Elorda – eldıŋ jüregı, memlekettıŋ ortalyǧy, bar qazaqtyŋ bas qalasy. Sondyqtan da Nūr-Sūltan şaharyna halyqtyŋ nazary da erekşe. Arqanyŋ törıne, Esıldıŋ jaǧalauyna astana qonǧaly ötken 24 jylda qala adam tanymastai özgerdı. Elordamyzdyŋ bügıngı tynysy, keleşekke közdelgen damu jospary jönınde keşe Ortalyq kommunikasiialar qyzmetınde Nūr-Sūltan qalasynyŋ äkımı Altai Kölgınov jan-jaqty baiandap berdı. Memleket basşysy Q.Toqaevtyŋ tapsyrmalary aiasynda bas qalada atqarylyp jatqan jūmystar barysy qalai? Ortalyq kommunikasiialar qyzmetınde keşe ötken brifing barysynda Nūr-Sūltan qalasynyŋ äkımı Altai Kölgınov osy mäsele töŋıregınde, jalpy elordanyŋ äleumettık-ekonomikalyq damu barysy turaly keŋınen baiandady jäne jurnalister qoiǧan saualdarǧa üş saǧatqa juyq egjei-tegjeilı jauap qaitardy.
Ülesker aldanyp qalmas üşın ne ısteu kerek?
Elordada qūrylysy qaŋtarylǧan nemese ūzaqqa sozylǧan nysandardyŋ jūmysyn aiaqtau boiynşa jüielı, naqty şaralar jürgızılıp jatyr. 16 myŋ ülesker otbasynyŋ 13 myŋynyŋ problemasy şeşıldı. Osyǧan orai, elorda äkımı ülesker retınde aldanyp qalmas üşın ne ısteu kerek ekenın aitty.
«Memleket basşysynyŋ tapsyrmasyna säikes qūrylysy ūzaqqa sozylǧan nysandardyŋ jūmysyn aiaqtau boiynşa elordada auqymdy jūmystar jüielı jürıp jatyr. 150 köppäterlı tūrǧyn üi keşenınıŋ 90-y aiaqtaldy. 16 myŋ üleskerdıŋ 13 myŋy özderıne tiesılı päterın aldy. Qazır qalǧan 3 myŋ üleskerdıŋ problemasymen ainalysyp jatyrmyz. Olardyŋ bır bölıgın biyl şeşemız, qalǧan bölıgın kelesı jyly aiaqtaudy josparlap otyrmyz. Degenmen, mūndai jaǧdaiǧa duşar bolǧan jaŋa üleskerlerdıŋ de bolmauy öte maŋyzdy. Öitkenı qaşan da qauıp bar. Aldanǧan ülesker bolmau üşın qūrylys jūmysyn jürgızetın ūiymnyŋ ötken tarihyn zertteu, qūjattaryn tekseru qajet» dedı Altai Kölgınov.
Būl rette memleket tarapynan qūrylys saluşylarǧa qoiylatyn talaptar küşeitılgen. Eger qūrylys saluşy nysandy aiaqtauǧa jetkılıktı qarajaty bolmasa, onyŋ ışınde tūrǧyn üi keşenınıŋ qaŋqasy tūrǧyzylmaǧan bolsa, päterlerdı satu mümkın emes. Sonymen qatar tūrǧyn üi qūrylysyn kepıldendıru qorynyŋ kepıldıgı jäne äzırleuşınıŋ bank kepıldıgı boluy kerek. Kompaniianyŋ jaǧdaiy da tekserıledı. Sondai-aq äkımdıktıŋ resmi akkaunttarynda jäne BAQ-ta qūrylys jūmysyn jürgızetın kümändı ūiymdardyŋ tızımın tūraqty türde jariialanyp tūrady.
