Jeŋıs Qasymbektıŋ elorda äkımı bolyp qyzmetke aralasqanyna tört aidyŋ jüzı boldy. Osy uaqyt aralyǧynda bas qalada qandai mäseleler şeşılıp jatqany turaly Astana qalasynyŋ äkımı Jeŋıs Qasymbek Atameken Business telearnasyna ekskliuzivtı sūhbat berdı.
– Jeŋıs Mahmūtūly, Astana qalasynyŋ äkımı bolǧanyŋyzǧa 4 aiǧa juyqtady. Būǧan deiın Qaraǧandy oblysyn basqarǧanyŋyz belgılı. Osy tūsta zaŋdy sūraq tuyndap otyr. Tūtas oblysty basqaru oŋai ma, älde bas şaharǧa jetekşılık etu me?
– Jalpy, är öŋırdıŋ özındık erekşelıgı bar. Mysaly, Qaraǧandy oblysyn alatyn bolsaq, ol – ülken industrialdy aimaq. Onyŋ erekşelıgı – oblys tūrǧyndarynyŋ 80 paiyzynyŋ qalalarda tūruynda. Sonymen qatar būl öŋırde monoqalalar köp. Olar zauyt, fabrika, ken oryndarynyŋ maŋynda şoǧyrlanǧan. Aimaqtyŋ infraqūrylymy eskı, kezınde 50-60 jyl būryn salynǧan. Osyndai mäseleler bar. Astanaǧa kelsek, būl – jaŋa qala. Biyl elordanyŋ 25 jyldyǧy toilanady. Qala tūrǧyndarynyŋ sany jyl sanap artyp otyr. Qazır Astanada resmi türde 1 mln 350 myŋ adam tūrady. Būdan bölek, jergılıktı migrasiia da bar, qūrylys merzımınde qalada tūratyn azamattar sany köbeiedı. Jalpy bügınde 1,5 mln-ǧa juyqtap qaldyq.
– Astana bolǧan soŋ, bas qalaǧa artylar jauapkerşılıktıŋ, qoiylatyn talaptyŋ joǧary ekenın özıŋız de bılesız. Memleket basşysy eldıŋ damuynda Astananyŋ alatyn orny erekşe dep ünemı aityp otyrady. Qala tızgının ūstaǧan 4 ai ışınde naqty qandai özektı mäselelerdı atap körseter edıŋız?
– Mäseleler az emes. Eŋ özektı mäselenıŋ bırı – kommunaldyq mekemelerdıŋ jūmysy. Jylu, su, kärız mäselesı bar. Soŋǧy ekı aptanyŋ ışınde su mäselesı köp talqylandy. Qala tūrǧyndary būl mäselenı köterıp jatyr. Onyŋ üstıne äleumettık infraqūrylym mäselesı de bar.
Jyl saiyn qalada 30 myŋnan astam säbi düniege keledı. Balabaqşa tapşylyǧy da joq emes. Bügıngı taŋda 50 myŋdai bala kezekte tūr. Būdan basqa mektep, auruhana, emhana mäselelerı de bar.
– Osy problemalarǧa jeke-jeke toqtalyp ötsek. Jylu, su mäselesı qalai rettelude?
– Astana boiynşa byltyr 3 mln şarşy metrdei tūrǧyn üi qoldanysqa berıldı. Tiısınşe būl jylumen qamtu mäselesınıŋ şeşıluın talap etedı. Osy maqsatta tiıstı jūmys jürgızılıp jatyr.
Biyl ekı gaz jylu stansiiasy ıske qosylady. Ol ekı stansiia 600 gigakaloriia jylu beredı. Būl jūmysty tamyz aiynda aiaqtaudy josparlap otyrmyz. JEO-3-tıŋ bırınşı kezeŋı biyl aiaqtalady. Ol – bes qazandyq. Būl qosymşa 400 gigakaloriia jylu beredı. Osylaişa 1000 gigakaloriia bolady. Būl aldaǧy üş-tört jylǧa jetkılıktı.
