Jyl ötken saiyn däuletı men säuletı örkendegen elordamyzda qūrylys qarqyny eşqaşan bäseŋdegen emes. Zaman aǧymyna qarai qandai özgerıster bolyp jatyr, bas qalanyŋ bolaşaq kelbetınde qandai özgerıster bolady? Memleket basşysy Q.Toqaev jaqynda Nūr-Sūltan qalasy äkımdıgınde ötkızgen jiynda osy taqyrypqa asa män berıp, bırqatar tapsyrmalar jüktegen edı.
«Astana» telearnasy men Elorda aqparat JŞS-tıŋ bırlesken jobasy – «Elorda Live» baǧdarlamasynyŋ kezektı qonaǧy Nūr-Sūltan qalasy äkımınıŋ orynbasary Nūrlan Nūrkenov elordanyŋ qūrylysy men säuletıne qatysty sūraqtarǧa jauap berdı.
BATYS PEN ŞYǦYSTYŊ ÜILESIMI
– Elordamyzdyŋ qūrylysy men säuletı – öte maŋyzdy taqyryp. Qalanyŋ qarqyndy damuyn esepke alsaq, onyŋ maŋyzy odan saiyn artady. Bıraq jasyratyn eşteŋesı joq, jaqynda Memleket basşysy bızde bıryŋǧai qala qūrylysynyŋ saiasaty joq ekenın atap öttı. Köşeler men ǧimarattardy bezendıru garmoniialyq stilden ada. Prezident dizain kod äzırleuge tapsyrma berdı. Dizain kod degenımız ne? Jūmys neden bastalady?
– Dizain kod – qala örkendeuınıŋ negızgı bölşekterınıŋ bırı. Qarapaiym tılmen aitqanda, būl qalany, qala köşelerın, oramdardy, qoǧamdyq aimaqtardy bezendırudıŋ bıryŋǧai säulettık stilı. Būl – älemge taraǧan halyqaralyq praktika. Bız şetelderge barǧanda köptegen damyǧan qalalardyŋ erekşe belgılerın baiqaimyz. Mäselen, Barselona Dubaiǧa ūqsamaidy. Niu-Iork – özge şaharlardan airyqşa qala. Tokionyŋ qaitalanbas tartymdylyǧy bar. Vena – joǧaryda atalǧan qalalardyŋ bärınen özgeşe şahar.
Qazır elordamyzdyŋ da özınıŋ belgılı bır stilı bar. Men mūny şyǧys pen batystyŋ üilesımı dep atar edım. Nūr-Sūltan qalasynda batys säulet önerınıŋ soŋǧy ülgılerın taba alamyz. Astanamyzda Norman Foster sekıldı älemge äigılı köptegen säuletşıler jūmys ıstegenı belgılı. Būl jūmysty jalǧastyruymyz kerek. Nūr-Sūltan qalasy eŋ dalada paida bolǧan joq. Būrynǧy Selinograd qalasynyŋ özınıŋ säulettık qoltaŋbasy boldy. Būl qoltaŋba özınıŋ uaqytynda özektı boldy. Bıraq ömır bır orynda tūrmaidy. Alǧa jyljuymyz kerek. Dizain kod boiynşa jūmys bastaldy. Jaqyn uaqytta, osy jyldyŋ törtınşı toqsanynda, kelesı jyldyŋ bırınşı toqsanynda bıryŋǧai säulet stilınıŋ üşınşı kezeŋın qalyptastyru jūmysyn aiaqtaimyz.
Qarapaiym tūrǧyn üşın onyŋ maŋyzy qandai? Qalamyzda tūryp, jūmys ıstep jatqan adamdarǧa būl ne beredı? Qalanyŋ bır bölıgınde biznestı ūiymdastyratyn adam keŋsesı qandai boluy kerektıgın, onyŋ tüsın, ǧimaratqa kıreberıstı köz aldyna elestete alady. Tūrǧyn üi qūrylysynyŋ ölşemderın soǧan ūqsatuǧa bolady. Baspana jobasyn jasaityn adam da būl üi qabattylyǧy, qūrylystyŋ tyǧyzdyǧy jaǧynan eŋ aldymen detaldı josparlau talaptaryna säikes boluy kerektıgın bıledı. Sol arqyly bıryŋǧai säulettık stil aiasynda qūrylys saluşy men säuletşı naqty bır audanda qandai stildı ūstanu kerektıgın tüsınedı.
– Sonda biznesmenderge nemese qarapaiym adamdarǧa keŋsenıŋ, baspananyŋ dizain kodyn äkımdıkpen kelıstıru kerek bola ma?
