Osydan on şaqty jyl būryn qalada bar-joǧy 2 myŋǧa jeter-jetpes adam bolǧan, al bügınde resmi tırkelgenderdıŋ qarasy 54 myŋnan asyp kettı. Halyq sanynyŋ artuy 2021 jyldyŋ şıldesınde Prezident Jarlyǧymen oblystyq maŋyzy bar qala märtebesı berılgennen keiın tıptı üdedı. Sarapşylardyŋ aituynşa, Qosşy – tūrǧyndarynyŋ ösımı jaǧynan respublika boiynşa Şymkent pen Astanadan keiın üşınşı orynda tūr.
Tek alǧaşqy jarty jyldyqta ǧana sailauda dauys beruge qūqyly eresekter sany 5 myŋ adamǧa köbeiıp, 18 myŋǧa jetken. Būl esepke bala-şaǧa kırmeidı. Aqmola oblysy boiynşa būl eŋ joǧarǧy körsetkış, bızden keiın osy retpen köşı-qonnyŋ oŋ saldosy Selinograd audanynda +117 adamdy, Kökşetau qalasynda +112 adamdy qūrady. Odan bölek, mūnda tūrǧylyqty tırkeusız tūryp jatqan, esepke ılınbegenderı qanşama?! Resmi emes derekke sensek, tıptı 100 myŋnan asady degen sybys bar. Osyǧan orai oblys äkımı Marat Ahmetjanov migrasiiany qataŋ baqylauǧa aludy tapsyrǧan bolatyn. Är tūrǧynnyŋ qalada tırkelgenı asa maŋyzdy, būl biudjet kölemınıŋ ūlǧaiuyna, äleumettık nysandardyŋ sanyn köbeituge tıkelei äser etedı.
– Jyldar boiy qordalanǧan mäselelerdı tübegeilı şeşu üşın aldaǧy on jyldyqqa qalanyŋ strategiialyq damu baǧdaryn belgıledık. Aldaǧy uaqytta, Qosşy qalasyn damytu – Qazaqstan Respublikasy Ükımetınıŋ ekı baǧdarlamasy arqyly jüzege asady. Bırınşısı – Astana qalasyna ırgeles eldı mekenderdı damytudyŋ 2023-2025 jyldarǧa arnalǧan keşendı jospary. Ekınşısı – Astana aglomerasiiasyn 2029 jylǧa deiıngı damytu jospary, – deidı qala äkımı Gaidar Qasenov.
Aita keteiık, Qosşy äleumettık-ekonomikalyq körsetkışter boiynşa da oblysta üzdıkter qatarynan berık oryn alǧan. 2023 jyldyŋ 7 aiynyŋ qorytyndysy boiynşa önerkäsıp önımınıŋ kölemı 3,8 mlrd teŋgenı qūrap, negızgı kapitalǧa 26 mlrd teŋge investisiia tartylǧan, bölşek sauda ainalymy 3,6 mlrd teŋgege jetken, qūrylys jūmystarynyŋ kölemı 10 mlrd teŋgeden asqan, 42 myŋ şarşy metr baspana qoldanysqa berılgen. Halyqtyŋ käsıpkerlıkpen ainalysuyna jaǧdai jasalǧan. Şaharda 3070 şaǧyn jäne orta biznes subektılerı jūmys ıstep tūr.
Gaidar Qabollaūlynyŋ aituynşa, qala märtebesın alǧaly jūmys negızgı 5 baǧytta örbıgen: Bırınşı – mektep mäselesı. 2021 jyly qalada 3 mektep boldy. Tūrǧyndar sanynyŋ jedel ösuıne bailanysty mektep tapşylyǧy tuyndap, balalardy üş auysymmen oqytuǧa tura keldı. Būl problemany şeşu üşın 2022 jyly 1200 oryndyq bır mekteptıŋ, al biyl oqu jylynda taǧy ekı mekteptıŋ qūrylysy aiaqtalyp, paidalanuǧa berıldı. Jaŋa mektepterdıŋ aşyluy şamadan tys jüktemenı azaityp, üş auysymdyq oqu jüiesın tolyǧymen joiyldy. Kelesı jyly Abai köşesınde 1 200 oryndyq taǧy bır mekteptıŋ qūrylysy aiaqtalmaqşy. «Jaily mektep» ūlttyq jobasy aiasynda 2024-2025 jyldary 4700 oryndyq 3 mektep salu josparlanǧan.
