Elorda mektepterı: qauıpsızdık qaǧidaty

Astana qalasynyŋ ūstazdary – elımızdegı barlyq ūstazdar qauymyna mektep qandai boluy kerek, ūstaz qandai boluy kerek, oquşy qandai boluy kerek degende ülgı tūtar, aldyŋǧy qatarly, üzdıkter ekenın maqtanyşpen aituymyz qajet desek te, balalardyŋ qauıpsızdıgıne qatysty mamandar keltırgen mälımetter alaŋdatady.

Derekter söilegende…

Elordadaǧy 780  bılım beru ūiymynda 365 544 bala bılım alyp jatyr. Qazırgı mektep jasyndaǧy balalardyŋ sany Aqmola Astanaǧa ainalǧan 1997-1998 jyldardaǧy oblystyŋ halqymen bırdei bolyp otyr. Mektepke deiıngı bılım beru salasynda 548 mekemede 68 129 tärbielenuşı bar, orta bılım beru boiynşa 172 mektepte 261 myŋ oquşy, tehnikalyq-käsıptık bılım beru 32 kolledjde 21 myŋ 289 bılım aluşy bar.

Oqu-aǧartu ministrlıgı Balalardyŋ qūqyqtaryn qorǧau komitetınıŋ töraǧasy Nasymjan Ospanova juyrda ötken jiynda aitqan syn, keltırgen derekterge köz salsaq, elordanyŋ bılım beru ūiymdarynda bala qauıpsızdıgıne qatysty älı de atqarylar ıs köp ekendıgın baǧamdaimyz.

– Bılım mekemelerınıŋ basty mındetı – balalardyŋ qauıpsızdıgın qamtamasyz etu. Balalardy qorǧau jäne suisidtı qabyldau­dyŋ keşendı jospary bar. Sol keşendı jospardaǧy qalada, mektepte ötkızetın 53 ıs-şarany mındettı türde tek esep üşın ötkızıletın ıs-şara dep qabyldamauymyz maŋyzdy der edım. Odan da qolynan ıs kelmegen mektep basşylyǧy qolynda bala taǧdyry tūrǧasyn, «menıŋ qolymnan būl ıs kelmeidı, onyŋ joldaryn bılmeimın» dep jauapkerşılıktı basqa qolynan keletın adamǧa tapsyruy kerek. Aşyq äŋgıme, ötkır syn, osyndai talqylaular qatarymyzǧa kezdeisoq kelgen basşylardan aryluǧa mümkındık berer edı. Qazır bızdıŋ qatarymyzda zamanǧa sai sūryptalǧan eŋ myqtylar ǧana qaluy kerek dep esepteimın. Sebebı balanyŋ ömırı, densaulyǧy, bolaşaǧy – bızderdıŋ qolymyzda, – dedı Nasymjan Ospanova.

Äzırge taŋǧy jäne tüskı astyŋ sapasyn jaqsartu üşın algoritmder äzırlenbegen. Mektep ashanalarynda jūmys ısteitın jeke käsıpkerler jüielı jūmys atqarmauda. Mäslihat hatşysy elordalyq mäslihattyŋ äleumettık-mädeni damu jönındegı tūraqty komissiiasynyŋ otyrysynda mektep ashanalaryn tek tamaq pısırıp qana qoimai, qala tūrǧyndary arasynda tanymal azyq-tülık jelılerınıŋ senımgerlık basqaruyna beru mäselesın pysyqtaudy tapsyrdy

Ministrlıktegı qūzyrettı tūlǧanyŋ aituynşa, Astana qalasy jekemenşık bılım beru ūiymdarynyŋ qauıpsızdık jüielerımen qamtamasyz etıluı myna deŋgeide:

• Beinebaqylau jüiesınıŋ JBO-ǧa qosyluy – balabaqşa 34%, mektep 67%, kolledj 82%.
• lisenziialanǧan küzettıŋ engızıluı – balabaqşa 78%, mektep 84%, kolledj 59%.
• dabyl tüimesınıŋ ornatyluy boiynşa – balabaqşa 96%, mektep 84%, kolledj 95%.