Jeŋıs Qasymbek,
Astana qalasynyŋ äkımı:
«Biyl ekı gaz jylu stansiiasy ıske qosylady.
Ol ekı stansiia 600 gigakaloriia jylu beredı. Būl jūmysty tamyz aiynda aiaqtaudy josparlap otyrmyz. JEO-3-tıŋ bırınşı kezeŋı biyl aiaqtalady. Ol – bes qazandyq. Būl qosymşa 400 gigakaloriia jylu beredı. Osylaişa 1000 gigakaloriia bolady. Būl
aldaǧy üş-tört jylǧa jetkılıktı».
Su tapşylyǧy mäselesıne oiyssaq. Bügıngı taŋda būl problema jiı köterılıp jür. Biyl jaŋa sorǧy-süzgı stansasynyŋ qūrylysy aiaqtalady. Būl künıne qosymşa 100 myŋ tekşe metr su beretın bolady. Qazırgı tapşylyq 25 myŋ tekşe metrdı qūraidy. Ol jetıspeuşılıktıŋ ornyn toltyryp, qosymşa 75 myŋ kub.metr su bermek. Tiısınşe, aldaǧy uaqytta eşqandai şekteuler bolmaidy. Būl osy jyldyŋ jäne kelesı jyldyŋ qūrylysyn tolyǧymen qamtidy. Bıraq, osy ülken nysandardyŋ qūrylysyn biyl bastauymyz qajet.
– Su mäselesı boiynşa naqty bır jospar bar ma?
– Su mäselesı boiynşa joǧaryda atalǧan ülken nysannyŋ qūrylys jūmystary jazda aiaqtalady. Tamyz aiyna deiın sudy tolyǧymen beremız. Tüngı uaqytta eşqandai şekteu bolmaidy. Su tolyq qysymmen berıletın bolady.
– Keibır mamandar elordada tūrǧyn üilerdıŋ qūrylysyn azaitu kerektıgın alǧa tartady. Osyǧan ne deisız? Moratorii engızu josparda bar ma?
– Ondai jospar joq. Qazırgı taŋda qūrylysy bastalǧan nysandar aumaǧy 11 mln şarşy metrdı qūraidy. Biylǧy jospar boiynşa 3,5 mln şarşy metrdei berıledı. Kelesı jyly da solai. Ärı qarai migrasiiaǧa bailanysty bolmaq. Qalada halyq sany össe, onda qūrylys jalǧasady. Bız oǧan eşqandai şekteu qoimaimyz.
– Azamattardyŋ ömır süru sapasyn jaqsartu maqsatynda qandai şaralar, qandai jobalar qolǧa alyndy?
– Astanaǧa özge öŋırlerden qonys audaratyn azamattar osynda tūraqty jūmys ornyn tabamyn, balalarym jaqsy mektepke barady, odan ärı qarai joǧary oqu oryndaryna tüsedı degen ümıtpen keledı. Äkımşılık osy baǧytqa erekşe den qoiyp otyr. Būl rette eŋ basty maqsatymyz – jyl saiyn 40 myŋnan astam tūraqty jūmys oryndaryn aşu.
Sonymen qosa jaŋa mektepterdı paidalanuǧa beru de josparymyzda bar. Mysaly, qazır äkımdık 14 mekteptıŋ qūrylysyn jürgızıp jatyr. Onyŋ ışınde 11-ın biyl bıtırıp, paidalanuǧa beremız. Qosymşa jekemenşık mektepter de salynuda.
Memleket basşysy «Jaily mektep» baǧdarlamasyn jariialaǧany belgılı. Qasym-Jomart Kemelūlynyŋ tapsyrmasymen biyl Astana qalasynda 24 mekteptıŋ qūrylysy bastalady. Osylaişa, bız aldaǧy 2-3 jyl ışınde qalada 40 mektep salamyz. Būl 100 myŋ oquşyny orynmen qamtamasyz etedı.