Qalanyŋ bılım beru jüiesınde 1437 qyzmetker jūmys ısteidı. Onyŋ 866-sy – pedagog. Bılım beru ūiymdarynyŋ jaŋa modifikasiialy kabinettermen qamtamasyz etıluı – 40%. Mektepter internet jelısımen 100% qamtylǧan. Degenmen, optikalyq talşyqty internet jelısı tek IT mektep liseiı men jaŋadan aşylyp jatqan obektılerde ornatylǧan. Şaharda 7 orta bılım beru mektebı jäne 33 mektepke deiıngı ūiym bar.
Densaulyq saqtau salasynda da jaǧymdy jaŋalyqtar az emes. Bır auysymda 100 adamdy qabyldauǧa qabılettı emhana paidalanuǧa berıldı. Qazırgı uaqytta 350 oryndyq köpbeiındı auruhananyŋ jobalauy jürgızılude. Sondai-aq Keşendı josparǧa 6 brigadaǧa arnalǧan jedel järdem stansiiasyn salu ūsynysy engızıldı.
Ekınşı – auyzsu. 2021 jyly qalada auyzsu tapşylyǧy öte özektı edı. Sebebı jerasty qūbyrlarynyŋ jiı ısten şyǧuynan su qysymy tömendep, joǧary qabattaǧy üilerge jetkızu quaty jetıspedı. Tūrǧyn üi-kommunaldyq şaruaşylyq bölımı men Qosşy su mekemesı mamandarynyŋ bırlesıp atqarǧan jūmystarynyŋ arqasynda būl baǧytta da oŋ nätijelerge qol jetkızıldı. Jürgızılgen jūmystar su tūtynudy täulıgıne ekı jyl būrynǧy merzımmen salystyrǧanda 2 myŋ tekşe metrge deiın ünemdeuge mümkındık berdı. Iаǧni öndırıstık şyǧyn azaityldy. Tūrǧyn üilerdıŋ 85 paiyzy auyzsumen qamtamasyz etıldı. Su jelısıne ötken jyldan bastap 1500 abonent qosyldy. Auyzsu Nijneroman ken ornynan 29 ūŋǧyma arqyly alynady, qazırgı onyŋ 24-ı paidalanylsa, 5-euı rezervte tūr.
– Respublikalyq biudjet esebınen sumen jabdyqtau jelılerı qūrylysynyŋ törtınşı kezegı jürgızılude, joba şeŋberınde 128,6 şaqyrym su jelısınıŋ qūrylysy közdelgen. Byltyr 30 şaqyrym su jelısı salyndy, aǧymdaǧy jyly 50 şaqyrym su qūbyryn jürgızu josparlandy, jobany 2024 jyly aiaqtaimyz, – dei kele äkım qalada jeke tūrǧyn üi qūrylysy qarqyn aluyna bailanysty jaŋadan boi kötergen üilerge su jelısın tartu üşın besınşı kezektegı jaŋa joba äzırlenıp jatqanyn aitty.
Qalanyŋ qarqyndy ösuın eskerıp, aldaǧy jyldarda auyzsu tapşylyǧyn şeşu üşın Nijneroman ken ornynan su qūbyrynyŋ ekınşı kezegın salu qarastyrylǧan. Onyŋ su qory 22 myŋ tekşe metrge juyq. Būǧan qosa, Qarajar su stansiiasynan Qosşy qalasyna deiın su qūbyryn tartu jobasy äzırlendı (14 şaqyrym). Būl joba da keşendı josparǧa engızılgen.
Odan bölek, oblystyq biudjetten qalanyŋ sumen jabdyqtau jäne kärız jüiesın jöndeuge qarjy bölındı. Sondai-aq jeke investisiialar esebınen qoldanystaǧy tazartu keşenın qaita qūru jobasy äzırlenıp, saraptamaǧa joldandy.
Üşınşı – jol. Qalanyŋ jalpy ışkı jol ūzyndyǧy – 185 şaqyrym. 2021 jyly 77 şaqyrym jolda asfalt tösemı bolsa, 2 jyldyŋ ışınde būl körsetkış 112 şaqyrymǧa jetıp, 23 köşe jöndeldı. Tūrǧyndardyŋ sūranysy boiynşa Qosşy qalasy jäne Qabanbai Batyr auyly aralyǧynda 19 şaqyrym jol töseldı, 2 baǧdarşam ornatyldy. Jol jiegıne şamdar ılındı. Jalpy biyl respublikalyq jäne oblystyq biudjet esebınen qaşyqtyǧy 35 şaqyrymnan astam jol salu jäne jöndeu jūmystary jürgızılude.