Qala äkımınıŋ aituynşa, qūrylysy ūzaqqa sozylǧan nysandar boiynşa bıraz jūmys atqaryldy: bır jerde tek şūŋqyry ǧana qazylǧan, endı bır jerde apatty dep tanylǧanyna qaramastan üidıŋ qaŋqasy köterılgen, qarjylyq audit, jobalau-smetalyq qūjattamasy bolmaǧan. Sondai-aq bır päterdı ekı-üş adamǧa satu jaǧdaiy anyqtalǧan. Degenmen, mūnyŋ bärı bügınde artta qaldy. Bügınde qūrylysy ūzaqqa sozylǧan qalǧan nysandar boiynşa qadamdyq ıs-şaralar jospary bar.
Gazdandyru ekologiia men ömır süru sapasyna oŋ äser etedı
Elordadaǧy Almaty jäne Saryarqa audandary gazdandyryldy. Būl mäsele – Memleket basşysynyŋ tıkelei baqylauynda. Baiqoŋyr men Esıl audanynda gaz qūbyrynyŋ qūrylysy bastaldy. Mysaly, būl «İlinka» (Ürker), «Öndırıs», «Prigorodnyi», «Telman» eldı mekenderı, sol siiaqty «Family Village», «Garden Village» jäne «Şūbar», t.b. şaǧyn audanynda jobalau jūmysy jürıp jatyr.
«Esıl jäne Baiqoŋyr audanynda gaz qūbyrynyŋ qūrylysyn bastadyq, kelesı jyly kvartalışılık jelılerdıŋ qūrylysyna kırısemız. Qalada 2 audan – Saryarqa jäne Almaty tolyǧymen gazdandyryldy. Ol üşın 680 km-den astam gaz taratu jelısı salyndy, kvartalışılık jelıler tartyldy. 14 myŋ abonent gazǧa qol jetkızdı, 6 myŋnan astam abonent tehnikalyq şarttar aldy. Sonymen qatar 3,6 myŋnan astam üi gazǧa qosyldy (25%-dan astam).
Osy qysta jeke sektorda gazǧa qosylǧan üilerdıŋ arqasynda aua äldeqaida taza boldy. Būl aitarlyqtai baiqalady. Mysal retınde oŋtüstık-şyǧys audanyn aituǧa bolady. Elordany gazdandyru qalanyŋ ekologiiasyna ǧana emes, qala tūrǧyndarynyŋ ömır süru sapasyna da oŋ äserın tigızdı» dedı şahar basşysy.
Äleumettık maŋyzdylyǧyn eskere otyryp, qala äkımdıgı būǧan deiın bırqatar jeŋıldıkterdı qabyldaǧan bolatyn. Osylaişa, mūqtaj jandardyŋ gazǧa qosyluyna qoldau körsetılgen edı. Äleumettık kömek mölşerı bügınde 200 myŋ teŋgeden 400 myŋ teŋgege deiın ūlǧaityldy. Al qala tūrǧyndarynyŋ bärıne esepteuışter tegın berıledı.
Sonymen qatar qala tūrǧyndarynyŋ öz üiın gazǧa qosu üşın qūjattar jinauda qiyndyqtarǧa kezıkkenın eskere otyryp, qūjattar tızımı 2 esege deiın qysqartyldy. Būryn qūjattardy jinauǧa 6 aiǧa deiın uaqyt ketetın. Būl şara Memleket basşysynyŋ «Memlekettık apparattyŋ qyzmetın biurokratiiasyzdandyru jönındegı şaralar turaly» Jarlyǧy aiasynda qabyldandy.
Būdan basqa, JEO-1 jäne JEO-2-nıŋ 13 su jylytu qazandyǧy gazǧa auystyryldy. JEO-3 qūrylysy qaita bastaldy, jaŋa qūrylys audandaryn jylumen qamtamasyz etu üşın 3 jergılıktı gaz qazandyǧyn jobalau jūmysy jürıp jatyr.