Aldaǧy oqu jylynda bırınşı synypqa 25-26 myŋ bala keledı. Biyl 7-8 myŋ oquşy mektep bıtırgelı otyr. Özderıŋızge mälım, jyl saiyn mektepke baratyn balalar sany ösude. Osyǧan bailanysty är jyl saiyn Astanada joq degende 10 mektep saluǧa tiıspız.
– Oǧan qauqarymyz jete me?
– Jetedı. Eŋ bastysy, mektepter salynyp jatyr. 3-4 jyl ışınde osy bılım beru mekemelerınde jūmys ısteitın mamandardy daiyndauymyz qajet. Būl jūmys aldyn ala bastalyp ta kettı. Josparymyz boiynşa 2024-2025 jylǧa deiın Astanada 7 myŋ mūǧalım daiyndap şyǧatyn bolamyz.
– Mektep tapşylyǧy mäselesı özektı ekenın aityp öttıŋız. Onyŋ üstıne bırınşı säuırden bastap bırınşı synypqa qūjat qabyldau bastaldy. Degenmen, Esıldıŋ sol jaǧalauynda, mysaly, Han şatyrdyŋ ainalasyn alatyn bolsaq, osy aumaqta 3 mektep qana bar.
– Joǧaryda aityp ötkenımdei, biyl Astanada 11 mekteptıŋ qūrylys jūmystaryn aiaqtaǧaly otyrmyz. Olardyŋ jartysy Esıl audanynda ornalasqan. Tūrǧyndarmen kezdesken kezde de mektep mäselesı jiı qozǧalady.
«Jaily mektep» baǧdarlamasy aiasynda da jūmystar jürgızılıp jatyr. Qosymşa özderımız de saludamyz. Mäselen, biyl 11 mektep, kelesı jyly qosymşa 24 mektep paidalanuǧa berıledı. Būl mäsele kelesı jyly tolyǧymen şeşımın tabady.
– Endı elorda ekonomikasyn damytuǧa oiyssaq. Bas qalaǧa investisiia tartu barysy qalai?
– Elordanyŋ investisiialyq ahualy jaman emes. 2022 jyly qalaǧa kelgen investisiia kölemı 1,5 trln teŋgenı qūrady.
Biylǧy bırınşı toqsan nätijesı boiynşa qalanyŋ ekonomikasyna tartylǧan investisiia kölemı byltyrǧyǧa qaraǧanda 20 paiyzǧa artyp otyr. Körıp tūrǧanymyzdai, investorlar qalamen belsendı jūmys ıstep jatyr. Olar qaladaǧy investisiialyq klimatqa senedı.
İnvestisiianyŋ negızgı bölıgı – qūrylys industriiasyna, qalǧany öndırıs jäne basqa salalarǧa tiesılı. Bır quantatyny, bügınde densaulyq, bılım beru salalaryna qūiylǧan investisiia kölemı būrynǧy jyldarmen salystyrǧanda 10 ese köbeiıp keledı.
– Sūhbatqa deiın söileskende «äleumettık jelılerde otyramyn, tūrǧyndardyŋ pıkırlerın eskeremın» dedıŋız. Sonyŋ ışınde özıŋızge jiı kelıp tüsetın aryz-şaǧymdardyŋ üştıgıne toqtalsaq.
– Qalada 47-48 myŋ otbasy tūrǧyn üi kezegınde tūr. Maǧan jiı qoiylatyn sūraqtardyŋ bırı de osy – tūrǧyn üi mäselesı. Äsırese, köpbalaly otbasylardyŋ arasynda būl problema özektı. Qazırgı taŋda osyndai 17 myŋ otbasy kezekte tūr. Jalpy, elordaǧa kelgen azamattardyŋ basym bölıgı osynda problemalaryn şeşuge keletını belgılı. Solardyŋ ışınde köpbalaly otbasylar, basqa da mūqtaj azamattar bar.
Ekınşı mäsele – qūrylysy ūzaqqa sozylǧan tūrǧyn üilerdıŋ, iaǧni üleskerlerdıŋ mäselesı. Kezınde olardyŋ sany 16 myŋ adam bolatyn. Qazır 4 myŋdy qūraidy. Memleket basşysynyŋ tapsyrmasyna säikes, būl mäselenı jyl aiaǧyna deiın şeşuge tiıspız. Qazırgı kezde qalada osyndai 32 nysan bar. Osy üleskerlerdıŋ baspana kıltın jeltoqsan aiyna deiın tapsyramyz.