Törtınşı – qoqys mäselesı. 2021 jyly Qosşy qalasy boiynşa qoqys şyǧaru normativterı bolmady. Tūrmystyq qaldyqtar Taitöbe auylynyŋ maŋyndaǧy rūqsat etılmegen jerge üiılgen. Byltyr būl poligon joiylyp, qoqys şyǧarudyŋ tarifı men normativterı bekıtıldı. Qazırgı qatty tūrmystyq qaldyqtar Astana qalasynyŋ poligonyna şyǧarylady. Konkurs arqyly qoqysty şyǧaru boiynşa qyzmet körsetetın merdıger ūiym anyqtalyp, şart jasaldy. 2021 jyly qala boiynşa 178 konteiner boldy, qazır olardyŋ sany 492 danaǧa jetkızıldı.
2022 jyly qalanyŋ kommunaldyq käsıporny qūryldy. Merdıger mekeme tarapynan osy baǧyttaǧy jūmystardyŋ qarqynyn küşeitu üşın 100 mln teŋge somasynda investisiia tartyldy.
Besınşı – qūrylys. Oblystyq biudjet esebınen dene şynyqtyru-sauyqtyru keşenınıŋ qūrylysy jürgızılude. Keşendı 2024 jyldyŋ 1 toqsanynda qoldanysqa beru josparlanǧan. Sondai-aq jeke investisiialar esebınen janynda 500 adamdyq ashanasy bar qalalyq meşıttıŋ qūrylysy bastaldy.
– Biyl 400 oryndyq mädeniet üiın salu jobasyn äzırledık. Joba 2024-2025 jyldarǧa arnalǧan Keşendı josparǧa engızılgen. Ört söndıru qyzmetı ǧimaratynyŋ qūrylysy qolǧa alyndy. Qazır qūrylys materialdary baǧasynyŋ ösuıne bailanysty jobaǧa tüzetu engızılude. Halyqty qoljetımdı baspanamen qamtu maqsatynda 45 päterlı tūrǧyn üi salynuda. Ol Qosşy qalasynyŋ kezekte tūrǧan tūrǧyndaryna «Otbasy bank» arqyly nesie şarttary boiynşa arzandatylǧan baǧamen berıletın bolady, – dedı äkım.
Osy maqsattaǧy jūmysty jalǧastyru üşın taǧy bır 45 päterlı tūrǧyn üi qūrylysynyŋ jobasy daiyndalǧan. Qūrylysty keler jyly bastau üşın oblystyq basqarmaǧa biudjettık ötınım joldandy.
– Qūrylystardyŋ jyldam qarqynmen salynuyna bailanysty elektrmen jabdyqtau qajettılıgı kün saiyn artuda. Bügınde jeke tūrǧyn üiler salynyp jatqan 1500 uchaskenı elektrmen jabdyqtau boiynşa törtınşı kezektı joba äzırlenude. Sondai-aq jeke investisiialar esebınen elektrmen jabdyqtau jelısın tartu boiynşa 5-kezektegı joba äzırlenude. Jaŋa Bas josparda quaty 40 mega vatt bolatyn ekınşı qosalqy stansiia salu josparlanǧan, – dedı Gaidar Qabdollaūly.
Esterıŋızde bolsa, 2022 jylǧa deiın elektr torabynyŋ tozyǧy jetuı sebeptı jaryq jiı öşetın. Aǧymdaǧy jöndeulerden keiın apattyq öşıruler 3 esege deiın azaiǧan. 18 köşede jaryq şamdary qaita qosylyp, 1000-nan astam jaryq nüktelerı ornatyldy. 24 köşede 500 jaryq nüktesı auystyryldy.
