Osydan bır jyl būryn «Estelıkke avtograf» atty maqalamda men jekelegen, sonymen bırge, arhivınde, kıtaptarda jäne kädesyilar jiyntyǧynda köp danamen Elbasynyŋ atyna arnaiy, estelıkke jäne syilyq retınde qaldyrylǧan qoltaŋbalarǧa qysqaşa şoludy ūsynǧan edım.
Atalǧan maqalaǧa arnalǧan jyly lebızder legın men, älbette, Tūŋǧyş Prezidentımızdıŋ tūlǧalyq qasietıne degen jūrtşylyqtyŋ üzdıksız qyzyǧuşylyǧymen, sonymen bırge, avtograftar toptamasynda ülken saiasat «käduılgı qūrǧaq resmilık» formasynda emes, adamdarmen emen-jarqyn kerı bailanys türınde berılgenımen bailanystyramyn.
Däl sol kezdıŋ özınde eger «Nazarbaevqa» degen avtograftar syiǧa tartylǧan bolsa, ärine, «Nazarbaevtan» degen de avtograftar taqyryptyŋ bır tarmaǧy bolatyny belgılı edı. Sol sebeptı, bügın men oqyrmandy özımmen bırge Elbasynyŋ qoltaŋbalyq älemıne köz jügırtuge şaqyramyn.
Äŋgımemızdı bastamas būryn «avtograf» sözı ekı türlı maǧynaǧa ie ekenın eske salu artyq bolmas. Avtograftyŋ jalpyǧa ortaq jäne keŋ qoldanystaǧy maǧynasy öz qolymen jazylǧan jazu nemese qol qoiudy bıldıredı. «Avtordan avtograf alu» degendı tılge tiek etkende naq osyny aŋǧartady. Filologtar ūdaiy süienetın kelesı maǧynasy: avtordyŋ öz qolymen jazylǧan qoljazba mätını. Iаǧni, naqty adam jasaǧan jäne tasqa basqan kez kelgen auyzekı şyǧarma.
Bas qūjatymyz – Ata Zaŋnan bastap, memlekettıŋ ömırın retteitın barlyq negızgı qaǧidattar, erejeler, normalar men baǧdarlar Elbasynyŋ qalamynan tudy. Prezidenttıŋ aktılerı dep atalatyn resmi qūjattar ömırdıŋ barlyq jaǧdaiyna baǧyttalǧan. Olardyŋ tolyq tızbesı köp oryndy alatyndyqtan, eŋ bastylaryna toqtalaiyn. Olar: jarlyqtar men ökımder, jekelegen jaǧdailarda zaŋdyq küşı bar, veto qūqyn qoldanatyn zaŋdar men jarlyqtar, Parlament ūsynǧan zaŋdarǧa qol qoiu, Qazaqstan halqyna jyl saiynǧy Joldauy, Ükımettıŋ qūramyn belgıleu, lauazymdy tūlǧalardy taǧaiyndau, memlekettık baǧdarlamalardy bekıtu, referendum ötkızu turaly şeşım qabyldau, halyqaralyq kelısımderge qol qoiu, memlekettık nagradalardy tabys etu, äskeri jäne basqa da ataqtar, şender, rangtar men synyptardy taǧaiyndau.
Olardyŋ ärqaisysynyŋ artynda naqty adamdardyŋ ömırımen örılgen elımızdıŋ taǧdyry tūr. Būlardyŋ qatarynda Qazaqstan azamattyǧyna qabyldau nemese jazaǧa tartylǧan azamattarǧa raqymşylyq jasau turaly meilınşe näzık şeşımder de bar.
Prezidenttıŋ jūmysynda mätınnıŋ qyruar jüktemesımen ainalysu ädettegıdei asa auqymdy. Mäselen, 2016 jyly 6 myŋnan astam qūjat, onyŋ ışınde 107 zaŋ, 243 jarlyq, 88 ökım, 16 keŋes hattamalary, 1 042 qyzmettık jazba hat, 4 200 saraptamalyq jäne aqparattyq-anyqtamalyq materialdar, 309 azamattar ötınışterı qaralyp, qol qoiyldy. Eger mūny elesteter bolsaŋyz, üiıŋızdegı eŋ ülken bölmede töbege deiın üiılgen qaǧazdar toptamasy köz aldyŋyzǧa keler edı. Desek te, Prezident Äkımşılıgınde qoldanysqa engen elektrondyq qūjat ainalymy jäne ıs jürgızu jüiesıne bailanysty būl äldeqaida jinaqy körınedı.
