Adamnyŋ basyn ainaldyryp, aqyl-esınen aiyratyn esırtkı zattarymen küres qoǧamda bır tolastamaidy. Alaida būl zärlı närse jetıbasty ajdaha siiaqty bır basyn şapsaŋ, kelesı basy ösıp, ainalamyzdan tüpkılıktı alastatuǧa boi bermei keledı.
Köknär (geroin) men keneşöp (marihuana) esırtkı zattary bügınde osy şöpke täueldı jastar ortasynda köp qoldanylmaǧanmen, onyŋ esesıne «spais» nemese «jyldamdyq» dep atalatyn şegetın sintetikalyq esırtkılerge degen sūranys artyp tūr. Ärı būlar «segızailyqtar» dep erekşe esepke alynady eken.
Alǧaşqy synaqtan ötkızu
– Būlardyŋ «segızailyqtar» dep atalauynyŋ da ülken mänı bar, – deidı Nūr-Sūltan qalasy Polisiia departamentı esırtkı qylmysyna qarsy basqarmasynyŋ bölım bastyǧy, polisiia podpolkovnigı Sergei İlinyh.
– Būǧan deiın būqaralyq aqparat qūraldarynda elordalyq studentter senbılık kezınde bır qūmşekerge ūqsas ūntaq türılgen paket tauyp alǧany jönınde jarysa jazdy. Abyroi bolǧanda, ol eşqandai esırtkı zaty emes, jai ǧana ūn bolyp şyqty. Alaida studentterdıŋ tıksınıp qaluy, ata-analarynyŋ qobaljuy, televidenie, gazetterdıŋ būl turaly bırden aqparat taratuyna aitarlyqtai negız bar edı.
Qylmystyq ortada jaŋadan kelgen adamdy tekseru üşın äuelı oǧan osylai ūn nemese qūmşeker salynǧan şaǧyn paket berıp synaqtan ötkızedı. Söitıp olardyŋ jüikesınıŋ tözımdılıgı men «adaldyǧyn» bır baiqap köredı. Eger osynyŋ bärın uaqytynda aitylǧan jerge aparyp, naqty oryndasa, kelesı joly senım artuǧa bolady dep oilaidy.
Bıraq olarǧa köbıne tosqauyl qoiyp, joldaryn kesıp jatamyz. Qanşa körınbegısı kelıp, aila-şarǧyǧa salǧanymen, sandyq tehnologiianyŋ damuyna bailanysty bızdıŋ de qadaǧalau mümkındıkterımız küşeiıp keledı. «Sergek» beinebaqylau jüiesın paidalanamyz. Kez kelgen düken men PİK aimaǧynda qoiylǧan ışkı kameralardyŋ da paidasy tiıp jatady.
Polisiia podpolkovnigı Sergei Sergeevichtıŋ aituynşa, adamdarǧa messendjer arqyly «tabysy joǧary jūmysqa ornalastyru jönınde» habarlandyru jıberuşıler de kezdesıp qalatyn körınedı. Mıne, osy baǧatta «OLX» siiaqty jekemenşık habarlandyru beretın aqparattyq kompaniialarmen mūndai habarlandyrudy bırden būǧattap, jolyn kesu jönınde memorandumǧa qol qoiylǧan körınedı. Bıraq şetelden keletın aqparattar da bolady eken. Al ony toqtatu üşın arnaiy osy salanyŋ maiyn ışken IT maman qajet bolyp tūr. «Būl mäselege Memleket basşysy da dendep nazar audara bastady. Aldaǧy uaqytta özımızde IT maman ştaty da aşyla ma dep ümıttenemız» deidı ol.
Al äzırşe qolda bar täsıldermen jūmys ıstelıp, esırtkınıŋ taraluyna jol berılmei keledı. Atap aitsaq, jyl basynan berı barlyq mümkındıkterdı paidalanudyŋ arqasynda bölım qyzmetkerlerı Nūr-Sūltan qalasynda 32 kelı esten tandyratyn zat pen jüikege qatty äser etetın 5,5 kelı sintetikalyq esırtkı öndırgen üş zerthanany joiǧan.