Suisid azaimai tūr

– Psiholog mamandardyŋ aituynşa, suisid atauyn neǧūrlym az aitsa, soǧūrlym osyǧan qatysty jaǧdai dūrystalady deidı. Sondyqtan, suisidtıŋ aldyn alu boiynşa şūǧyl türde arnaiy baǧdarlamalardy, qosymşalardy oilastyryp, jüzege asyru qajet. Būl jerde basqa sarapşylardyŋ, äsırese, medisinalyq sarapşylardyŋ kömegı qajet, – dedı ol.

Nasymjan  Ospanova keltırgen myna mälımetterdı qaraŋyzşy, balalar jäne jasöspırımderdıŋ suisidke baruy respublika boiynşa, 2018 jyly – 178, 2019 jyly – 179, 2020 jyly – 140, 2021 jyly – 175, 2022 jyly – 155, 2023 jyly 204 oqiǧa tırkelgen. Astanada 2022 jyly – 5, 2023 jyly 12 oqiǧa tırkeldı. Suisidke ūmtylys respublika boiynşa 2018 jyly – 329, 2019 jyly – 350, 2020 jyly – 306, 2021 jyly – 373, 2022 jyly – 309, 2023 jyly  376 bolsa, Astana qalasy boiynşa 2022 jyly – 74, 2023 jyly 76 ret bolǧan.

Äleumettık älımjettık

Bala qauıpsızdıgıne qatysty mamandar keltırgen derekter men däiekter, körsetkışter de alaŋdatady. Būl – balaǧa, onyŋ otbasyna, oqu ordasyna qatysty mälımet qana emes, är bala – bızdıŋ bolaşaǧymyz, sondyqtan, būl qoǧam bolyp, bala tärbie­sındegı olqylyqtarǧa, adam türşıgerlık sifrlarǧa beijai qaramai, ony boldyrmau­ǧa janymyzdy sala küresuımız qajet ekenı tüsınıktı.

Zorlyq-zombylyqqa, jäbırleuge (bullingke), kiberbullingke tap bolǧan kämeletke tolmaǧandardy erte anyqtap, olarǧa şūǧyl kömek körsetıluı qajet:

• Bılım beru ūiymynda kämeletke tolmaǧandar arasyndaǧy zorlyq-zombylyqty, jäbırleudı (bullingtı), kiberbullingtı anyqtau
• Kämeletke tolmaǧandar arasynda bılım beru ūiymynan tys jasalǧan zorlyq-zombylyqty, jäbırleudı(bullingtı), kiberbullingtı anyqtau
• Kämeletke tolmaǧandar arasyndaǧy zorlyq-zombylyq, jäbırleu (bulling), kiberbulling faktılerıne jedel den qoiu algoritmı
• Zorlyq-zombylyqqa, jäbırleuge (bullingke), kiberbullingke ūşyraǧan nemese oǧan kuä bolǧan kämeletke tolmaǧanǧa kömek körsetu.

Būǧan ortalyq jäne jergılıktı atqaruşy organdar, bılım beru, densaulyq saqtau, halyqty äleu­mettık qorǧau jäne jūmyspen qamtu salalaryndaǧy ūiymdar, ışkı ıster organy, 111 bailanys ortalyǧy, Bala qūqyqtary jönındegı uäkıl, Bala qūqyqtary jönındegı öŋırlık uäkılder, özge de müddelı tūlǧalar qatysuy tiıs.

– Balalarǧa qatysty zaŋdardy, normativtık aktılerdı mektep, balabaqşa, kolledj basşylary oqityn «uaqyty» joq ekendıgın eskere otyryp, metodikalyq qūjat jasap şyǧardyq. Bız osylai jasauǧa mäjbürmız. Sebebı bılım mekemesınıŋ basşylary qoldanystaǧy normativtı aktılermen tanysyp, sonymen jūmys jasaudyŋ ornyna oqu-tärbie jūmysynan özge basqa «maŋyzdy» ıstermen ainalysyp jatyr ma, bılmeimın, zaŋdaǧy algoritm boiynşa jūmys kemşın bolyp tūrǧany aian. Zaŋ aiasynda jūmys ısteitın qūqyqtyq alaŋda kezdesu būiyrsyn, – deidı N.Ospanova.

