Janarmaimen jüretın kölıkten bas tartyp, elektromobilge köşu – dünie jüzınde bar ürdıs. Būl tūrǧyda Qazaqstan da tokpen jüretın kölık türın damytu jönınde alǧaşqy qadamdaryn jasap jatyr.
Europa benzinnen bas tarta ma?
Bügınde damyǧan elderde tokpen jüretın kölıkke sūranys köp. Sarapşylardyŋ mälımetınşe, älemdegı eŋ ırı elektromobil naryǧy Qytai bolyp otyr. Alaida Norvegiia biyl elektromobilderdı satu boiynşa AQŞ pen Japoniia, tıptı Qytaidy da basyp ozǧan eken. Būl el 2025 jylǧa qarai benzin men dizeldı qozǧaltqyşpen jüretın avtokölıkten bas tartuǧa şeşım qabyldapty. Norvegiia Ükımetı de jūrtşylyqtyŋ tokpen jüretın kölıkke köşuı üşın bırqatar tiımdı şara qoldanuda. Mäselen, importtyq, kedendık bajdardy, aksizder men ekologiialyq tölemderdı, eseptık salyqty alyp tastaǧan. Nätijesınde ondaǧy elektrlı jäne gibridtı kölık sany qazırgı uaqytta eldegı avtomobilderdıŋ 30 paiyzyn qūrap otyr.
Norvegiiadan basqa Europadaǧy bırqatar el 2025 jyldan bastap ışkı janu qozǧaltqyştary bar kölık qūraldaryn satyp aluǧa tyiym salatyn zaŋ qabyldaǧan. Qazırgı uaqytta dünie jüzı boiynşa jylyna 2 mln elektrokar satylsa, 10 jyldan keiın onyŋ ösımı 70 esege artatynyn aitady sarapşylar.
Qazaqstan da qalys qalmaidy
Jaŋa ürdısten Qazaqstan da şet qalyp jatqan joq. QR Işkı ıster ministrlıgınıŋ deregıne säikes, byltyr elımız boiynşa 62 elektromobil tırkeuge qoiylypty. Al beiresmi derekke süiensek, eldegı elektr kölıgınıŋ sany biylǧy jyl basynda şamamen 700-dei bolǧan. 2011-2017 jyldar aralyǧynda qazaqstandyqtar ekokölık satyp alu üşın 1,9 mlrd teŋge qarjy jūmsapty.
Tesla Motors, Nissan Leaf, LADA Vesta EV, Renault Twizy, KIA Soul EV jäne JAC iEV. Būl – Qazaqstandaǧy elektrokarlardyŋ markalary. Osylardyŋ ışınde Qytaidyŋ brendıne ainalǧan JAC iEV elektromobilı qazırgı taŋda bızdıŋ elde de qūrastyrylyp jatyr. 2016-2017 jyldary «AllurGroup» AQ-tyŋ Qostanaidaǧy enşıles kompaniiasy «SaryarqaAvtoProm» zauytynda ıEV4, ıEV5, ıEV6S, ıEV6E, ıEV7 modeldı 27 JAC elektromobilınıŋ synamalyq toptamasy şyǧaryldy. Olar ūzaq merzımdı synaqtan ötkızu üşın osy saladaǧy sarapşylarǧa qoldanuǧa berılgen. Sonyŋ ışınen JAC iEV6S mini-krosoverı köptıŋ köŋılınen şyǧyp, Qazaqstan klimatyna özınıŋ erekşe beiımdılıgın körsetıptı. Al 2017 jyldan bastap iEV6S modelınıŋ ornyna jaŋartylǧan iEV7S şyǧa bastapty. Zamanǧa sai batareiany salqyndatu-jylytu jüiesı qoldanylatyn būl modeldıŋ josparlanǧan qūny 7,5 mln teŋgeden bastalady desedı. Atalǧan zauytta 2020 jylǧa deiın myŋnan asa elektromobil qūrastyrylady dep josparlanuda.