Jeŋıs Qasymbek,
Astana qalasynyŋ äkımı:
«Qazır äkımdık 14 mekteptıŋ qūrylysyn jürgızıp jatyr. Onyŋ ışınde 11-ın biyl bıtırıp, paidalanuǧa beremız. 24 mektep qūrylysy bastalady. Qosymşa jekemenşık mektepter de salynuda. Osylaişa, bız aldaǧy 2-3 jyl ışınde qalada 40 mektep salamyz. Būl 100 myŋ oquşyny orynmen qamtamasyz etedı».
Üşınşı mäsele – kommunaldyq qyzmet, iaǧni jylu, su, kärız mäselelerı.
Törtınşı öte özektı mäsele – būl qalanyŋ şet jaǧynda ornalasqan Ürker, Kirpichnaia, Prigorodnyi, Köktal-1, Köktal-2, Öndırıs jäne basqa da şaǧyn audandardyŋ problemasy. Būl jerlerde infraqūrylym, jol, kärızben jabdyqtau, su mäselesı ünemı köterılıp keledı.
Besınşı – äleumettık infraqūrylym mäselesı. Būl mäseleler qalanyŋ ösuıne bailanysty tuyndap otyr. Qazır Bas jospardy jobalap jatyrmyz. Ony Ükımet qabyldaidy. Prezidenttıŋ tapsyrmasyna säikes Bas jospardy osy jyldyŋ soŋyna deiın äzırlep, qabyldauymyz qajet.
– Sızdıŋ oiyŋyzşa, Bas josparǧa qandai özgerıs engızu kerek?
– Eŋ basty mäsele halyqtyŋ sanynda ǧoi. Mysaly, 2035 jylǧa deiın qala halqynyŋ sany 2,5-3 millionǧa jetedı dep josparlanuda. Bız elordany osy sifrlarǧa säikes daiyndaityn bolamyz. Soǧan bailanysty qaşan, qandai nysandardy salu kerek degen mäseleler qarastyrylady.
– Eger qala halqynyŋ sany 2,5 mln bolsa, onda bırınşı kezekte ne ısteu kerek?
– Onda bızge qosymşa 1 myŋ gkal/saǧ. jylu beru qajet. Ol üşın kem degende üş gaz stansasyn salu kerek.
Biyl ekınşı kärız stansasynyŋ qūrylysyn bastaimyz. Ony aiaqtap bolǧan soŋ taǧy bıreuın bastaimyz. Osyndai jobalar bar. Jalpy, ülken qalalardyŋ ömırı osylai jalǧasa beredı.
– Būl özgerısterdı engızer aldynda halyqtyŋ pıkırı eskerıle me?
– Mındettı türde eskerıledı. Men apta saiyn elordadaǧy tört audanǧa baryp, olardyŋ tūrǧyndarymen jiı kezdesıp tūramyn. Osyndai jüzdesulerde olar köp mäselenı köteredı. Sonyŋ köbı – özektı mäseleler. Sondyqtan, bız qala damuyn josparlaǧanda tūrǧyndardyŋ ūsynys-tılekterın mındettı türde eskerıp otyramyz.
– Qalany gazdandyru mäselesı qalai jürgızılıp jatyr? Auanyŋ lastanuy boiynşa qandai şaralar qolǧa alynuda?
– Eŋ bastysy – barlyq jekemenşık jäne köppäterlı tūrǧyn üiler men äleumettık nysandardy gazben jylytuǧa köşıru. Bügınde «Saryarqa» gaz qūbyry arqyly kögıldır otyn Astanaǧa keldı. Bızdıŋ josparymyz – 12 myŋ jekemenşık üige gaz tartu. Onyŋ ışınde 8 myŋ üi kögıldır otynmen jylytuǧa köşırıldı. Jalpy aldaǧy 3-4 jyl ışınde 15-20 myŋ üi gazdandyrylatyn bolady.
