jaŋa qala salǧan eşkım bolmady. Ūly dala jerınde handyq däuırlerde de bırde-bır sarai men qala salynbaǧan. Moŋǧol şapqynşylyǧynan keiın Otyrar syndy sanauly qalalarymyz qaita köterılmedı. Sol kezdegı qazaq dalasyn zertteuge kelgen tarihşylardyŋ «köşpelı halyqta ne qala, ne mädeniet joq» degen pıkırge keluıne osy jait sebep.
Astananyŋ qazırgı ornalasqan jerı de toǧyz joldyŋ toraby. Strategiialyq jaǧynan da öte maŋyzdy oryn. Qazaqstannyŋ geografiialyq ortalyǧy. Sauda qarym-qatynastaryna öte yŋǧaily. Öitkenı oŋtüstık pen soltüstık, batys pen şyǧystyŋ arasy osy jerde qosylady. Qazaq etnosynyŋ ūlt esebınde qalyptasuyna da yŋǧaily. Sebebı bız astana arqyly Qytaimen de, Europamen de bailanysyp jatyrmyz. Sondai-aq Saryarqanyŋ klimattyq jaǧdaiy būrynnan erekşe. Qysy qatty aiaz bolsa, jazy şılıŋgır ystyq. Osy oraida Memleket basşysynyŋ tapsyrmasymen qazaqstandyq arhitektorlar Nūr-Sūltan qalasynyŋ bas josparyna uaqyt öte kele özgerıster men tyŋ jaŋalyqtar engızdı. Öŋırdıŋ ekologiialyq jüiesımen qala qūrylysynyŋ bıregeilene salynuyna basty nazar audaryldy. Elordanyŋ bas arhitektory – Elbasy öŋırdıŋ tabiǧi jaǧdailaryn, aua raiynyŋ qūbylmalylyǧyn eskere kelıp, qala maŋynda jasandy orman alqabyn qalyptastyrudy kün tärtıbıne qoidy. Kögaldandyru jūmystaryn Elbasynyŋ özı qolǧa alyp jürgızıp jatyr. Mūndai şara basqa memleketterde müldem joq. Astana ormanymen, jan-januarymen de erekşe.
Astana kelbetı – ūlt kelbetı. Bızdıŋ astanamyz qai jaǧynan qaraǧanda da kısı qyzyǧarlyqtai, Şyǧystyŋ da, Batystyŋ da aişyqtaryn qatar qabystyrǧan qalaǧa ainalyp keledı. Qazaqstannyŋ jahandyq brendı Nūr-Sūltan qalasy Şyǧys pen Batys säulet önerınıŋ jauharlaryn üilestırgen sänı men saltanaty, körkı men kelbetı törtkül dünienı jyldan-jylǧa tamsandyrudan bır tanǧan joq. Astananyŋ aqylgöi avtory, zamanaui reformator
Nūrsūltan Nazarbaev Qazaq elınıŋ bedelın balamasyz bas qalasymen barşa älemge paş ettı. Alaş aibynyn asqaqtatudy aŋsaǧan ata-baba amanatyn ūlyqtady. Arman aqiqatqa ainaldy. Qazaq ūltynyŋ ūly tūǧyry, Alaş jūrtynyŋ mäŋgı aibary – aru elorda – et jüregı elım dep soqqan Elbasynyŋ bolaşaqqa qaldyrǧan asyl mūrasy.
Nūrsūltan Nazarbaev jaŋa astananyŋ alǧaşqy qazyǧy qaǧylǧan künnen bastap qalanyŋ ärbır ǧimaratyna, bas josparyna, arhitekturalyq doktrinasyna deiın qalyptastyrdy. Bolaşaq bas qalanyŋ bas josparyn jasauǧa tūŋǧyş halyqaralyq baiqau jariialatyp, älemdık säulet önerınıŋ sūŋǧylalary jıbergen jüzdegen jobalardy saraptaudan ötkızdı. Sol bır syndarly sätterdı Memleket basşysy özınıŋ «Euraziia jüregınde» atty kıtabynda bylai dep eske alady: «Konkursqa aituly säulet derjavalarynan jäne būl tūrǧyda älemge jaiylǧan ataqtary bar: Japoniia, AQŞ, Avstraliia, İtaliia, Fransiia, Germaniia, Resei, Finliandiia, Koreia, Bolgariia, Päkıstan, Polşa, Chehiia, Ukraina, Özbekstan, Qyrǧyzstan jäne Latviia siiaqty elderden 50-den astam joba tüstı. Barlyq jobalar Kongress-hollǧa qoiyldy, söitıp olarmen ärkımnıŋ tanysuyna tolyq mümkındık tudy. Ūsynystar toptamasynyŋ ışınen halyqaralyq konkurstyŋ şarttary men talaptaryna jauap bere alatyn 27 jobalyq äzırleme bedeldı qazylar alqasynyŋ qarauyna ırıkteldı. Söitıp, konkurs qorytyndysy boiynşa, Qazaqstannyŋ jaŋa astanasyn saludyŋ bas jospary retınde zamanymyzdyŋ asa körnektı säuletşılerınıŋ bırı – japon konseptualisı Kise Kurokavanyŋ jobasy qabyldandy».
Astananyŋ säuletınde ärqily qoltaŋba aişyǧy – taŋǧy gül qauyzy sekıldı ūlttyq etnomodern, klasisizm, futurizm, metabolizm qatar közge ūrady. Batystyŋ hai-tek, şyǧystyŋ fenşui stilı, qazaqtyŋ dästürlı kiız üi tektes etnomodern ülgısı jarasym tapqan. Daryndy säuletşı qoltaŋbasynyŋ keleşegın oilap, ǧasyrdan-ǧasyrǧa jalǧasatyn naqyş tabuǧa tyrysqan.
Menıŋ oiymşa, Nūr-Sūltan elımızdıŋ, otanymyzdyŋ kelbetı bolǧandyqtan, ǧimarattar men tūrǧyn üiler tūrǧyzu barysynda ūlttyq erekşelıkterımızdı eskeruımız qajet. Mäselen, zamanaui köpqabatty üiler halyqty vakuumge qamap, bır-bırımen aralas-qūralas boluǧa şek qoiady. Al qazaq – är kez qonaqjai, köpşıl, bauyrmal halyq. Bızdıŋ arhitektura ūlttyq qūndylyqtarymyzdyŋ elegınen ötkızıluı tiıs. Mäselen, kiız üidıŋ filosofiiasyn saqtai otyryp, öte keremet üiler saluǧa bolady. Qazır ūlttyq arhitektura turaly kıtap jazyp jatyrmyn. Bas qalamyzdyŋ äkımıne de osy ideiamdy aityp jürmın.