Synamalyq negızde şyǧarylyp, ǧylymi-zertteu instituttary men sala sarapşylaryna taratylǧan 27 JAC elektromobilınıŋ ekeuı Tehnologiialyq damu jönındegı ūlttyq agenttıktıŋ enşısıne būiyrypty. Ekı kölıktıŋ bırı basşylyqqa tiesılı bolsa, endı bırın qyzmetkerler qajettılıkke qarai kezek-kezek tızgındeitın körınedı.
Sondai-aq byltyrdan berı elordadaǧy tazalyq kompaniialardyŋ bırı de bırtındep elektromobilge köşıp jatqan tärızdı. Olar da Qostanaida öndırıletın 6-7 ekokardy qoldanuda. Sonyŋ bırı 1 tonna köteretın jük kölıgı bolsa, qalǧany – jeŋıl kölıkter.
Elektrokar qanşalyqty tiımdı?
Būl temır tūlparlardyŋ jyldamdyǧy 130 km/saǧatqa deiın jetedı. Jalpy, elektromobilder ädettegı avtolarǧa qaraǧanda äldeqaida ünemdı. Elektr kölıgın 100 paiyzǧa quattau üşın orta eseppen 30 kVt/saǧat elektr energiiasy jūmsalady. Mamandardyŋ esepteuınşe, elektromaşinalar janarmaimen jüretın kölıktermen salystyrǧanda ai saiyn şamamen 60-70 myŋ teŋgenı ünemdeidı. Mäselen, bır aidaǧy 22 jūmys künınde elektromobil 10 myŋ teŋge elektr energiiasyn tūtynsa, benzinmen jüretın kölıkterdıŋ ai saiynǧy şyǧyny orta eseppen 75-80 myŋ teŋgenı qūraitynyn aitady Tehnologiialyq damu jönındegı ūlttyq agenttık qyzmetkerlerı.
Älbette, mūndai kölıkter öte tiımdı. Sebebı mai, benzin, antifriz qūiyp äure bolmaisyz. Sūiyqtyqtan tek äinektı juatyn su ǧana qoldanylady. Sol siiaqty ädettegı akkumuliator da qajet emes. Kölık tek batareia men symdardan tūrady. Elektromobil 100 paiyz quattaluy üşın 10 saǧat uaqyt qajet. Kölıktı otaldyryp, peştı qosqan kezde 4 minutta batareianyŋ 1 paiyz quaty jūmsalady.
Elektrokar qystyŋ kezınde aşyq alaŋda da tūra beredı. – 25 gradus suyqta eş qiyndyqsyz otalady. Jylytqyş peşı tez ıske qosylyp, az uaqyt ışınde salon ışı ysyp ketedı. Tıptı 30 sekundtan soŋ peş ystyq bu şaşa bastaidy. 100 paiyzdyq quatpen elektrokarlardyŋ jüru qaşyqtyǧy qysta 100 km, jazda 150 km qūraidy.
Elektr kölıkterınıŋ artyqşylyqtary qorşaǧan ortany lastamaidy. Onymen qosa, benzinge qaraǧanda elektr quaty äldeqaida arzan. Keptelısterde köp energiia jūmsamaidy. Mūnai naryǧyna da täueldı emes. Qazaqstan üşın maŋyzdysy da osy. Öitkenı myŋ qūbylatyn mūnai baǧasy benzinnıŋ qymbattauyna äser etıp jatady.
Qandai jeŋıldıkter qarastyrylady?
Qazaqstannyŋ soltüstık öŋırlerınde synaudan ötken JAC elektromobilın el jūrtşylyǧy jappai paidalanuy üşın bırqatar yntalandyru şarasy qarastyrylyp jatyr. Elımızde elektrokardy belsendı paidalanuy üşın «AllurGroup» AQ arnaiy marketingtık strategiia äzırlegen. Mysaly, aldaǧy uaqytta tūtynuşylardyŋ elektromobilderdı 4 paiyzdyq jeŋıldıkpen 20 jylǧa deiın avtonesie arqyly satyp aluǧa mümkındıkterı bolady. Salyq töleude de jeŋıldık bar.
