Bırde basqa qaladan kelgen qonaǧym: «monşaǧa baraiyq» degen ötınış aitty. Ekeumız bazardan sypyrǧyş satyp alyp, M.Äuezov köşesındegı «Rahat» monşasyna keldık. Kıreberısten monşanyŋ qyzmet körsetu qūnyn körgen qonaǧym şoşyp kettı. «Ne degen qymbat monşa? Mysaly, Qaraǧandyda monşaǧa kıru qūny – 1000 teŋge. Ärı ketkende 1200 teŋge. Mynalaryŋ monşa emes, hauyz ǧoi!» dedı ol taŋdanysyn jasyra almai. Alaida üş saǧat juynyp şyqqan soŋ, ol «Rahattyŋ» Qaraǧandynyŋ Maiqūdyq audanyndaǧy kenşılerdıŋ monşasynan eşqandai artyqtyǧy joq ekenın aitty. Qoş delık.
Qymbat baǧa degennen şyǧady, rasynda da, elordadaǧy monşalardyŋ qūny qymbat. Qarapaiym adamdardyŋ qaltasy kötere bermeitın jaǧdailar da bar. Öitkenı bas qalada bız «arzan» deitın qoǧamdyq monşalardyŋ sany köp emes. Jyl saiyn elorda halqynyŋ sany ösıp keledı. Soǧan säikes, qoljetımdı, qolaily monşaǧa degen sūranys ta artuda. Alaida qoǧamdyq monşalardyŋ ornyna hauyzdardyŋ sany köbeiıp barady. Kez kelgen adam ǧalamtordan bas qalada monşa ızdese, kıru qūny «sekırıp» tūrǧan hauyzdar jypyrlap şyǧa keledı. Osynau äleumettık mäselege şaǧyn zertteu jürgızıp kördık.
«Rahattyŋ» qūny taǧy qymbattaidy
Eŋ aldymen, qaladaǧy bırneşe monşalarǧa bas sūqtym. Alǧaşqy barǧan jerım – M. Äuezov köşesındegı «Rahat» monşasy. Mekemenıŋ äkımşılıgı 2019 jyldyŋ 1 mausymynan bastap qyzmet qūnynyŋ qymbattaitynyn habarlap, qaǧaz ılıp qoiypty. Jūmys künderı eresekter üş saǧat juynǧany üşın būrynǧydai 2300 emes, 2500 teŋge töleidı. Demalys jäne mereke künderı – 2700 teŋge. 7-11 jas aralyǧyndaǧy balalarǧa – 1300 teŋge, 7 jasqa deiıngı balalarǧa – 800 teŋge. Taŋǧalarlyǧy, osy monşa qyzmet qūnyn jyl saiyn ösıredı. Oǧan şekteu qoiyp jatqan eşkım joq. Monşanyŋ äkımşılıgıne kırıp, tördegı azamatşadan män-jaidy bılmek boldym. Onyŋ tıldesuge de nietı joq eken. Eşqandai aqparat bermedı. «Bärın jazyp, kıreberıske ılıp qoidyq. Sodan oqyp al!» dedı nemqūraidylyqpen ün qatyp.
Odan keiın Säken Seifullin köşesı, 4/1 üidegı «Arasan» monşasyna bardym. Būl monşanyŋ ekı saǧaty – ülkenderge 1500 teŋge, balalarǧa 750 teŋge eken. Zeinetkerlerge saǧat 18.00-ge deiın jeŋıldık berıledı. Soǧys ardagerlerı ekı saǧatqa 700 teŋge töleidı. «Būl – elordadaǧy arzan monşalardyŋ bırı. Qaltaǧa sonşalyqty salmaq salmaidy. Soǧys ardagerlerıne kıru qūny – 700 teŋge. Mūndai baǧalar eş jerde joq. Qyzmet körsetu deŋgeiı de öte jaqsy» dedı Didar atty bızben äŋgımelesken monşa qyzmetkerı. «Elordaǧa qoǧamdyq monşalar kerek pe?» degen sūraǧymyzǧa ol: «Qazır qalada monşalar jetkılıktı. Ärkım qalauyna qarai taŋdaidy. Bıraq öz basym qoǧamdyq monşa kerek pe, joq pa degen saualǧa oilanyp körmeppın» dep jauap qaiyrdy.