– Qala tūrǧyndary tarapynan emhanalarǧa tırkelu boiynşa şaǧymdar jiı aitylady. Ony şeşu maqsatynda qandai jūmystar jürgızılude?
– Rasynda da, qalada mūndai mäsele bar. Biyl Astanada 2 emhanany ıske qosu josparda tūr. Sondai-aq taǧy üş emhananyŋ qūrylysy kelesı jyly aiaqtalady. Esıl audanynda jeke investisiia arqyly 3 emhananyŋ qūrylysy bastaldy. Qalanyŋ şetındegı emhanalardy äkımdık özı salady.
Osyǧan deiın aityp ötkenımdei, soŋǧy 3-4 jyl ışınde qalada 30 myŋdai bala düniege keldı. Qazırgı kezde elordada perzenthana jetıspeuşılıgı baiqalady. Sondyqtan, aldaǧy uaqytta Astanada osyndai ekı ülken nysan boi kötermekşı. Onyŋ bıreuın äkımdık, ekınşısın ministrlık salatyn bolady. Būdan bölek, ministrlık ülken onkologiialyq ortalyqtyŋ qūrylysyn salyp jatyr. Ondaǧy jūmystar biyl aiaqtalady. Aldaǧy ekı-üş jyl ışınde qalanyŋ ösuıne bailanysty jospar boiynşa köptegen medisinalyq nysan ıske qosylady.
– Būdan basqa qalada kölık keptelısı uşyǧyp barady. Tıptı, Almatynyŋ kölık keptelısı siiaqty degen pıkırler de aitylyp jür. Bas josparǧa sai joldarda qandai da bır özgerıster bola ma?
– İä, ärine, özgerıster bolady. Kölık keptelısınıŋ köbı ülken magistraldyq köşelerde bolatyny belgılı. Mäselen, bügıngı taŋda Mäŋgılık el, Tūran, Qabanbai batyr, Bauyrjan Momyşūly, Täuelsızdık daŋǧyldarynda osyndai keptelıster jiı bolady. Eŋ basty problema – qalany özen arqyly ekı jaqty qosu.
Jyl saiyn bız bır köpır saluymyz kerek. Byltyr bır köpır salyndy. Biyl küzde Täuelsızdık köşesın jalǧastyratyn taǧy bır köpır salynady. Būl köpır uaqytynda ıske qosylsa, köptegen mäsele şeşımın tabady.
– Qalanyŋ infraqūrylymyn damytuda biylǧy maŋyzdy jobalar turaly aityp ötseŋız.
– Biyl sorǧy-süzgı stansasynyŋ qūrylysy tamyz aiyna deiın aiaqtalady. Būdan basqa 2 gaz jylu stansasy, 1 jylu elektr ortalyǧynyŋ bırınşı kezeŋı bıtedı. Sonymen qatar Täuelsızdık köpırın atap ötuge bolady.
– Jeŋıs Mahmūtūly, sūhbatymyzdy tüiındeitın bolsaq, qaraǧandylyq ärıptesterden sızdıŋ «jurnalisterge aşyq» ekenıŋızdı estıgen edım. Bügın oǧan közım jetıp otyr. Elordalyqtar sızge öz şaǧymdaryn joldau üşın qaida jügınuı kerek?
– Jalpy, är apta saiyn audan tūrǧyndarymen kezdesemın. Būl turaly aldyn ala aqparat berıledı. Sondai-aq būl kezdesu internette onlain-transliasiia arqyly körsetıledı.
Būdan bölek, är jūma künderı saǧat 08.30-dan bastap tüske deiın jeke qabyldauymdy onlain rejimde ötkızemın. Būl atalǧandardan bölek qala tūrǧyndary Feisbuk, İnstagramǧa, jeke paraqşama jazyp jatady. Iаǧni, menımen bailanysuda eşqandai şekteu joq. Kelıp tüsıp jatqan sūraqtardyŋ köbıne özım jauap beruge tyrysamyn.