– Bız olarǧa daiyn dizain kodtardy ūsynamyz. Oǧan deiın qūrylys saluşy bızge daiyn eskizdık jobany äkeletın. Sodan keiın säuletşılerımız tapsyrys beruşınıŋ säuletşılerımen bırge jobany tolyqtyratyn. Endı tūtas qalany, är ǧimaratty qandai stilde damytatynymyz tüsınıktı bolady.
KEŞENDI JOSPAR NENI KÖZDEIDI?
– Kez kelgen qala üşın bas jospar ülken maŋyzǧa ie. Qazır qalada qandai negızgı infraqūrylymdyq jobalar äzırlenıp jatyr?
– Bügınderı bız Ükımettıŋ tapsyrmasymen bas josparǧa tüzetu engızıp jatyrmyz. Sebebı bas jospardyŋ bastapqy jobasynda qala halqyn 800 myŋ adamǧa deiın köbeitu közdelgen. Bız būl mejeden asyp kettık. Iаǧni būrynǧy joba özektılıgın joidy. Qazır 2030 jyldy emes, 2050 jyldy josparlap otyrmyz. Jaqyn uaqytta elorda tūrǧyndary 1 million 250 myŋ adamǧa jetedı. Soǧan säikes bas josparǧa özgerıster engızıledı. Būl jospardy tolyq kölemde jüzege asyru üşın Memleket basşysynyŋ tapsyrmasymen ötken jyly Ükımet qaulysymen qala damuynyŋ keşendı jospary bekıtıldı. Būl – bes jylǧa arnalǧan, 2023 jylǧa deiıngı jūmystardy qamtityn, ırı jetı taraudan tūratyn öte maŋyzdy qūjat. Bırneşeuın atap öteiın, mūnda injenerlık infraqūrylymdy, joldardy damytu közdelgen. Biyl keşendı josparǧa Şet aimaqtardy damytu baǧdarlamasyn qostyq.
Al keşendı jospar degenımız ne? Būl jospar qalanyŋ belgılı bır bölıgın damytudy közdeidı. Mūny bız qala qūrylysynyŋ yqşam jobasy dep ataimyz. Qazır bırınşı kezekte injenerlık infraqūrylymmen, jol infraqūrylymymen, äleumettık nysandarmen qamtamasyz etıluı tiıs 13 myŋ gektardy anyqtadyq. Bız azamattyq qūrylysqa qaraǧanda injenerlık, jol infraqūrylymdary qūrylysyn bastapqy orynǧa qoiyp otyrmyz. Sebebı osy künderı tūrǧyn alaptar qūrylysymen ainalysqan kezde injenerlık infraqūrylym mäselesı aldymyzdan şyǧyp jatady. Keşendı jospar osy mäselenı şeşuge baǧyttalǧan. Bolaşaqty bız körıp otyrmyz. Jyl saiyn keşendı josparǧa tüzetu engızemız. Eger negızgı bes qūrylys aimaǧynyŋ bırınde jūmystar basqasyna qaraǧanda jyldam jürıp jatsa, josparymyzdy özgertemız. Däl osy uaqytta kelesı jyldyŋ josparlaryna tüzetu engızıp jatyrmyz. Būl jaǧdai kelesı jyly paidalanuǧa berıletın nysandardy injenerlık jäne jol infraqūrylymymen qamtamasyz etuge mümkındık beredı.
Bes qūrylys aimaǧy turaly aittym. Tarqatyp aitqanda, Myŋjyldyq alleiasy, Tūran daŋǧyly, «Telman» tūrǧyn alaby jäne özge osy siiaqty audandar yqşamdy qūrylys aimaǧyna kıredı. Ärine, keşendı jospar yqşamdy qūrylys aimaǧymen ǧana şektelmeidı. Ol tūtas qalany qamtidy.
«ABU-DABİ PLAZA» JELTOQSANDA AŞYLADY
– «Abu-Dabi Plaza» qaşan paidalanuǧa berıledı. Onyŋ ışınde ne bolady?