Mektep ashanasyn kım baqylaidy?

– Balalardyŋ tamaqtanuyna qatysty tamaqtanu erejelerı bar, qarjylandyru bar, endı bızdıŋ mındetımız käsıpkerlerdıŋ mädenietı turaly, biznestıŋ jauapkerşılıgın aituymyz kerek. Talap etetın uaqyt keldı. Ärine, būl olardyŋ biznesı, osy arqyly özderıne paida tabady, bıraq balalardyŋ densaulyǧyna nūqsan keletın taǧamdy satqan käsıpkerlerden jauapkerşılıktı talap etken oryndy. Menıŋşe, balalardyŋ tamaqtanu sapasy dūrys bolsyn desek, tamaqtandyrudy qamtamasyz etu boiynşa alaŋ bölek boluy tiıs. Būl – ata-analardyŋ balalardyŋ densaulyǧyn saqtau jönındegı ūstanymy, – deidı Oqu-aǧartu ministrlıgı Balalardyŋ qūqyqtaryn qorǧau komitetınıŋ töraǧasy Nasymjan Ospanova.

Ministrlıktegı qūzyrettı tūlǧanyŋ aituynşa, Astana qalasy jekemenşık bılım beru ūiymdarynyŋ qauıpsızdık jüielerımen qamtamasyz etıluı myna deŋgeide:

Beinebaqylau jüiesınıŋ JBO-ǧa qosyluy – balabaqşa 34%, mektep  67%, kolledj 82%.

lisenziialanǧan küzettıŋ engızıluı – balabaqşa 78%, mektep 84%, kolledj 59%.

dabyl tüimesınıŋ ornatyluy boiynşa – balabaqşa 96%, mektep 84%, kolledj  95%.

 

Bılım beru ūiymdarynda tamaqtandyrudy ūiymdastyru boiynşa mektepterdegı kemşılıkter:

• Barlyq mektepterde ärbır balaǧa bruttoǧa qoiylatyn talaptardyŋ saqtalmauy, bekıtılgen perspektivalyq mäzır boiynşa barlyq ingredientterdıŋ qosylmauy.
• Auyzsu rejimın ūiymdas­tyruǧa jauapty adamnyŋ bekıtılmeuı (№4, 8, 22, 24, 28, 31, 36, 45, 72, 74,79, 83, 85 mektepter).
• Şaǧymdar men ūsynystar kıtabynyŋ bolmauy – №45 mektep.
• Ashana qyzmetkerlerımen arnaiy kiım talaptarynyŋ saqtalmauy ((№4, 8, 24, 36, 45, 72, 83 mektepter).
• Tauar körşılestıgınıŋ talaptarynyŋ saqtalmauy (№45, 72, mektepter).
• Medisinalyq kıtapşalardyŋ bolmauy (№45, 72 mektepter)

 Ashana mäzırın qaitsek dūrystaimyz?

– Mekteptegı tamaq sapasy öte naşar, bastauyşqa berıletın tegın tamaǧy da, joǧary klasqa satylatyn taǧamdary da närsız, keneusız, dämdı emes! Būl mäsele qaşan şeşımın tabar eken? – dep redaksiiamyzǧa elordalyq köpbalaly ana Almagül Qumaşova kelıp, köptegen ata-analardyŋ tılegın jetkızgen bolatyn.

Osy mäselenı Astana qalasy mäslihatynda mäslihat hatşysy Erlan Kanalimov äleumettık-mädeni damu mäselelerı jönındegı tūraqty komissiiasynyŋ otyrysynda da qozǧady.