Jäne atalǧan merzımde Nūrsūltan Äbışūlynyŋ şetelderge saparlar, öŋırlerge jūmys saparlary, türlı otyrystar men keŋesterge, halyqaralyq forumdarǧa, konferensiialar men sezderge qatysuy, şeteldık memleket jäne qoǧam qairatkerlerın qabyldauy, qoǧamdyq jäne eŋbek ūjymdary ökılderımen kezdesuler, önerkäsıp oryndary men äleumettık nysandardy aralauy siiaqty hattamalyq ıs-şaralardy ötkızgenın qospaǧannyŋ özınde 700-ge juyq mätınmen jūmys ıstegenın köresız. Prezidentke osyndai tıptı qysqa merzımdı ärı epizodtyq ıs-şaralarda özınıŋ söileitın sözın nemese dialogqa qatysqanda aitatyn oiyn tez arada zerdelep, aldyn ala äzırleuıne tura keledı.
Elbasynyŋ janrlyq-stildık san qyrly şeşendık qasietı men tıl bailyǧy ıskerlık jäne qūjattyq tılmen şektelmeitının atap ötkım keledı.Tıl mamandarynyŋ Elbasynyŋ şeşendık şeberlıktıŋ barlyq üzdık ülgılerın: resmi sözderı, diplomatiialyq tıl, biznes qauymdastyqtyq ıskerlık stilı, Joǧarǧy Bas qolbasşynyŋ būiryq sözı, ǧylymi leksiialar, ruhani-adamgerşılık taqyryptaryn jūrtşylyqpen talqylau kezınde belsendı ärı öz ornymen qoldanatyny jönındegı menıŋ oiymmen kelısetını anyq.
Soŋǧysyna qatysty mynandai faktını köldeneŋ tartsam deimın: dıni köşbasşy bolmasa da (mäselen, bır mezgılde aǧylşyn şırkeuınıŋ basşysy bolyp tabylatyn Ūlybritaniianyŋ patşaiymy nemese basşylyǧynda aiatolla tūratyn İran İslam Respublikasy) ol, soǧan qaramastan, ärdaiym mereke künderı (Qūrban ait, Rojdestvo), Älemdık jäne dästürlı dınder köşbasşylarynyŋ sezderınde, Qazaqstannyŋ ruhaniiat ökılderımen kezdesulerınde dıni nanym-senım ökılderımen ūdaiy äŋgımelesedı. «Taza berılgen» dıni jäne dın taratuşylyq jolda bolmasa da, onyŋ «Qalyŋ elım, qazaǧym», «Beibıtşılık kındıgı», «Ūly dala ūlaǧattary» kıtaptary men «Oi bölıstım halqymmen», «Jyldar men oilar» jinaqtary jäne basqa da söilegen sözderı men maqalalary tereŋ filosofiialyq-didaktikalyq mänımen erekşelenedı.
Atalǧan jaittar menıŋ Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ tıldık erekşelıgı ämbebap şeşendıktıŋ jarqyn ülgısı dep esepteuıme negız bola alady.Köptegen jyldar boiy Elbasynyŋ qaǧazdary men qūjattary boiynşa bılımnıŋ san aluan salalarynyŋ mamandary üşın qaitalanbas derekközdık bazany qūraityn kölemı jäne aqparattyq qūndylyǧy boiynşa qyruar qor jasaqtaldy. Būl boiynşa Memleket basşysynyŋ epistoliarlyq dünielerın de aituǧa bolady, mūny jüieleu, jariialau jäne zertteu qazırgı uaqytta eŋ bastapqy kezeŋınde tūr, sondyqtan da, älı de ol özınıŋ şyn nietımen berıle jūmys ısteitın qajyrly zertteuşılerın kütude.
Myna sūraqtyŋ törkını qai tūstan bastalady: Nūrsūltan Äbışūly özınıŋ alǧaşqy avtografyn qaşan jäne kımge joldady?
Aşyǧyn aitaiyn: būl sūraqqa jauap beru jäne adam özınıŋ sanaly türde alǧaşqy mätının qaşan jazdy jäne onyŋ merzımı turaly jauap beru asa qiyn. Öitkenı adam estelık qoltaŋbany baldäuren şaqtan bastap bere bastaidy.
Alaida Elbasynyŋ biografiialyq kıtaby turaly jūmysty bastaǧanymda, Nūrsūltan Äbışūly menıŋ ötınışıme nazar audaryp, özınıŋ jeke arhivınen köptegen hattar men jazba jäne foto materialdardy berdı. Olardyŋ ışınen men bolaşaq Prezidentımızdıŋ bala küngı dosy Husein Hadjievpen tüsken suretın jäne onyŋ syrtyna öz qolymen jazǧan «bızdı eşkım eşqaşan ajyrata almaidy» degen qoltaŋbasyn taptym. Tarihtan bıletınımızdei, foto önerı oilap tabylǧaly jäne onyŋ mümkındıgınşe taraluyna bailanysty HH ǧasyrda fotokartochkalar estelık qoltaŋbalardy köp taratatyn qūralǧa ainaldy.