– «Abu-Dabi Plaza» Ortalyq Aziiadaǧy eŋ biık ǧimarat bolmaq. Qarjy qūiu jäne jūmys oryndaryn qūru jaǧynan alǧanda, būl – öte ırı, ärı maŋyzdy joba. Būl qalamyzdyŋ bıregei nysandardyŋ bırıne ainalady. Tūrǧyn üi keşenı 500 myŋnan astam şarşy metrden tūrady. Salystyrmaly türde alǧanda, elordada jyl saiyn 2 million şarşy metr tūrǧyn üi paidalanuǧa berıledı. «Abu-Dabi Plazanyŋ» qūrylysyna 8 myŋnan asa adam qatysty. İnvestor būl jobaǧa 1,5 milliard dollardan astam qarjy saldy. Biylǧy jeltoqsan aiynda būl jobanyŋ bırınşı jäne ekınşı kezegın ıske qosudy josparlap otyrmyz. Būl – «Şaraton» qonaqüiı men «Abu-Dabi Moll» sauda ǧimaraty. Sauda nüktelerınıŋ 70 paiyzyn jalǧa alatyndar osy künderı bar. Jeltoqsanda saltanatty aşylu räsımı ötedı. Tūrǧyn üi keşenınıŋ qalǧan bölıgı kelesı jyldyŋ mausymyna deiın paidalanuǧa berıledı. Iаǧni sol kezeŋde keşendı tolyǧymen ıske qosudy josparlap qoidyq.
QASBETTI AUYSTYRUǦA – PAIYZSYZ QARYZ
– Elordada jel jiı tūrady. Sonyŋ saldarynan tūrǧyn üilerden nemese maŋyzdy nysandardan qaptamalar ūşyp tüsıp jatady. Keide sodan avtökölıkterge ziian tiedı. Qazır qūrylys kezınde klimattyq erekşelık esepke alyna ma?
– Nūr-Sūltan – jas qala. Sol sebepten damudyŋ ärtürlı satysynan öttı. Esterıŋızde bolsa, bır kezderı ǧimarattardy aliukabondpen qaptau sänge ainaldy. Keiın būl material otqa tözbeitının, ört qaupın tudyratynyn baiqap, keramogranittık plitkaǧa köştık. Bıraq ony bekıtu jüiesı, jūmysty oryndau sapasy köŋıl toltyrmady. Ony da qoidyq. Qazır baiqasaŋyzdar, är jaŋa ǧimarat qūrylysynda, onyŋ azamattyq, önerkäsıptık, äleumettık, tūrǧyn üi retınde salynuyna qaramastan būrynǧy qasbetterdı qoldanbaimyz.
Saiding, aliukabond, keramogranittık plitkamen qaptalǧan tūrǧyn üiler bızde köp bolǧandyqtan, būryn salynǧan ǧimarattarmen ne ısteimız? Būǧan qatysty naqty şeşımız bar. Bırınşıden, būl – Tūrǧyn üi qoryn jaŋǧyrtu baǧdarlamasy. Jyl saiyn oǧan qarjy bölınedı. Sonyŋ aiasynda naqty bır üidıŋ tūrǧyndary qasbettı auystyruǧa paiyzsyz qaryz ala alady. Köpşılık mūny bıle bermeidı. Qala äkımınıŋ tapsyrmasymen bız är apta saiyn PİK basşylarymen kezdesıp, mūny tüsındıremız.
8 qazanda qala äkımdıgınde ötken qalany damytu keŋesınde Prezident Qasym-Jomart Toqaev otqa tözımsız qasbetter problemasyn atap öttı. Būl – būryn salynǧan, aliukabondpen qaptalǧan ǧimarattar. Bızge üş jyl ışınde būl problemany şeşuge tapsyrma berıldı. Iаǧni osy merzımde otqa tözımsız qasbetterden qūtyluymyz kerek. Tiıstı baǧdarlamany äzırlep jatyrmyz. Üş jylda būl mındettı oryndaimyz.
ÜŞ AUYSYMDYQ OQYTU 2021 JYLY JOIYLADY
– Qalanyŋ qūrylys qarqyny qazır qandai? Tömendep jatqan joq pa? Osy uaqytqa deiın ne salyndy?
– Nūr-Sūltan qalasy elımızdıŋ qūrylys naryǧynda köşbasşy bolyp tabylady. Jyl saiyn 2 million şarşy metrden kem emes tūrǧyn üi paidalanuǧa berıledı. Qūrylys salasyna qūiylyp jatqan investisiia – 500 milliard teŋge deŋgeiınde. Osy jyldyŋ toǧyz aiynda qūrylysqa 400 milliard teŋge salyndy. Iаǧni jyl qorytyndysynda jospar 500 milliard teŋgeden asady dep boljap otyrmyz. Ötken jyldary tūrǧyn üige qūrylys saluşylar qatty qyzyqqanyn baiqasaq, biyl jaǧdai şamaly özgerdı. Iаǧni qūrylysqa salynǧan qarjy azaiǧan joq, bıraq qarjy saludyŋ qūrylymy türlendı. Eger būryn qūrylys saluşylar aqşany tūrǧyn üi qūrylysyna salsa, qazır biznes jobalarǧa, kommersiialyq jobalarǧa qyzyǧuşylyq baiqaluda. Iаǧni biznes, sauda ortalyqtary, taǧy basqa osy siiaqty nysandar salynyp jatyr.