Köpır qūrylysy keptelıstı azaitady
Elordada Keşendı kölık shemasynyŋ tūjyrymdamasy bekıtıldı. Būl halyqtyŋ jyl saiynǧy ösuın jäne joldardaǧy trafiktıŋ ūlǧaiuyn eskere otyryp, qalalyq kölıktıŋ 10 jäne odan da köp jylǧa arnalǧan bıryŋǧai tehnikalyq paiymyn äzırleuge mümkındık beredı.
«Jaŋa syn-tegeurınder men urbanizasiiany eskere otyryp, jol-kölık infraqūrylymyn damytu qalanyŋ bas josparynda jeke josparmen aiqyndaldy. Keşendı kölık shemasy jaŋa avtomobil köpırlerınıŋ, kölık airyqtarynyŋ sanyn ūlǧaitudy, köşelerdı keŋeitudı, jerasty joldaryn, qoǧamdyq kölıktı jaŋǧyrtudy jäne t.b. közdeidı. Mysaly, Ūly dala daŋǧylynda ekı avtokölık köpırınıŋ qūrylysyn jürgızıp jatyrmyz, ony biyl aiaqtaudy josparlap otyrmyz. Ol Mäŋgılık el daŋǧylynyŋ, A.Baitūrsynov, R.Qoşqarbaev, J.Näjımedenov köşelerınıŋ, Nova city audanynyŋ, «Myŋjyldyq» alleiasynyŋ jüktemesın ışınara azaituǧa mümkındık beredı, jaŋa «Nūrly jol» vokzalynyŋ, «Telman» jäne «Promyşlennyi» eldı mekenderınıŋ, «Metro» gipermarketı audanynyŋ, Jūmabaev daŋǧyly, Jürgenov köşesı jäne t.b. aumaqqa oŋai jetudı qamtamasyz etedı» dedı äkım.
Sondai-aq Esıl özenı arqyly Täuelsızdık daŋǧylyndaǧy köpırdıŋ qūrylysyn jürgızıp jatyrmyz, būl jūmys 2023 jyly aiaqtalady. Būryn sot prosesterı boldy, barlyq proseduralyq mäseleler şeşılgennen keiın köpır qūrylysy qaita bastaldy. Būl köpır Täuelsızdık daŋǧyly, jaŋa temırjol vokzaly audany, Qoşqarbaev daŋǧyly, Näjımedenov köşesı, Äzıret Sūltan meşıtınıŋ aumaǧy, Baitūrsynov köşesı, Qordai, Ainaköl, Momyşūly daŋǧylynyŋ sol jaq jaǧalauymen qosymşa bailanysty qamtamasyz etuge mümkındık beredı.
Qala äkımdıgı jol infraqūrylymyn damytuǧa erekşe köŋıl bölıp otyr. Elorda basşysynyŋ aituynşa, osy aida kürdelı jöndeuden keiın Alaş tas joly boiynda köpır aşyldy. Sondai-aq biyl 100-ge juyq köşe salynady jäne jöndeledı. Jalpy, soŋǧy ekı jylda 300-ge juyq köşe jöndeldı, olardyŋ jartysy qala maŋyndaǧy eldı mekenderde jüzege asyryldy.
Nöser kärızderınıŋ problemasy şeşıldı
Nūr-Sūltan qalasynda 146 problemaly uchaskede su basu mäselesı şeşıldı. Onyŋ ışınde qalanyŋ eŋ özektı daŋǧyldarynyŋ bırı – Bauyrjan Momyşūly daŋǧyly. Osy köşege 130 km-den astam nöser kärızı men aryq-naua jüiesı salyndy, 1 myŋǧa juyq baqylau jäne jaŋbyr qabyldaǧyş qūdyq, sondai-aq 20 km kollektor tazartyldy, 6,5 myŋ qūbyr bulandyrylyp, 350 tonnaǧa juyq tūnba qaldyq şyǧaryldy.