Sondai-aq qalany jylumen jabdyqtau ısınde de şeşımın kütken mäsele köp. Qoldanystaǧy ortalyq qazandyqtyŋ quaty saǧatyna 75 gikakaloriia, tapşylyq 5 Gkal qūraidy. Sonyŋ saldarynan 2021 jyldan berı eşbır jeke tūrǧyn üi jylu jelısıne qosylǧan joq. Äitse de äkımdıkke kün saiyn jylu jelısıne qosylu turaly köptegen ötınış tüsedı. Mäselenı şeşu üşın qoldanystaǧy qazandyqtyŋ quatyn saǧatyna 96 gikakaloriiaǧa ūlǧaitu boiynşa joba äzırlendı, qazırgı uaqytta saraptama jürgızılude.
Jylu jelısın ūlǧaitu maqsatynda, investorlardyŋ qarjysyna jaŋa gaz qazandyǧyn saluǧa joba äzırleu bastaldy. Qazandyq ornalasatyn jer uchaskesı anyqtaldy. Būl qazandyq jaŋa köpsalaly auruhanany, jaŋa meşıttı, äleumettık nysandardy jäne şamamen 500 ş² tūrǧyn üidı jylumen qamtamasyz etuge mümkındık beredı.
– Biyl qalany gazben jabdyqtaudyŋ tehnikalyq şarttaryn 23 mamyrda Astana qalasynan aldyq. Gaz jelısıne qosylu nüktesın belgıledık, gazdyŋ kölemı saǧatyna 32,8 myŋ tekşe metrdı qūraidy. Bügınde gaz qūbyryn jobalau jūmystaryn aiaqtadyq. 17 tamyzda joba memlekettık saraptamaǧa jıberıldı. Saraptama qazan aiynda daiyn bolady, – dedı äkım.
Öŋır basşysy Gaidar Qasenov Taitöbe auylynyŋ äleumettık-ekonomikalyq damuy da jıtı nazarynda ekenın eske saldy. Mūnda da problema az emes, bıraq sonyŋ ışınde jol mäselesı jaǧadan alyp tūr.
– Taitöbe auylynyŋ da äleumettık-ekonomikalyq damuy – jıtı nazarymyzda. Olardy eŋ qatty qinaityny – jol mäselesı. Auyldyŋ ışkı jol ūzyndyǧy – 40 şaqyrym, ol 51 köşege bölıngen. Mūnyŋ 7 şaqyrymy asfalttalǧan. Däl qazır jalpy ūzyndyǧy 8 şaqyrym jol salynyp jatyr. Greiderleu jūmysy 1,3 şaqyrymdy qamtydy, – dedı Gaidar Qabdollaūly.
Qalada mädeniet, öner, ruhaniiat, jastar saiasaty, sport baǧytynda köptegen jobalar jüzege asyp jatyr. Ardagerler, aqsaqaldar, analar keŋesterı jūmys ısteidı. Memlekettık «Artsport» baǧdarlamasy arqyly 17 sporttyq jäne 13 mädeniettık baǧyttaǧy ortalyq qyzmet körsetedı. Onda 5 myŋǧa juyq jasöspırım öner üirenıp, sportpen ainalysyp, oblystyq, respublikalyq jäne halyqaralyq deŋgeide joǧary nätije körsetude.
Qosşylyqtar ekı jyl qatarynan «Aqmola jūldyzdary» oblystyq körkemönerpazdar baiqauynan bas jülde alyp, ekı ret avtokölık ielendı. Qalalyq Jana Bastau gazetı biyl öŋırlık būqaralyq aqparat qūraldary arasynda üzdık dep tanyldy. Mädeniet üiınıŋ «Altyn perne» etno-folklorlyq ansamblı «Jas jūldyzdar» jäne «IQ STAR» V respublikalyq balalar men jasöspırımder baiqaularynda bırınşı oryndy oljalady. Sondai-aq «Jas batyr – 2023» oblystyq er balalar baiqauynda «Qosşy teatr» akterlık şeberlık üiırmesınıŋ önerpazdary Bahtiiar Estiiar – bas jülde, al Sadyq Hamza 3-oryn iegerı atandy. I Respublikalyq dästürlı änşıler baiqauynda Bırjan Aitahmet jüldelı III orynǧa, «Ūrpaqqa ūran bolǧan Ūly Jeŋıs» atty oblystyq äskeri änder baiqauynda Älımhan Dınmūhamed II orynǧa köterıldı. «Än qanat» balalar horynyŋ Almaty qalasynda ötken halyqaralyq «Künşuaq» festival-baiqauynda I oryndy jeŋıp aldy. Respublikalyq HHHI dästürlı «Ūlytau ünı» festivalı aiasynda ötken aqyn, termeşı Şynbolat Dıldebaevtyŋ şyǧarmaşylyǧyna arnalǧan termeşıler baiqauynda Elbol Quanbek I oryndy enşıledı. Būqar jyraudyŋ 355 jyldyǧyna arnalǧan «Dalanyŋ jyr şejıresı» oblystyq jyrşy-termeşıler baiqauynda termeşı, jyrşy Aitjan Raiymbek II oryndy ielendı.
