Memleket basşysy Q.Toqaev biylǧy Joldauynda respublikalyq maŋyzy bar qalalardaǧy halyq sanynyŋ köptıgı tūrǧyndardyŋ äleumettık-ekonomikalyq qajettılıkterın tolyq qamtamasyz etu tūrǧysynan alaŋdauşylyqqa negız bolyp otyrǧanyn aityp, «Pavlodar jäne Petropavl syndy qalalarda adamdar men eŋbek resurstarynyŋ tapşylyǧy bar. Ükımet köşı-qon üderısın basqaru üşın pärmendı şaralar qabyldauy tiıs» degen edı. Juyrda ötken elordany odan ärı damytuǧa arnalǧan jiynda da Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev ışkı köşı-qondy qataŋ baqylauǧa alu qajettıgın de aitty.
Būlai jalǧasa berse ne bolmaq?
«Ülken qalalar maqtanyş emes, ol – qordalanǧan problemalar. Mysaly, bız elordamyz millioner-qalaǧa ainaldy dep maqtanamyz. Bıraq qalanyŋ ärbır jaŋa tūrǧynyn kerek-jaraqpen qamtamasyz etuımız kerek» degen Memleket basşysy elordada halyq sany köbeigen saiyn baspana, bılım beru mäselelerınıŋ şeşıluı de oŋaiǧa tüspeitının, eger der kezınde şeşıp otyrmasa mäselelerdıŋ qordalana beretındıgın tüsındırdı.
Işkı köşıp-qonuşylar 22,7 paiyzǧa ösken
Köşı-qon mäselesı damuşy elderdıŋ bas auruy, syrtqy migrasiiamen salystyrǧanda, ışkı migrasiia 2-3 esege joǧary. «Migrasiia mäselesı – äkımdık pen qūqyq qorǧau organdarynyŋ jūmysy» degen Prezident ışkı köşı-qondy retteu kerektıgın aitty. Qazırgı taŋda ışkı migrasiia esebı QR IIM mälımetterıne süienedı, migrasiia komitetınıŋ mälımetıne säikes, jyl saiyn ışkı köşı-qon prosesterıne millionnan astam adam qatysady eken (2017 jyly tūrǧylyqty jerı boiynşa 1 mln 369,6 myŋ, 2016 jyly – 1 mln 287,9 myŋ adam tırkelgen). Statkom saitynda tamyzdaǧy esep boiynşa halyq sany 18 mln 534,6 adam, onyŋ ışınde qalalyqtar sany 58,2 paiyzdy, auyldyq jerdegıler sany 41,8 paiyzdy körsettı. Al ışkı köşıp-qonuşylar 22,7 paiyzǧa ösken. Köş basynda Nūr-Sūltan qalasy tūr, jarty jyl ışınde bas qalaǧa 14 104 adam köşıp kelgen.
Köşıp kelgenderdıŋ üi kezegı qaşan keledı?
«Elımızdıŋ özge öŋırlerınen köşıp kelgen tūrmysy tömen otbasylar üidıŋ kezegıne tūruǧa qūqyly. Demek, olar kezekte tūrǧan adamdardyŋ sanyn köbeitedı. Sonyŋ saldarynan balabaqşa, tūrǧyn üi kezegı baiau jyljidy. Mūny osyǧan deiın de talai aitqanmyn, – dedı Prezident Q.Toqaev.
Būl özge öŋırden tūrmysy tömen otbasylar köşıp kelmesın, üi kezegın köbeitıp, baspana sūrap köşege şyǧyp, mäselesın aityp jūmysty köbeitpesın degen söz emes, tiısınşe sol öŋırlerde baspana berılıp, jūmys oryndary aşylyp, tūrǧyndarǧa jaǧdai jasalsa, mūndai soŋy äleumettık qiyndyqtarǧa ūşyratuy mümkın josparsyz köşter sany azaiar edı. Däl qazırgı uaqytta elordada balabaqşa kezegı jyljymaityn boldy, mektepterge bala syimai jatyr, keletın halyqtyŋ asa köptıgınen emhanalarda därıger tūraqtamaityn bolǧan, onyŋ üstıne astanada baspana mäselesı qaşanǧydai özektı. Mysaly, özge öŋırde üş bölmelı päterdı jaldauǧa bolatyn aqşaǧa elordadan bır bölmelı päter tapsaŋ şükır deisıŋ. Baspana mäselesın şeşuge baǧyttalǧan qanşama baǧdarlama ıske qosylǧanyna qaramastan üidıŋ kezegı azaiatyn emes. Elordanyŋ köşı-qon ahualyna kelsek, migrasiialyq jäne demografiialyq saldo oŋ nätijenı körsetıp otyr, qazırdıŋ özınde astanada 1,1 mln adam tūrady. Qala äkımı A.Kölgınovtıŋ aituynşa, osy jyldyŋ jaz aiynyŋ basynda 46 myŋ astanalyq üi kezegınde tūrsa, qyrküiekte būl körsetkış 47,5 myŋǧa jetken. Osyǧan orai kelesı jyldan bastap qoljetımdı baspana boiynşa salynatyn tūrǧyn üilerdıŋ kölemın 3 esege arttyru közdelgen. Äsırese, az qamtylǧan jäne köpbalaly otbasylardy baspanamen qamtamasyz etu aldyŋǧy kezekte tūr.