– Mekteptegı tamaqtandyrudy ūiymdastyrudaǧy memlekettık organdar men basqa da jauapty tūlǧalardyŋ jauapkerşılık deŋgeiı tömen oŋ özgerıster joq, – dedı ­E.Kanalimov öz sözınde. Būl saladaǧy tüitkıldı mäseleler jüielı sipatqa ie jäne öz şeşımın tappai keledı. Būl jaǧdai 1-4 synyp oquşylary men äleumettık osal sanatyndaǧy balalardy tegın tamaqtandyruǧa bölıngen soma qomaqty ekenıne qaramastan oryn alyp tūr. Oquşylardyŋ jartysyna juyǧy mektep ashanalarynda tamaq ışpeidı. Köbınese taǧam dämsız nemese tömen kaloriialy bolǧandyqtan, balalar ony ūnatpaidy.

Äzırge taŋǧy jäne tüskı astyŋ sapasyn jaqsartu üşın algoritmder äzırlenbegen. Mektep ashanalarynda jūmys ısteitın jeke käsıpkerler jüielı jūmys atqarmauda. Mäslihat hatşysy elordalyq mäslihattyŋ äleumettık-mädeni damu jönındegı tūraqty komissiiasynyŋ otyrysynda mektep ashanalaryn tek tamaq pısırıp qana qoimai, qala tūrǧyndary arasynda tanymal azyq-tülık jelılerınıŋ senımgerlık basqaruyna beru mäselesın pysyqtaudy tapsyrdy.

– Dämdı taǧamdar daiyndau­men qatar, infraqūrylymdy jabdyqtardy alyp, ashanalarǧa investisiialaudy, balalarymyzdyŋ tamaqtanuyn ärtaraptandyru jäne jaqsartudy tapsyrdym. Būl rette nysanaly maqsatyn özgertpei 5 jyldan aspaityn merzımge beru kerek dep esepteimın, – dedı mäslihat hatşysy Erlan Kanalimov.

Tamaq sapasyn kımder tekseredı?

Astana qalasy Bılım basqarmasynyŋ kämeletke tolmaǧandardyŋ qūqyqtaryn qorǧau bölımınıŋ basşysy Lazzat Orynbasarovanyŋ aituynşa, tamaqtandyru sapasyn baqylaudy küşeitu üşın qalanyŋ ärbır mektebınde sapany baqylau jönındegı brakerajdyq komissiia qūrylǧan (onyŋ qūramyna qamqorşylyq keŋes müşelerı, direktor, medisina qyzmetkerı, äleumettık pedagog jäne ata-analar kıredı (kemınde 10 adam).

Komissiianyŋ mındetterıne tamaq önımderınıŋ sapasyna, ydys-aiaq tazartu tehnologiiasyna, toŋazytqyş-tehnologiialyq jabdyqtyŋ jaramdylyǧyna, önımder men daiyn taǧamdardy saqtau merzımderı men şarttarynyŋ saqtaluyna monitoringtı jüzege asyru kıredı.

Sondai-aq vedomstvoaralyq saraptama tobyn qūru turaly bekıtılgen būiryq bar, onyŋ qūramyna Qoǧamdyq keŋestıŋ, Qazaq tamaqtanu akademiiasynyŋ Tamaqtanu problemalary institutynyŋ ökılderı, qalalyq mäslihat deputattary, «Ädılet» tūtynuşylardyŋ qūqyqtaryn qorǧau qoǧamy» qoǧamdyq bırlestıgı jäne ata-analar qoǧamy kıredı.

Sonymen qatar, tamaqtanu qaǧidalaryna säikes qalanyŋ tamaqtanu sapasyn baqylau jönındegı vedomstvoaralyq saraptamalyq toptar ärbır bılım beru ūiymynda oquşylardyŋ tamaqtanu sapasyn monitoringteu jönındegı brakerajdyq komissiianyŋ qyzmetıne jüielı monitoring jürgızedı. Mektep ashanalary tekserılgen soŋ, anyqtalǧan būzuşylyqtar äkımşılık şaralar qabyldanǧannan keiın joiylady.

P.S: Būl mäseleler, ökınışke qarai, özektılıgın joimai tūr. Qūzyrettı tūlǧalardy, bılım beru ūiymdaryn bala ömırınıŋ qauıpsızdıgıne nemqūraily qaramauǧa şaqyru, sarapşylardyŋ pıkırıne qūlaq asuǧa ündeu, jauapkerşılık jükteu – mındet.