«Sondai-aq elordada elektrokarlarǧa qoǧamdyq kölıkke arnalǧan «Bus lane» jolaǧymen jüruge jäne aqyly tūraqtarǧa tegın qoiuǧa rūqsat beredı degen senımdemız» deidı kompaniia mamandary.
Alaida «Astananyŋ kölık tūraǧy keŋıstıgı» JŞS mamandarynyŋ mälımetınşe, aqyly avtotūraqtardy paidalanu erejesıne säikes, äzırge tūraqqa aqy töleude janarmaimen jüretın avtokölık pen elektromobildı bölıp-jaryp qaramaidy eken. Sol siiaqty «Bus lane» qoǧamdyq kölık avtobus jolaqtarymen de jüruge rūqsat berılmegen. Aita ketsek, avtobus jolaqtarymen qazır tek Astana taxi kölıkterı ǧana jüre alady. Al aqyly avtotūraqtarda 6 sanattaǧy adamdar ǧana kölıkterın tegın qoiady.
Qazaqstan avtobiznes qauymdastyǧynyŋ tehnikalyq retteu direktory Erbol Seipılovtıŋ aituynşa, tūtynuşylarǧa satyp alynǧan elektromobilder qūnynyŋ belgılı bır mölşerın memleket tarapynan subsidiialauǧa bolady. Sondai-aq keleşekte Nūr-Sūltan qalasynan bastap elımızdıŋ özge de öŋırlerınde elektr avtobustary qoldanysqa engızılmek.
Quattau beketterı salynyp jatyr
Elektromobilge degen sūranysty arttyru üşın aldymen tiıstı infraqūrylymdy qūru kerek. AQŞ, Japoniia, Qytai, Norvegiiadan bölek Ukraina da infraqūrylymy damyǧan, elektromobilderdı paidalanuǧa yŋǧaily memleket bolyp sanalady desedı. Resei de eko kölıktı paidalanuǧa ynta tanyta bastaǧan syŋaily. 40 millionnan asa kölıgı bar körşı eldegı elektromobil sany bügınde 4 myŋdy qūraidy.
Norvegiiadaǧy jol jelısıne jappai ornatylǧan tok stansalarynyŋ qyzmetı bıryŋǧai tegın körınedı. Qytai 2020 jylǧa qarai 5 mln elektromobildı quattauǧa jeterlık beket ornatuǧa niet tanytyp otyr.
Al elımızde josparǧa säikes, 109 elektr quattaityn stansasy salynuy kerek. Onyŋ 50-ı elordada, 50-ı Almatyda, al qalǧan 9-y Nūr-Sūltan-Burabai tasjolynyŋ boiynda, iaǧni Şortandy, Aqköl, Makinka kentterı men Şuchinsk qalasynda bolmaq. Bügınde elordada 47, al Almatyda 20-ǧa juyq elektr quattaityn stansa qoiylǧan. Mūndai stansalar qaladaǧy jūrtşylyq köp baratyn oryndarǧa, sauda, oiyn-sauyq ortalyqtaryna ornatyluda. Sondai-aq osyndai beketterdı aldaǧy uaqytta barlyq qalaaralyq joldarda da ornatu qarastyryluda.
JAC elektromobilınıŋ quattaǧyş qūraly tūtynuşyǧa kölıkpen bırge berılse, «Astana motors» dilerlık kompaniiasy satylymǧa şyǧarǧan 16 mln teŋgelık «BMW» nemıs elektromobilınıŋ quattaǧyş qūraly kölık baǧasynan bölek 1000 euro tūrady eken.
Jalpy, elektromobilderdıŋ 100 paiyzǧa quat alatyn eŋ jyldam uaqyty – 1,5 saǧat. Onyŋ özınde de tūraqty tok kerneuı 380 V elektrmen quattandyrǧyş stansa bolmasa, 220 V quattau qondyrǧysy bar tūrmystyq jaǧdaidaǧy rozetkadan quattau üşın kem degende 10 saǧat ketetın körınedı. Sondyqtan qala ışınde elektrokarlar jüitkıp jüruı üşın elektr quattaǧyş stansalar auadai qajet.