Mekteptegı oryn mäselesı qalai şeşıledı?
Prezident aitqan mäselenıŋ bırı mekteptegı orynǧa qatysty. «Mektepterdegı oryn sany da älı şeşılgen joq. 14 mekteptıŋ bır synybynda 40 baladan bar. Olardyŋ 8-ı üş auysymmen oqidy. 85 myŋ bala balabaqşa kezegınde tūr. Biyl elordada 19 bılım nysanynyŋ qūrylysyna respublikalyq biudjetten 21,2 mlrd teŋge bölındı. Endı osy qarjyny dūrystap igeru kerek» degen bolatyn Prezident jiynda.
Bügınde qaladaǧy 1200 oryndyq mektepterdıŋ ärqaisysynda üş myŋnan asatyn bala oqyp jatyr. Būl bılımnıŋ sapasyna da, sanitarlyq normalardyŋ būzyluyna da äser etetını anyq. Bılım jäne ǧylym ministrı Ashat Aimaǧambetov biylǧy tamyz konferensiiasynda Nūr-Sūltan qalasynda tuu men köşıp kelu körsetkışınıŋ sany artqandyqtan, bala sany bır jylda 20 myŋǧa ösetının, būl tek tuu körsetkışıne qatysty emes, köşı-qonǧa da bailanysty mäsele ekenın, Nūr-Sūltan qalasynda mektep salu üşın jer tapşy ekenın qozǧai kettı.
Osy tamyz konferensiiasynda «Auyldaǧy bılım sapasy men mektepterdıŋ jaǧdaiy jaqsaratyn bolsa, ışkı migrasiia azaiady. Bärı bırdei qazırgıdei qalaǧa aǧylmaidy. Öitkenı qalada bärıne bırdei mümkındık joq. Auyldarǧa jaǧdai jasalu qajet» degen qala äkımı Altai Kölgınov 17 myŋ oryn tapşylyǧy tek qalanyŋ bır aimaǧynda ǧana emestıgın aitty. Äkımnıŋ aituynşa, Qaraötkelde mektep salynuy kerek. Sonymen bırge qalanyŋ 16 şetkı aimaqtary da nazarda. Bes jyldyq keşendı josparǧa säikes 37 mektep salynady degen jospar bar. «Jūmys künı bastalǧanǧa deiın ekı mekteptıŋ qūrylys barysymen tanystym. Ärqaisysy 1200 orynǧa eseptelgen. Jaŋa bılım beru nysandary üş auysymda oqytu mäselesın şeşuge mümkındık beredı. Qūrylys kelesı jyly aiaqtalady. 2020 jyly barlyǧy 9,5 myŋ oquşyny qamtityn 12 mektep aşudy josparlap otyrmyz» dep jazdy juyrda A.Kölgınov özınıŋ jeke paraqşasyna.