Himiiany jaqsy bılseŋ jetedı
Degenmen, Nūr-Sūltan qalasynda mūnymen esırtkı zerthanasynyŋ közı tüpkılıktı joiylmaǧanyn baiqaimyz. Öitkenı keibır mälımetter boiynşa, sintetikalyq esırtkını öndıretın zerthanalar qalanyŋ är jerınde boi körsetıp qalyp jür. Al mūnyŋ özı şaharda osy jaman närsege degen sūranystyŋ artyp bara jatqanynan emes pe eken degen küdık te bar. Mūny esırtkıge qarsy bölım bastyǧy da joqqa şyǧarmaidy. Öitkenı köknär men keneşöptı öndıru üşın jerge egu kerek. Ony kütıp, baptap, der kezınde oryp, sosyn şekara asyryp, jetkızu kerek. Ūzaq ta qymbat jäne öte qauıptı üderıs. Al «sintetikany» himiiany jaqsy bılseŋ boldy, üi jaǧdaiynda da jasai beruge mümkındık bar. Basqalar siiaqty qosyp, aralastyryp, mölşerın naqtylap jatpaisyŋ. «Sintetikany» qazır mamandar «tıze zerthanasy» dep te ataidy eken. Öitkenı tızege qoiyp, kez kelgen adam jasap şyǧara alatyn körınedı.
Eŋ bır qorqynyştysy, ony qoldanuşylar sany bas qalada jyldan-jylǧa köbeie tüsude. Ärı olardyŋ jas şamalar da kışıreiıp barady. Qazır mektep oquşylarynyŋ «sintetikaǧa otyrǧandary» az emes. Ol tabletka türınde de, ūntaq türınde de, bu türınde de satyla beredı. Jasöspırımder «qyzyq üşın» bır ret iıskep, nemese tabletkany auzyna salyp soryp, özderı qalai täueldı bolyp qalyp jatqandaryn baiqamai qalady. Özge esırtkıdei emes, būdan täueldılıkten qūtylu öte qiyn. Tıptı mümkın emes dese de bolady. Ärı ol adamnyŋ denesın şırıtıp jıberedı.
Alǧaşqy qoldanǧanda köŋıl-küidı aiyryqşa köteredı. Psihologiialyq tūrǧydan adam öte qatty özgeredı. Boiynda bırneşe gormon bölınedı. Sonyŋ äserınen ol jasöspırım bolsa, būryn bolyp körmegen erekşe küige tüsedı. Bylaişa aitqanda, sol kezde ömırde odan baqytty adam joqtai bolady. Onyŋ qolynan bärı keletındei şattanady, şabyttanady.
Mūny olardyŋ tılınde «jyldamdyq» dep ataidy eken. Al «jyldamdyqqa» täueldı qylu üşın osyndai qylmystyq äreketpen ainalysatyn jatpiǧyldylar jetkınşekterdıŋ sanasyn neşe türlı joldarmen ulaidy.
Şyn mänınde, «sintetika» basqa esırtkıge qaraǧanda öte qauıptı bolatyn sebebı – oǧan otyrǧan täueldı adam segız aidan artyq ömır sürmeidı. Osy uaqytta ol 40 kelı salmaq joǧaltyp, bauyryn tüpkılıktı qūrtady.
Qalai toqtauǧa bolady?
Mamandardyŋ aituynşa, ony toqtatudyŋ jalǧyz joly – qoǧam bolyp bıtıspes küres jariialau. Är adam osy ǧasyr ındetıne beijai qaramai, qoldan kelgenşe atsalysu. Keibıreuler «zaŋdy qataitu kerek» dep jatady. Zaŋ esırtkı qoldanuşy da, tasymaldauşyny da, nasihattauşyny da aiamaidy. Memleket zaŋdy barynşa küşeitıp jatyr. Degenmen, är azamat osy keselge qarsy belşeşe, belsene kürespese, osy ajdahaǧa degen boiynda bıtıspes öşpendılık sezımın qalyptyrmasa, qūr aitqannan, üsteldı toqpaqtaǧannan ıs oŋalmai tūr.
Otbasy tärbiesı men mektep qabyrǧasynda-aq salauatty ömır saltyn dendep nasihattaudy qolǧa alu qajet.
Esırtkıden zardap şegıp, aqyl-esınen auysyp, jüikesı tozǧan jandardy köpşılık ortada köbırek körsetıp, osy keleŋsızdıkke jetkızbes üşın är adamnyŋ boiynda esırtkıge degen jiırkenış sezımın oiata bılu kerek. Ärı onymen kürestı ärkım de azamattyq paryzym dep sanauy qajet. Bır sözben aitqanda, esırtkı äreketınıŋ kez kelgen türıne kım-kım de köz jūma qaramauy maŋyzdy. Sonda ǧana bolaşaq ūrpaǧymyzdy köz körıne azǧyndaudan, balǧyn ömırınıŋ äp-sätte qūrdymǧa ketuınen saqtap qalatyn bolamyz.