Aqiqatyna kelsek, Nūr-Sūltandaǧy qoǧamdyq monşalardyŋ ūzyn-sany – 13. Oǧan «Bereke», «Batyr», «Salamat», «Arman qala», «Mehkolonna 56», «Demalys», «Aqsu», «Saryarqa», «Jetısu», «Altyn bu», «Köktal», «Jadyra» jäne bız söz etken «Rahat» pen «Arasandy» jatqyzuǧa bolady. Atap aitarlyǧy, būlardyŋ ışınde qūny arzany da, qymbaty da bar. Mäselen, Respublika daŋǧyly, 52/5 üide ornalasqan «Berekege» bır saǧat şomylsaŋyz, 500 teŋge töleisız. Al «Arman qala», «Jadyra», «Saryarqa» sauyqtyru-monşa keşenıne bır saǧattyŋ narqy – 1800 teŋge.
Qoǧamdyq monşalar qajet
Köşedegı kezdesken adamdarǧa: «Qalada qoǧamdyq monşalar nege az?» degen sūraq qoidym. Jūrttyŋ köbı jauap beruden qaşqaqtady. Sebebı tüsınıktı. Monşaǧa barudy, qandai monşany taŋdaudy ärkımnıŋ jeke şaruasy dep oilaityndar köp. Alaida «Rahat» monşasynyŋ aldynan ūşyrasyp, bızben oi-pıkırımen bölısken Kenjebolat aǧa mūndai ūstanymmen kelıspeidı. Onyŋ paiymdauynşa, monşa mäselesı bır qaraǧanda jeke adamnyŋ şaruasy siiaqty bolyp körıngenımen, şyndap kelgende būl – ülken äleumettık, qoǧamdyq mäsele.
Kenjebolat aǧa aitady:
– Būl mäselenı öte oryndy köterıp otyrsyzdar. Monşa degenımız – adamnyŋ salauatty ömır süruınıŋ bırden-bır kepılı. Monşadan şyqqan adamnyŋ bır sätte bolsa da oiy, jany, boiy tazarady. Osy oraida monşanyŋ jeke adam üşın, qoǧam üşın alatyn orny, äleumettık mänı öte zor. Qazır bızdıŋ qoǧamda tūrmysy tömen adamdardyŋ sany köbeiude. Osy tūrǧydan kelgende, bızge qoǧamdyq monşalar öte qajet! Ondai monşalar bas qalanyŋ är audanynda boluy tiıs. Qalanyŋ bır şetınde tūratyn adam ekınşı şetındegı arzan monşaǧa sabylyp jürmeuı kerek. Būl mäselenı kommunaldyq menşık mekemesı arqyly da şeşuge bolady.
Mysaly, men 20 jyl boiy osy «Rahat» monşasyna kelemın. Būl – sonau 1989 jyly, keŋes zamanynda soŋǧy ülgıde salynǧan monşa. Adamnyŋ tazalanuyna, demaluyna barlyq jaǧdailar jasalǧan. Ärkımnıŋ mümkındıgıne, qajettılıgıne qarai qandai qyzmet türın alamyn dese, bärı bar. Maǧan zeinetker retınde jeŋıldık berıledı. Eresekterge kıru qūny – 2300 teŋge, al men 1800 teŋge töleimın. Būl – bas qaladaǧy zeinetkerlerge jasalyp otyrǧan äleumettık kömektıŋ bır türı. Qai jaǧynan alsaq ta, osy monşa köŋılımnen şyǧady. Osyndai monşalar qalanyŋ är audanynda bolǧanyn qalaimyn.