«Tirkeusiz tūru» boiynşa 1046 adam jauapqa tartylǧan
Nūr-Sūltanǧa aǧylyp keluşılerde tolas joq, būl – Nūr-Sūltan, Almaty qalalarynan basqa jerlerde äleumettık saiasattyŋ tolyqqandy jüzege aspai otyrǧanynyŋ körınısı. Nūr-Sūltanǧa şalǧaidan keluşılerdıŋ denı – jastar, degenmen, bızde damyǧan elderdegıdei ırı qalalarǧa jaŋa köşıp kelgen ışkı migranttardyŋ äleumettık-mädeni, psihologiialyq beiımdeluın qamtamasyz etetın arnaiy instituttar älı joq. Köbıne köp şalǧaidan kelgen jastardyŋ jūmys tappai qinalyp, keibıreulerınıŋ qylmysqa ūrynyp jatatyn jaǧdailar da kezdesedı. Ädette äleumettık zertteulerdıŋ retteusız ışkı köşı-qon men qylmys deŋgeiın özara bailanystyratyny sodan bolsa kerek. Nūr-Sūltan qalasy Polisiia departamentı özderınıŋ eseptık baiandamalarynda elordadaǧy qylmystyq ısterdıŋ köbeiuı bas qalaǧa keluşıler qatarynyŋ kün sanap artuymen bailanysty bolyp otyrǧanyn alǧa tartady. Nūr-Sūltan qalasy PD Jergılıktı polisiia qyzmetı basqarmasynyŋ bastyǧy, polisiia podpolkovnigı Gosman Jakin bızben sūhbatynda jedel-aldyn alu ıs-şarasy arqyly 3,5 myŋnan astam adamnyŋ, onyŋ ışınde: QRÄQBtK-nıŋ 492-baby «Qazaqstan Respublikasynda tirkeusiz tūru» boiynşa – 1046, QRÄQBtK-nıŋ 434-baby «Ūsaq būzaqylyq» boiynşa – 256-dan astam, QRÄQBtK-nıŋ 440-baby «Qoǧamdyq oryndarǧa masaŋ küide kelu» – 676-ǧa juyq adamnyŋ äkımşılık jauaptylyqqa tartylǧanyn aitqan edı. Sondyqtan şalǧaidan kelgen jastar terıs jolǧa tüspeuı üşın eŋ aldymen jūmys tabuy kerek. Sol üşın elordada sūranysqa ie mamandyqtarǧa daiyndau qolǧa alynǧan.
Nūr-Sūltannan – Ekıbastūzǧa
Işkı köşı-qondy retteuşı mehanizmnıŋ bırı «Nūrly Ertıs» jobasyn ıske asyru aiasynda 2019 jyldyŋ mamyrynan bastap Nūr-Sūltannan Ekıbastūzǧa 203 otbasy nemese 1169 adam köşken. Eŋbek jäne halyqty äleumettık qorǧau bırınşı vise-ministrı Jylqybaev elordadan Ekıbastūzǧa köşken 203 otbasynyŋ 122-sı 3 bölmelı päterge, 69 otbasy 2 bölmelı päterge jäne 12 otbasy 1 bölmelı päterge ornalastyrylǧanyn aita kelıp, «Otbasynyŋ ärbır müşesıne 88 myŋ teŋge kölemınde bırjolǧy tölem qarastyrylǧan. Ekınşıden, tūrǧyn üidı jalǧa alu jäne kommunaldyq qyzmetterdı töleu üşın 12 ai ışınde otbasyǧa ai saiyn 30 AEK nemese 77 myŋ teŋge qarastyrylǧan. Sondai-aq osy baǧdarlamaǧa belsene qatysyp, bes adamnan kem emes jūmys beruşı üşın subsidiia qarastyrylǧan, ärqaisysyna 450 AEK nemese millionnan astam teŋge bölınedı» dep atap ötken bolatyn.
Negızı, ışkı köşı-qondy retteude «Nūrly Ertıs» qanatqaqty jobasy siiaqty jobalardyŋ tiımdılıgı joǧary. Būl, bır jaǧynan, astana halqynyŋ sanyn mejeden asyrmauǧa yqpal etse, ekınşı jaǧynan jyl ötken saiyn halqynyŋ sany azaia tüsken soltüstık oblystaryn būrynǧy astanalyqtar esebınen toltyruǧa mümkındık beredı. Ärı-berıden soŋ mūnyŋ geosaiasi jaǧynan da maŋyzy joǧary. Öitkenı sarapşylar 2050 jyly Soltüstık oblystarda million adam qalmauy mümkın dep dabyl qaǧuda. Mälımetterge qaraǧanda, tek 2019 jyldyŋ jarty jylynda eldıŋ ışınde jarty millionnan astam adam köşken. Jäne olardyŋ köpşılıgı Nūr-Sūltan men Almatyǧa qonys audarypty. Ol jerlerdegı äleumettık-ekonomikalyq ahualdyŋ naşarlauy; qaladan qaşyqtyǧy; jūmys orny men tiıstı infraqūrylymnyŋ bolmauy – köşı-qonnyŋ negızgı sebebı bolyp otyr. Mysaly, Pavlodardyŋ kei audandarynda adam sany 12 myŋǧa äreŋ jetedı, al Reseimen şekaralas auyldar bosap qalǧan. Osy sebeptı de «Jūmyspen qamtu – 2020» baǧdarlamasy aiasynda soltüstık öŋırlerge qonys audaruǧa niet bıldırgen adamdarǧa arnalǧan arnaiy äleumettık jeŋıldıkter qarastyrylǧan. Baǧdarlama oŋ nätije berude, jyl basynan berı Soltüstık Qazaqstanǧa 1,5 myŋ adam qonys audaryp, 8 717 jaŋa jūmys orny qūrylyp, 17 951 adam jūmysqa ornalastyrylǧan.
Jadyra ŞAMŪRATOVA