Prezidenttıŋ Qaskeleŋ orta mektebındegı synyptastary onyŋ erte jastan-aq dostaryna qysqa tılekterı jazylǧan syilyqtar berudı jaqsy körgenın esterıne alady. Onyŋ Raia esımdı qatarlas qūrbysynyŋ aituynşa: «Jaŋa jyl qarsaŋynda mektepte merekelık maskarad keş ūiymdastyryldy. Üzdık karnavaldyq kostium üşın alǧaşqy jülde retınde fotoǧa arnalǧan albom tartu etıldı. Al Nūrsūltan ärbırımızge negızınen otkrytkalar men kıtaptardan qūralǧan jeke-jeke syilyqtar daiyndady. Bızdıŋ quanyşymyzǧa qarai, menıŋ qūrbym Rozaǧa ol S.Mūqanovtyŋ «Botagöz» kıtabyn, maǧan da kıtap jäne «Ūiqydaǧy aru» parfiumerlık jiyntyǧyn syilady. Būl ekı epizod joǧaryda qoiylǧan sūraqqa naqty jauap bere alady: Nūrsūltan Äbışūlynyŋ eŋ alǧaşqy avtograftary onyŋ otkrytkalarǧa, kıtaptarǧa jäne dostaryna arnalǧan basqa da syilyqtarǧa qol qoiǧan mekteptık kezeŋıne döp keledı.
Būl jerde men Memleket basşysynyŋ qoltaŋbalaryn zerdeleude belgılı bır şekteuler bar ekenın atap ötuım kerek. Jäne mäsele tügendeu problemasynda emes, desek te, qabyldanǧan qoltaŋbalardan görı joldanǧan «messedjder» sanyn esepteu asa qiyn. Mäsele etikalyq jaǧynda: qanşa degenmen jeke hat almasu (köbınese avtograftar da osyǧan jatady) – būl qūqyqtyq jäne adamgerşılıktıŋ közge körınbeitın şekarasyn attap ketpeu maŋyzdy sanalatyn jeke adamnyŋ keŋıstık aimaǧy bolyp sanalady.
Köp jyl boiy Prezidenttıŋ mätınderı qalai jazylatynyn baqylauǧa mümkındıgım bolǧandyqtan, men onyŋ jazu mädenietı men tehnikasy turaly belgılı bır közqaras qalyptastyrdym. Nūrsūltan Äbışūly – bırınşı kezekte «klaviaturalyq», «nüktelık», «sensorly» jazbalarǧa qaraǧanda dästürlı qolmen jazu mädenietın janyna jaqyn köredı. Ärine, tehnokrat retınde ol jaŋa aqparattyq-kommunikasiialyq qūrylǧylardy jeŋıl meŋgeredı. Bıraq onyŋ taza aq paraqqa, senımdı jäne jorǧa avtoqalamǧa jaqyndyǧy sondai, basqalarynyŋ bärın ekınşı kezekke ysyryp qoiady. Oquşylarmen äŋgıme kezınde de ol şynaiy aqyl-keŋesın aitudan tanǧan emes. «Jelılerde ūzaq otyrudyŋ, gadjetterge bailanyp qaludyŋ qajetı joq. Virtualdy älemde emes, naqty ömırde ömır sürıp üirengen anaǧūrlym paidaly» deidı Elbasy.
Memleket basşysynyŋ būrynǧy rezidensiiasynda ornalasqan Tūŋǧyş Prezident Muzeiınde onyŋ kabinetı ädeiı alǧaşqy qalpynda, iesı bar-joǧy osydan bes minut būryn ǧana şyǧyp ketkendei küide qaldyrylǧan. Onyŋ jazu üstelın körgen adam basy artyq eşnärse taba almaidy. Prezident özınıŋ jūmys ornyn jazuǧa qajettı qūraldarmen ǧana qamtamasyz etetındei deŋgeide ūiymdastyratyndyqtan, eşqandai «şyǧarmaşylyq tärtıpsızdıkke» jol berılmeidı.
Elbasynyŋ negızgı jazu materialdary – A4 pışımındegı paraq, eskertpeler jazu üşın qoldanylatyn şaǧyn pışımdı paraqşa, belgı qoiatyn stikerler, kündelıktı jazbalar üşın paidalanylatyn kıtapşalar. Ejelgı ädetı – tös qaltaǧa erkın syiyp ketetın şaǧyn qoiyn kıtapşalaryna jazu. Su belgılerı bar erekşe qaǧazdaǧy prezidenttık blankıler ädette taza baspa mätınder üşın qoldanylady, bıraq avtor oǧan da qajet kezınde tüzetuler, özgerıster, tolyqtyrular engızıp tūrady.