«Elordada nöser kärızı men onyŋ qūrylysy boiynşa jūmystar tūraqty negızde jürgızılıp jatyr. Qalanyŋ eŋ problemaly daŋǧyldarynyŋ bırı B.Momyşūly daŋǧyly bolatyn. Tolassyz jauyn jausa, kölıkterdıŋ jartysyna juyǧy su astynda qalatyn. Būl daŋǧylda bız nöser kärızınıŋ magistraldy kollektoryn saldyq. Nöser kärızınıŋ ūzyndyǧy 500 metrdı qūraidy – Dauylpaz köşesınen bastalyp, B.Momyşūly daŋǧylynan ötıp, Elım-ai köşesıne deiın jalǧasady. Jaŋa qūrylys qoldanystaǧy nöser kärızı jelılerınıŋ ötkızu qabıletın 1,5 esege arttyruǧa mümkındık berdı» dedı A.Kölgınov.
Būdan basqa, Jastar şaǧyn audanynda, Täşenov pen Amman köşelerınıŋ qiylysynda jetkızuşı kollektorlardy qaita jaŋǧyrtu arqyly tazartu qūrylysy salyndy. Jaŋa qūrylystardyŋ quattylyǧy – täulıgıne 42 myŋ tekşe metrden astam. Atalmyş tazartu ǧimaraty Täşenov, Baraev, Uälihanov, Puşkin, İmanbaeva köşelerınıŋ, Respublika, Täuelsızdık daŋǧyldarynyŋ joǧarǧy bölıgınde su basu mäselesın şeşuge mümkındık berdı. Būl qūrylystyŋ erekşelıgı – Esıl özenıne qūiar aldynda jaŋbyr men erıgen qar suyn tazartyp alady.
Sondai-aq «Telman» eldı mekenınde tazartu qondyrǧysy men magistraldyq kollektor, «Prigorodnyi» eldı mekenınde jäne Alaş tas joly boiyndaǧy logistikalyq ortalyq audanynda tazartu qondyrǧysy salyndy, osyǧan deiın Myŋjyldyq alleiasy audanyndaǧy 2 uchaskede nöser kärızınıŋ problemasy şeşıldı.
Almaty audanyndaǧy Ş.Qaldaiaqov köşesı boiyndaǧy jaŋa vokzal maŋynda, Ūly Dala daŋǧylynda
jäne t.b. nöser kärızınıŋ qūrylysy jürıp jatyr. Nöser kärızı men tazartu qūrylysyn salu jäne quatyn keŋeitu boiynşa jūmystardy qala äkımdıgı jüielı deŋgeide jürgızılude.
«Jaily qala» jospary jüielı jürgızılude
Aulalardy abattandyru jūmysy elordanyŋ barlyq audanyn qamtydy.
Osyǧan orai, bas qalada qoǧamdyq keŋıstıkter aşu jäne aulalardy tübegeilı özgertu jūmystary belsendı jürgızılıp jatyr. Osy aida Beibıtşılık jäne kelısım saraiy aumaǧynda amfiteatr, qalanyŋ oŋ jaǧalauyndaǧy taǧy bır jaiau jürgınşıler joly, 100-ge juyq aula men qoǧamdyq keŋıstık salyndy. Olardyŋ barlyǧy elordanyŋ vizit kartalaryna – qala tūrǧyndary men qonaqtary üşın tartymdy oryndarǧa ainaldy.
«Özderıŋız bıletındei, bız «Nūr-Sūltan – jaily qala» master-josparyn qabyldadyq. Biyl taǧy 200-den astam qoǧamdyq keŋıstık pen aula qūrylady. Būryn 500-ge juyq oryn abattandyryldy, olar qazır oryndarǧa ainalyp ülgerdı. Mysaly, oŋ jaǧalauda bız alǧaşqy jaiau jürgınşı jolyn, ortalyq saiabaqty, qala alaŋyn subūrqaqtarmen, «Teatralnyi» bulvarymen «Jastar» saraiynan muzykalyq jas körermen teatryna deiın, jaǧalaudy jalǧadyq. Beibıtşılık jäne kelısım saraiynyŋ janynda amfiteatr aşyldy, Baraev köşesınde taǧy bır jaiau jürgınşıler joly abattandyryldy, köşe sportynyŋ kolizeiı aşyldy, köpır alaŋdary abattandyryldy. Olardyŋ barlyǧy qala tūrǧyndary üşın de, qala qonaqtary üşın de tartymdy oryndarǧa ainaldy» dedı şahar basşysy.