Taǧy bır monşanyŋ janynan jolyqqan Qairat aǧa da zeinetker. Onyŋ pıkırınşe, qoǧamdyq monşany jeke käsıpkerler saluy kerek. Qala basşylyǧy arzan monşa saluǧa käsıpkerlerge jeŋıldık bergenı jön.
Qairat aǧa aitady:
– Ärine, är audanǧa monşa salu kerek. Qoǧamdyq monşa degen sözdı jūrttyŋ köbı dūrys tüsınbeidı. Qazır qoǧamda äleumettık ahualy tömen adamdar bar. Olar da monşaǧa barudy qalaidy. Bıraq qaltasy kötere bermeidı. Taǧy bır aitarym, qazır keibır adamdar monşa degende tyjyryna qaraidy. Ony las jer degen de taiaz tüsınık qalyptasty. Mäselen, hauyzdy alaiyq. Hauyz degenımız – em-domnyŋ bırneşe qyzmet türın (juynu, bulau, uqalau) körsetetın jer. Iаǧni hauyzdy em-dom retınde qoldanǧan jön. Al bızde qalai? Hauyz degen köŋıl köteretın, köp tabys tabatyn jer degen ūǧym qalyptasqan. Qaltasynda aqşasy barlardyŋ bärı hauyzǧa barady. Sol jerde köŋıl köteredı. Jas qyzdar tänın saudalaidy. Ärine, būl jeke adamnyŋ käsıbı şyǧar. Bıraq jönı sol eken dep, betımen qoia bermeu kerek.
Elordada nege hauyz köp, monşa az?
Şynyn aitsaq, ǧalamtordan monşa ızdegen adamnyŋ aldynan jypyrlaǧan hauyzdardyŋ jarnamasy şyǧa keledı. www.astana.bani.kz degen saitqa kırseŋız, jaǧaŋyzdy ūstaisyz. Elordadaǧy hauyzdardyŋ sany – 517. Olardyŋ ortaşa kıru qūny 5 myŋ teŋgeden bastap 25000 teŋgege deiın kete beredı. Onyŋ ışınde aǧaşpen jaǧylatyn monşa, infraqyzyl hauyz, uqalauşy mamany bar hauyz, SPA, arzan hauyz, elitalyq hauyz, türık monşasy, fin hauyzy, japon monşasy, orys monşasy dep bölınedı. Sonda qaraŋyz: 1 mln-nan asatyn halqy bar qalada bar-joǧy 13 qoǧamdyq monşa, 500-den asa hauyz bar.
Aitpaqşy, osy hauyzdar tän saudasynyŋ, tüngı qylmystyŋ da ordasy bolyp tabylady. Ǧalamtordan ızdeseŋız, «Sauna s krasivymi devochkami», «Ty mne, ia tebe» degendei jarnamalar qaptap şyǧady. Bızben pıkırın bölısken Kenjebolat aǧa da būl mäselege saliqaly közqaraspen qarauymyz kerektıgın aitady. «Hauyz degenge öte mūqiiat qarau kerek. Öitkenı ony adamdar keide juynu emes, özınıŋ näpsısın qanaǧattandyru üşın paidalanady. Sol hauyzdarda nebır köŋılge qonymsyz dünielerdı jasap jatatyny jasyryn emes. Tıptı keibır dökei «aǧalarymyz» da sondai jerlerge baryp «demalady». Ondai demalystarynyŋ basqaşa bır sipat alyp ketetını ras. Mūndai jaǧdaidy BAQ-tan oqyp, estıp jürmız. Hauyz bıreudıŋ jeke menşıgı bolyp sanalady. Deitūrǧanmen, zaŋdyq tūrǧydan būl mäselenı qaita qarap, retteitın kez keldı. «Keŋesıp pışken ton kelte bolmas» degendei, osy salanyŋ mamandary jinalyp, oi-pıkırlerın ortaǧa salyp, naqty bır şeşımge kelse, nūr üstıne nūr bolar edı» deidı ol.