Negızgı jazu qūraldary – avtoqalam, grifeldı jäne türlı-tüstı qaryndaş, flomaster jäne marker. Şariktı qalamǧa (qoldanbaidy dese de bolady) qaraǧanda, Prezident qauyrsyn siialy avtoqalamǧa basymdyq beredı.Ejelgı dala maqaly bylai deidı: «Aŋşyny qamşysynan tany, jazuşyny qalamynan tany». Bızdıŋ bügıngı äŋgımemızge qatysty aitatyn bolsaq, būl mynany bıldıredı: naǧyz käsıpqoi özınıŋ eŋbek qūralyna erekşe közqaras tanytady. Özınıŋ qalamyna Nūrsūltan Nazarbaev ta fetişizmsız, bıraq ülken qūrmetpen qaraidy. Būl qazaqtardyŋ optimizmge toly, armanşyl, yrymşyl ūlttyq mınezıne sai keledı. Osy sebeptı ol ūlt üşın taǧdyrşeştı de maŋyzdy qūjatqa qol qoiǧannan keiın: «Tüpnūsqany arhivke, al qalamdy muzeige ötkızemın» deidı. Soŋǧy osyndai jaǧdai Prezident Konstitusiiaǧa engızılgen özgerısterge qol qoiǧan 2017 jyldyŋ nauryzynda boldy.1990-şy jyldarǧy atyşuly auksionda ony ūiymdastyruşylardyŋ talap-ötınışterıne ün qatqan Prezidenttıŋ oǧan basqa zattaryn emes, däl avtoqalamyn qoiǧany da mäselenıŋ mänın aşa tüsetını anyq.
Nūrsūltan Äbışūlynyŋ jazuy turaly aitqanda, Prezident jaǧdaiǧa bailanysty belgılerdı tüsırude negızgı barlyq nūsqalardy: ortaşa, ırı, ūsaq, jiıletıp jazu nūsqalaryn qoldanady. Onyŋ aktılık jazbalary (mysaly, qūrmettı qonaqtar kıtabyndaǧy, saltanatty jäne eskertkış mätınderdegı) tüsınıktılıgı, maǧynalylyǧy, mazmūndaluy tūrǧysynan kalligrafty bolyp keledı. Onyŋ jūmys, qaralama (chernovik) jäne şūǧyl jazbalarynda ärıpter ırı ärı kölemdı bolyp keledı, al qysqarǧan sözder men belgılerdıŋ (astyn syzu, lep belgısın jäne sūraq belgısın qoiu, t.b.), sondai-aq, formulalardyŋ, esepteulerdıŋ, suretterdıŋ, syzbalardyŋ jiı kezdesetını basqa äŋgıme. Ūsaq jazulardy ol mätındı şaǧyn pışımdı paraqqa syiǧyzu talap etılgen kezde qoldanady: mūndai jaǧdai qararlarǧa bailanysty (apparattyq slengte – «fişka») kezdesıp tūrady. Osynyŋ özınde Prezident, tıptı, qaralama (chernovik) jazbalarynda da taza jazuǧa tyrysady. Öitkenı onyŋ söilemderı oilastyrylǧandyǧymen, dıttegen jerıne döp tietındıgımen jäne naqtylyǧymen erekşelenedı.
Arhivten är jyldarǧy qoljazbalardy zerdelei kele, men Nūrsūltan Äbışūlynyŋ jazuynyŋ özgerıssız kele jatqan tūraqty sipatyn anyqtadym. Mūnyŋ bır artyqşylyǧy, köptegen adamdar, ökınışke qarai, jaqsy jazularymen erekşelenbeidı, al kompiuterlı-klaviaturaly jäne «nüktelı» däuırdıŋ ömırımızge dendep enuıne bailanysty, tıptı, kezındegı ornyqty jazu daǧdysy bar adamdardyŋ özı onysyn joǧaltyp alatyn tūstar da anaǧūrlym arta tüsıp otyr. Prezidenttıŋ jazu mädenietınıŋ osyndai tärtıptılıgı men ergonomikalyǧyn körgen sätte kım anyq oilai bılse, sol naqty mazmūndaidy degen ejelgı şyndyqtyŋ dūrystyǧyna kezektı märte köz jetkızesıŋ.
Prezidenttıŋ qūjattarmen jūmysy turaly men «Tūŋǧyş» degen kıtabymda jan-jaqty jazǧandyqtan, bügın men tek onyŋ qararynyŋ tılı men stilın ǧana qysqaşa sipattap öteiın. Jas kezınen-aq apparat jūmysynyŋ tar jol, taiǧaq keşulerınen ötken ol biurokrat bolǧan joq. Kerısınşe, ol – qoǧam müddesıne qaişy keletın biurokratizmnıŋ, sözbūidalyqtyŋ naǧyz bıtıspes jauy.