Sondai-aq elordada qūtqaruşylar, mūǧalımder, medisina qyzmetkerlerınıŋ qūrmetıne saiabaqtar abattandyryldy. Mäselen, «Köktal» eldı mekenınde saiabaq aşyldy. Qoǧamdyq keŋıstıkter men aula aumaqtarynda ärkım özıne ūnaityn oryndy taba alady: basketbol/futbol alaŋdary, workout-aimaqtar, demalysty tynyş orynda ötkızuge arnalǧan aimaqtar, ätkenşekter, şyǧarmaşylyq öner körsetuge arnalǧan körınıster, skeit-aimaqtar jäne t.b. Osylaişa, elordada qūrǧap qalǧan oryndar, qarausyz qalǧan uchaskeler men batpaqty jerler sany aitarlyqtai azaidy. Olardyŋ oryndarynda qala tūrǧyndary men qonaqtary üşın tartymdy oryndar paida boldy.
Mektep köbeise de, tapşylyq bar
Soŋǧy üş jyl ışınde elordada 34 mektep salyndy. 2022 jyly Nūr-Sūltan qalasynda taǧy 20 myŋnan astam oquşy orny aşylyp, taǧy 11 mektep salynady.
«Halyqtyŋ jyl saiynǧy ösuın eskere otyryp, äleumettık nysandarǧa, onyŋ ışınde oqu oryndaryna degen sūranys artyp keledı. Josparly türde oquşylardy tiıstı oqu oryndarymen qamtamasyz etu jäne jūmys ıstep tūrǧan oryndarǧa artylyp jatqan artyq jüktemenı alyp tastau üşın jyl saiyn kemınde 10 mektep salu qajet. Üş jyl ışınde 34 mektep salynyp, paidalanuǧa berıldı. Atalǧan oqu oryndary 70 myŋ oquşy ornyn qūruǧa mümkındık berdı» dedı Altai Kölgınov.
Oqu oryndary qalanyŋ barlyq audanynda salynyp jatyr. Mysaly, soŋǧy ekı jyldyŋ özınde halyq tyǧyz qonystanǧan Esıl audanynda – 12 mektep, Almaty audanynda – 7, Baiqoŋyr audanynda – 4, Saryarqa audanynda 2 mektep salyndy.
Biyl qalada taǧy 11 mektep salynady. Atalǧan oqu oryndary qosymşa 20 myŋnan astam oquşy ornyn aşuǧa mümkındık beredı. Qala basşysynyŋ mälımdeuınşe, Saryarqa audanyndaǧy №65 mekteptıŋ erekşelıgı – mūnda inkliuzivtı bılım beru baǧdarlamasy jüzege asyrylady. Būl mektepte estu, tırek-qimyl apparaty būzylǧan balalar oqidy. Mūnda barlyǧy 3 myŋnan astam oquşy bılım alyp jür, būl oqu ornyna jüktelgen tiıstı jüktemeden asyp tüsedı. Mekteptıŋ quatyn arttyru üşın janynan jaŋa korpus salynyp jatyr. Ol taǧy 1200 oquşy ornyn (ekı auysymda) qūruǧa mümkındık beredı. Sondai-aq Sauran köşesındegı №59 mektep-liseiınıŋ aumaǧynda jaŋa korpustyŋ qūrylysy bastaldy.
Gülbarşyn Ökeşqyzy