Odan bölek, Ybyrai Qazanǧapovtyŋ otbasy «Mereilı otbasy» ūlttyq konkursynan oblystan Gran-pri alyp, Aqmolanyŋ atynan respublikalyq baiqauǧa qatysty. Aqmola oblysynyŋ tıl janaşyry syilyǧyn ekı adam ielendı: üzdık ölketanuşy Ardabi Mäuletūly, bılım beru salasy boiynşa «Baldäuren-San» balabaqşasynyŋ meŋgeruşısı Güljahan Oljabaeva, üzdık qazaq tıldı bloger retınde Symbat Qūrmanbaeva arnaiy alǧys hat aldy. Sondai-aq «Tuǧan jer tarihy» baiqauynda Aqmyrza Aiajan (Taitöbe mektebı) bırınşı oryn ielendı. Qalalyq kıtaphana «Qazaqtanu» oblystyq baiqauynda bırınşı oryndy jeŋıp aldy.
Sözımızdı qoryta kele aitpaǧymyz, jergılıktı atqaruşy bilık memlekettık organdardyŋ aşyqtyǧyn qamtamasyz etu maqsatynda köptegen ıs-şaralar ūiymdastyryp keledı. Äleumettık jelılerde äkımdıktıŋ, tiıstı qyzmetterdıŋ jeke akkaunttary tırkelgen. Atalǧan paraqşalar tūrǧyndarǧa qajettı aqparat aluǧa jäne olardyŋ saualdaryna jedel jauap qaitaruǧa oŋtaily. Sondai-aq Qosşy qalasy äkımşılıgı ǧimaratynyŋ bırınşı qabatynda biurokrattyq kedergılerdı azaitu, qyzmet körsetu prosesterın oŋtailandyru maqsatynda «Aşyq äkımdık» jobasy ıske qosylǧan. Būl atqaruşy bilık pen qara halyqtyŋ özara qatynasyn küşeite tüsedı.
Sonymen qatar, bekıtılgen kestege säikes, qala äkımı men onyŋ orynbasarlary är apta saiyn tūrǧyndardy jeke sūraqtary boiynşa qabyldaidy. Odan bölek, är toqsan saiyn eldı meken tūrǧyndarymen kezdesu ötkızılıp, qalanyŋ äleumettık-ekonomikalyq jaǧdaiy turaly esep berıledı. Eseptık kezdesulerde tūrǧyndardy tolǧandyryp jürgen özektı mäseleler talqylanyp, olardyŋ şeşılu joldary qarastyrylady.
Bız baian etken ıs-şaralardyŋ barlyǧy halyqtyŋ äl-auqatyn köteruge baǧyttalǧan. Ony jergılıktı tūrǧyndar jaqsy sezınıp otyr. Sodan da bolar, bırınşı jartyjyldyqta Qosşy qalasyndaǧy qoǧamdyq-saiasi jaǧdaidy taldauǧa arnalǧan saualnama nätijesı körsetkendei, tūrǧyndardyŋ 83%-y äleumettık-saiasi jaǧdaidy jaily dep sipattaǧan. Saualnamaǧa qatysqandardyŋ 77 % memlekettık organdardyŋ qyzmetın joǧary baǧalaǧan, 80% bilık ökılderıne senetındıkterın körsetken. Tūrǧyndar 89% Qosşydaǧy ömırdı Qazaqstannyŋ basqa aimaqtaryna qaraǧanda «jaqsy» dep sanasa, 11% «naşar» dep eseptegen. Qarsylyq äleuetke keletın bolsaq, tūrǧyndardyŋ 2%-y narazylyq aksiialarynyŋ boluy mümkın degen pıkırde, 17% jauap beruge qinaldy, 81% narazylyq aksiialarynyŋ yqtimaldyǧyna jol bermeimın dep jauap bergen.
Däulet ASAU,
Jurnalist