Osy oraida Elbasy özınıŋ atyna keletın ärbır korrespondensiiany erekşe bır oqiǧa jäne «şyǧarmaşylyqtyŋ jeke bır aktısı» retınde qabyldaidy. Ol kelgen hat-habarmen mūqiiat, saraptau ärı syn tūrǧysynan qarap tanysady. Sondyqtan onyŋ qararlarynyŋ tılı de – resmi blankılerdegı jazbaşa ökımderde – şablondy funksionerlık klişelerden aitarlyqtai alşaq jatady.
Onyŋ sözı jandy, emosionaldy, erkın, qysqa jäne köp jaǧdaida ötkır. Būǧan senuge de, senbeuge de bolar, bıraq Nūrsūltan Äbışūly jūmysynyŋ nätijesı belgılı bır korrespondensiiaǧa qaraǧanynan-aq bılınedı: onda ol kei sätterı quanyşty keiıpte qozǧalaqtap qoisa, kelesısınde mätınge basa män bere otyryp, qabaǧyn tüiedı, endı bırde şūǧyl sūranys jasatu üşın telefonǧa qol sozady, sondai-aq şkafqa baryp, qajettı kıtabyn tauyp alady da oily közben terezeden qaraidy… Jäne aqyr soŋynda problemany şeşudıŋ täsılın tauyp, jyly jymiiady.
Jaqynda men arhivten Ükımet pen ortalyq memlekettık organdardyŋ 1990-şy jyldardaǧy qyzmetı turaly qūjattardy köterdım. Sol kezdegı premer-ministrlerdıŋ bırı keide stilistikalyq jaǧynan kemıstıgı joq, bıraq nätijege jūmys ıstei almaityn, maǧynasyz, tıptı keide terıs aqparat beretın esep-baiandaular joldauǧa beiım bolatyn. Prezidenttıŋ tūtynu tauarlaryn şyǧaratyn önerkäsıp salasyn tūraqtandyru men damytu boiynşa tapsyrmasyn Ükımettıŋ oryndau barysy turaly habarlanatyn sondai qaǧazdardyŋ bırın Nūrsūltan Äbışūly bylaişa qabyldady: «Būl − syrǧytpa jauap. Elımızdıŋ ışkı rynogyna baǧdarlanǧan salalarda: zauyttarymyzda qūrylys materialdaryn, jeŋıl önerkäsıp, tamaq önerkäsıbı, halyqqa arnalǧan basqa da tauarlar şyǧaruda kürt qūldyrau jalǧasyp jatyr. Sender şikızat satumen äuestenudesıŋder, al halyqtyŋ aqşasy özge elderdıŋ paidasyna jūmys ısteude. Menıŋ byltyrǧy bergen tapsyrmalarym aiaqsyz qaldy. Jūmysty dūrys jolǧa qoiyŋdar, äitpese mūny basqalarǧa tapsyramyn».
Salyq qyzmetınıŋ bır basşysy būzuşylyqtardyŋ anyqtalǧany, aqşa men materialdyq qūndylyqtardyŋ der kezınde qaitarylǧany jönınde jeŋıstı baiandau joldapty. «Sen, bıraq tekser» qaǧidatyna süiengen Prezident joǧarydaǧy aqparatty tekseru turaly Bas prokurorǧa tapsyrma beredı: «Körsetılgen faktılerdı anyqtap, habarlaudy sūraimyn». Prezidenttıŋ kümänı dūrys bolyp şyqty, keiın salyq qyzmetkerınıŋ şaş al dese, bas al degen qadamdarǧa barǧany belgılı boldy.
Taǧy bır joǧary lauazymdy şeneunık senıp tapsyrylǧan uchaskede naqty jūmys ısteudıŋ ornyna keide jobaqūmarlyqqa jol bergen. Saldarynan aǧymdaǧy jūmystar jaiyna qalǧan. Ol özınıŋ kezektı bır jelbuaz esebın ūsynǧan kezde, Prezident: «Mūnyŋ ne keregı bar?» dep qysqa ǧana qaiyrǧan edı. Memleketşıl tūlǧa jäne transparenttılıktıŋ jaqtasy retınde Prezident jūrtşylyqty azamattardyŋ qūqyqtary men müddelerıne qatysty mäseleler boiynşa qūlaǧdar etıp otyrudy eşqaşan esınen şyǧarǧan emes. Sondyqtan onyŋ qararlarynyŋ ışınde: «BAQ arqyly jauap berıŋder» nemese «BAQ-ta tiıstı pışımde körsetıŋder», degen tapsyrmalar jiı kezdesedı.Jekelegen azamattar men ūjymdardan da hat-habar öte köp keledı. Olarmen mūqiiat tanysyp şyqqan Prezident: «Avtorǧa rahmet aitaiyq. Jauap daiyndaŋdar», dep jazady.