– Nūr-Sūltan qalasynda mektepter men auruhanalardyŋ tapşylyǧy qanşalyqty bolyp otyr?
– Būl – bız üşın öte maŋyzdy mäsele. Soŋǧy jyldary qala tūrǧyndarynyŋ ösımı qatty bolyp, sonyŋ qarqynyna ılese almai jatyrmyz. Bır sifrdy keltıreiın: Selinograd qalasynda 200 myŋnan astam adam tūrdy. Al qazır elordada mektep oquşylarynyŋ özı 200 myŋnan asady. Soǧan säikes jyl saiyn bızge qarqyndy saqtau üşın jaŋa 10-12 bılım beru nysany qajet. Ökınışke qarai, bızge üş auysymmen oqytatyn mektepter älı bar. Biyl 10 mekteptı paidalanuǧa beremız. Olar oquşylarǧa esıkterın aiqara aşty. Kelesı jyly 12 memlekettık mekteptı saludy josparlap otyrmyz. Būǧan qosa, 18 jekemenşık mektep qūrylysy boiynşa kelıssözderdı jürgızıp jatyrmyz. Sonyŋ özınde üş auysymdy oqytudy 2021 jyly ǧana joiamyz. Jyl saiyn bırınşı synypqa baratyn balalar köbeiıp jatyr. Būl jaǧdai bızdı quantady. Sonymen qatar tiıstı josparlarǧa tüzetu engızuge mäjbürmız.
Densaulyq saqtau salasynda ırı investisiialyq jobalar bar. Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev qalany damytu jönındegı keŋeste eskı temırjol auruhanasy 60 jyl boiy jöndeu körmegenın aityp, syn aitty. Şynymen solai. Qala äkımı Saryarqa audanynda temırjol auruhanasynyŋ jaŋa ǧimaratyn salu boiynşa şeşım şyǧardy. Oǧan biudjet qarjysy jūmsalmaidy. Bız Türkiianyŋ investorlaryn tarttyq. Kūrylys salatyn kompaniia bükıl älemdegı 500-den astam densaulyq saqtau nysanyn basqarady. Qūrylysty kelesı jyly bastaudy josparlap otyrmyz. Eskı ǧimaratqa kürdelı jöndeu jasalady.
Qazır qalanyŋ säulet qyzmetı körsetetın memlekettık qyzmetterdı sifrly formatqa auystyryp jatyrmyz. Sifrlandyru baǧdarlamasy jūmys ıstep jatyr. Qazır säulet organdary körsetetın būl qyzmettıŋ 50 paiyzy sifrly formatta oryndalady. Būl jūmysty tolyǧymen kelesı jyly aiaqtaudy josparlap otyrmyz. Iаǧni aldaǧy jyly osy qyzmettıŋ barlyǧy sifrly formatta jasalady.
DİSNEILEND QŪRYLYSYNDA KLİMATTY ESKERU KEREK
– Qalada Disneilend salynatynyn estıdım. Būl ras pa? Ras bolsa, ol qai jerde, qaşan salynady?
– Qala äkımınıŋ atyna elordada Disneilendtıŋ balamasyn salu boiynşa ötınış kelıp tüskenı ras. Säulet organdary deŋgeiınde aldyn ala äŋgımelesuler jürgızıldı. Qazır qalanyŋ bas josparyn esepke alyp, Disneilend ornalasuy yqtimal oryndardy qarap jatyrmyz. Bırneşe nūsqa bar. Bıraq intrigany saqtau üşın qazır būl nūsqalardy aitpai-aq qoiaiyn. Sosyn bızdı klimattyq jaǧdai tolǧandyryp otyr. Amerikada, Orlandoda, Parijde Disneilend bar ekenın bılemız. Dubaida onyŋ belgılı bır balamalary bar. Bıraq klimattyq jaǧdai ärtürlı ǧoi. Qazır investorlarmen jyl boiy jūmys ısteitın jabyq Disneilend qūrylysyn qarap jatyrmyz. Būl joba bızdı qyzyqtyrady. Ol salynsa, jaŋa jūmys oryndary paida bolyp, qalaǧa investisiialar qūiylady. Joba äzırlengende qala tūrǧyndaryna habarlaimyz.