Eger elımızdıŋ saiasi tarihyndaǧy Semei poligonyn jabu, memlekettık täuelsızdık turaly zaŋ men Konstitusiiany qabyldau, memlekettık rämızderdı daiyndau, Qazaqstan halqy Assambleiasyn qūru, astanany auystyru, körşı eldermen tarihi kelısımşarttar jasau, halyqaralyq ūiymdar men jobalardaǧy özara ıs-qimyl, Älemdık jäne dästürlı dınder köşbasşylarynyŋ sezın şaqyru, EQYŪ-nyŋ Astana sammitı, maŋyzdy strategiialyq jäne jalpyūlttyq baǧdarlamalardy jüzege asyru, «EKSPO-2017» halyqaralyq körmesı siiaqty jäne taǧy basqa negızgı jäne aituly oqiǧalardy eske tüsırsek, osylardyŋ barlyǧy Tūŋǧyş Prezident tarapynan qol qoiu arqyly bekıtılgenın köremız. Al būl − Qazaqstannyŋ bükıl jaŋa tarihy, tıkelei jäne auyspaly maǧynada aitqanda, Elbasynyŋ qalamynan şyqty degen söz.
N.Ä.Nazarbaevtyŋ jeke qol qoiu ülgısı saiasi brend retınde özı basqaratyn «Nūr Otan» partiiasynyŋ emblemasynda nemese qazır aitylyp jürgendei, logotipınde meilınşe körnekı ärı tūraqty türde qoldanylady, müşelık partbiletterınde, partiia keŋselerınde ılınetın ataularynda, blankılerınde, ügıt-nasihat önımderı men partiia atributikalarynda jazylady.
N.Ä.Nazarbaev qolynyŋ «N» ärpı türındegı qysqartylǧan nūsqasy memlekettıŋ joǧary lauazymdy tūlǧasynyŋ aiyrym belgısınde – Qazaqstan Respublikasy Prezidentınıŋ tösbelgısınde qoldanylǧan. Ol elımızdıŋ Eltaŋbasynyŋ astynda şynjyrǧa bekıtılgen şūǧylaly jūldyzdyŋ ortasynda ornalasqan.
Soŋǧy onjyldyqta N.Ä.Nazarbaevtyŋ naqyl sözderınıŋ jaryqqa şyǧuyna jäne qaita basylyp jatqanyna bailanysty solardyŋ ışındegı eŋ maŋyzdy sitatalaryn Elbasynyŋ qolymen ärtürlı oryndarda – joǧary oqu oryndary men mektepterde, kıtaphanalar men muzeilerde, sondai-aq köşelerdegı pannolarda köruge bolady.
Osy künderı otandyq telearnalardyŋ körermenderı Elbasynyŋ jūrt aldynda söilegen sözderınıŋ üzındılerı berılgen rolikterdı köre alady. Mūny, eger solai aituǧa bolatyn bolsa, Elbasynyŋ «dybysty qoltaŋbasynyŋ» mysaly deuge bolady.
Prezidenttıŋ qarıptık emes surettı qoltaŋbalary turaly köptegen kıtapta, maqalalar men derektı filmderde būrynnan aitylyp jür. Köp jaǧdaida būlar – Nūrsūltan Äbışūlynyŋ bır kezderı syzǧan jäne keiınnen Prezidenttık mädeni ortalyq (qazır äskeri-tarihi muzei), «Bäiterek» mūnarasy jäne Astananyŋ basqa da nysandary bolyp arhitekturalyq kelbet alǧan, qazaqstandyqtarǧa jaqsy tanys ǧimarattar men qūrylystardyŋ eskizderı. Osyndai şyǧarmaşylyq şabyt kelgen sätterde keide qolda ädettegı jazu qaǧazy bolmai qalady, sondai kezderı kelıp qalǧan oidy qaǧaz mailyqqa tüsıruge de tura kelgen. «Tūŋǧyş» atty kıtapta men osyǧan ūqsas epizodty keltırdım. Mysaly, Nūrsūltan Äbışūlyna «Üşqoŋyr» änınıŋ bastapqy nūsqasyn kompozitor Altynbek Qorazbaevpen muzykanttyŋ… kämpit qorabynyŋ syrtqy jaǧyna asyǧys jaza salǧan sözder men notalarǧa qarap talqylauǧa tura kelgen.
Dästürlı emes jazu materialy retınde, tıptı metall da qoldanyluy mümkın. Otandyq öndıruşılerdı qoldau üşın Nūrsūltan Äbışūly täuelsızdıktıŋ alǧaşqy jyldarynan bastap olardyŋ önımderınıŋ ülgılerıne estelık jazu qaldyryp keledı. 2014 jyly Qostanai oblysyndaǧy «Saryarka Avtoprom» JŞS-ınde «SsangYong Nomad» jäne «Toyota Fortuner» avtomobilderınıŋ şaǧynjelılık jobasymen tanysqan Elbasy jaŋa maşinanyŋ kapotyna: «Aq jol! N.Nazarbaev. 03/IX/2014, Qostanai q.» dep jazdy.
Prezidenttıŋ jeke qoljazbalyq emes belgılerınıŋ jekelegen türın men osy jaǧdaida «plastikalyq qoltaŋba» dep şartty türde ataimyn. 1996 jyly, memleketımızdıŋ qūryluynyŋ 5 jyldyǧy qarsaŋynda, Almatydaǧy Respublika alaŋynda «Täuelsızdık» monumentı boi köterıp, saltanatty jaǧdaida aşyldy. Avtorlardyŋ sol uaqyt üşın ädettegıden bölek ärı batyl oiyna säikes, negızgı eskertkıştıŋ tömengı bölıgındegı barelefter arasynda Nūrsūltan Äbışūlynyŋ alaqan bederı bar «Aiauly alaqan» skulpturalyq kompozisiiasy ornatyldy. Osynda kelgen ärkım de Prezidentpen sälemdesuge jäne öz qolyn onyŋ alaqan ızıne qoiuyna bolady. Būl jer tez arada-aq almatylyqtar men qala qonaqtarynyŋ eŋ tartymdy ornyna ainaldy jäne köptegen ädemı aŋyzdar men nanym-senımderge arqau boldy. Eskertkış avtorlary Ş.Uälihan jäne A.Jūmabai 1999 jyly Memleket basşysyna osy skulpturanyŋ taǧy bır nūsqasyn tartu etıp, ony «Otanymyzdyŋ oŋ qoly» dep atady jäne N.Ä.Nazarbaevtyŋ prezidenttık sailaudaǧy jeŋısıne arnady. Säl keiınırek, 2000 jyly däl osyndai alaqan elordadaǧy «Bäiterek» monumentınde de paida boldy.
«Janr klassikasyna» orala otyryp, Prezident qoltaŋbasynyŋ negızgı funksiiasy onyŋ tıkelei maqsaty ekenın, iaǧni syi, qūttyqtau jäne estelık jazba rölın atqaru ekenın atap ötemın. Nūrsūltan Äbışūly jylyna ekı ret airyqşa äserlı missiia oryndaidy: Halyqaralyq äielder künıne jäne Jaŋa jylǧa orai jeke qūttyqtau aşyqhattary men hattar joldaidy. Prezident qoltaŋbasyn taqyryptyq kezdesuge qatysuşylar da ala alady. Mysaly, 2016 jyly jeltoqsanda Täuelsızdıktıŋ 25 jyldyǧyna orai şaqyrylǧan Jastar forumynyŋ delegattary Elbasynan syilyqqa äkelık ızgı tılegı men jeke qoly qoiylǧan «Ūly dala ūlǧattary» jäne «Jyldar men oilar» kıtaptaryn aldy. Sol aida Nūrsūltan Äbışūly öz Äkımşılıgınıŋ ūjymymen kezdesıp äŋgımelestı jäne suretke tüstı, keiınnen qyzmetkerler Elbasy qol qoiǧan suretterın aldy.
Qatelesuım mümkın, bıraq menıŋ baiqauymşa, Prezidenttıŋ eŋ bedeldı qoltaŋbasynyŋ bırı – Memleket basşysynyŋ jazbaşa alǧys haty. Prezidenttıŋ alǧysy zaŋdyq tūrǧydan memlekettık nagrada emes ekenıne qaramastan, kei jaǧdaida özınıŋ jarqyrata körsetuge yŋǧailylyǧy jaǧynan, medaldar men ordenderden erekşelenedı der edım. Adam öz medalın airyqşa saltanatty jaǧdailarda ǧana taǧatyn bolsa, Prezidenttıŋ alǧysyn jūmys kabinetınıŋ qabyrǧasyna nemese üiıne ılıp qoiuǧa, al oǧan qosymşa tösbelgını pidjaktyŋ jaǧasyna ünemı taǧyp jüruge bolady. Būl rette naqty bır tūlǧa Prezidenttıŋ jazbaşa alǧysymen atap ötıletın ärbır fakt belgılengen tärtıpte tırkeletının de aita ketken jön.
Prezident poştasymen jūmys ıstegen jyldary men Memleket basşysyna bır ret bolsyn hat jazǧan jäne onyŋ özınen nemese ökılınen ızettı jauap alǧan jekelegen adamdar osy resmi jauap hatty öz kıtaptarynda nemese basqa da baspa önımderınde jariialaitynyn baiqadym.
Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ qoltaŋbasyn «qorǧauşy gramota» ıspettı qoldanǧan oqiǧalar da bar. Osyǧan orai bır oqiǧa eske tüsedı. 1996 jyly Memleket basşysynyŋ daryndy balalarmen kezdesuı boldy. Dendep tūrǧan daǧdarysqa qaramastan, olarǧa barlyq jaǧdai jasaldy: balalar Medeuge barar joldaǧy «Gornoe solnse» elitaly balalar lagerıne ornalastyrylyp, mädeni-tanymdyq jäne ekskursiialyq baǧdarlama ūiymdastyryldy. Nūrsūltan Äbışūly Dostyq üiınde balalarmen äŋgımelestı, al kezdesu soŋyndaǧy konsertten keiın barlyǧymen suretke tüstı. Sol kezdesude bolǧan bır oralman bala Elbasymen tüsken suretın közdıŋ qaraşyǧyndai saqtap, ärdaiym özımen bırge alyp jürıptı. Bır joly şekaradan öterde problema tuyndaǧan kezde eŋ soŋǧy argument retınde şekaraşylarǧa Memleket basşysymen tüsken suretın körsetıptı…
Köpşılıktı, äsırese, jastardy qyzyqtyratyn taǧy bır mäselenı ainalyp ötkım kelmeidı. «Elbasy qoltaŋba-sessiiasyn jasai ma?». Būl sūraqtyŋ jauaby tıpten oŋai. Nūrsūltan Nazarbaev sonşalyq tartymdy ärı tanymal tūlǧa bolǧandyqtan, qoltaŋba bere bastasa bolǧany, ūzyn-sonar kezek paida bolady jäne būl prosess ūzaqqa sozyluy mümkın. Şetelderge sapar barysynda da osyndai aiaq astynan tuyndaityn jaǧdailar bolady, ondai kezde Elbasy barlyǧyna yqylaspen jäne tözımdılıkpen qoltaŋba beredı.
Uaqyt ünemdeu üşın Prezidenttıŋ faksimilesı de qoldanylady, būl da būrynnan bar, keŋ taralǧan normalardyŋ bırı.Qoltaŋba sūraǧan adam kolleksioner bolmauy da mümkın. Bıraq bır närse kümänsız anyq: barlyǧy qoltaŋba alǧysy keletın adam öz salasynda dausyz moiyndalǧan bedeldı tūlǧa bolyp sanalady.
İmperator II Nikolai atyndaǧy qoltaŋbalar muzeiı (Novosibirsk, Resei Federasiiasy) 2005 jyly bızdıŋ Memleket basşysynyŋ qoltaŋbasyn sūratty. Bırneşe künnen keiın Nūrsūltan Äbışūlynyŋ öz qolymen «Resei halqyna ızgı tılekpen. N.Nazarbaev. 08.09.2005 jyl, Astana q.» dep jazǧan qoltaŋbasy bar fotoportretı diplomatiialyq arnalar arqyly atalǧan muzeige joldandy.
2014 jyly Qytaidyŋ Nanszinınen He Iaid atty baladan jeke özınıŋ jäne komandasynyŋ rekordtary turaly äŋgımelegen, sondai-aq qoltaŋba qoiylǧan foto men jauapty jarys aldyndaǧy batasyn berudı sūraǧan hat kelıp tüstı. Ötınış oryndaldy, oǧan jazylǧan jauap hatta bylai dep jazylǧan edı:
Salamatsyŋ ba, jasöspırım dos He Iaid!
Senıŋ jazǧan hatyŋnan 6 jasyŋda-aq biık maqsattar qoiyp, jarqyn jetıstıkterge jetkenıŋdı jäne özıŋdı ülken ärı paidaly närsege daiyndap jatqanyŋdy bıldım, osynyŋ özı maqtauǧa tūrarlyq.Öz ötınışıŋ boiynşa saǧan qoltaŋbam jazylǧan fotosuretımdı joldaimyn jäne özıŋe, qūrdastaryŋa aldaǧy jäne bolaşaqtaǧy barlyq jarysta sättılık joldas boluyn tıleimın. Jeŋıs qymbat jäne oǧan ädıl bäsekede qol jetse ǧana naǧyz daŋqqa böleidı.
Naǧyz jeŋıster tıleimın!
Qazaqstan Respublikasynyŋ Prezidentı N.Ä.Nazarbaev
2015 jyly şıldede almatylyq mektep oquşysy Saihan Basiev Memleket basşysyna tuǧan künıne orai tuǧan elıne degen mahabbat pen qūrmetke toly öleŋ joldarymen örılgen qūttyqtau joldady. Avtor hat soŋynda özıne mındettı türde jauap beruın ötınıp: «…äitpese, Sızge jazǧanyma senbeuı mümkın» deptı. Onyŋ da būl ötınışı oryndaldy.
***
Ömır jalǧasa beredı. Aldymyzda bızdı Elbasymyzdyŋ ömırbaianymen bailanysty taǧy da köptegen jarqyn better men qyzyqty jaŋalyqtar kütıp tūr dep oilaimyn…
