Erık BAIJÜNISOV, Astana qalasy Densaulyq saqtau basqarmasynyŋ basşysy: Elorda medisinasy damudyŋ jaŋa deŋgeiıne köterıledı

Astana qalasy medisinasynyŋ bügıngı damu qarqyny köŋıl könşıterlık. Mūndaǧy emdeudıŋ erek täsılderı men zamanaui tehnologiialardyŋ özı nege tūrady?! Bas qalada eŋbek etıp jürgen aq halattylardyŋ ışınde bılıktılıgımen bıregei tabysqa jetıp, abyroiy asqandary da barşylyq. Endeşe, elordanyŋ emdeu salasynyŋ qazırgı adymdary men bolaşaqtaǧy baǧyt-baǧdary jönınde qalalyq Densaulyq saqtau basqarmasynyŋ basşysy Erık Baijünısovpen äŋgımelesken edık. 

Emdeu täsılı erek elorda
– Erık Äbenūly, Sızdı jäne qaramaǧyŋyzdaǧy barlyq medisina mamandaryn töl merekesımen qūttyqtaimyz!
– Rahmet.
– Mereke qarsaŋynda äŋgımemızdı elorda medi­si­nasynyŋ bügıngı jetıs­tık­terınen bastaǧany­myz jön bolar…
– Astananyŋ damu qarqynyna bailanysty elorda medisinasy da örkendep, kem-ketıgın tüzep, pısıp-jetılıp, alǧa qadam basyp keledı. Bas şahar özgelerge önege bolu üşın onyŋ qai salasy da astanalyq märtebege sai boluy tiıs. Qala medisinasyna da osyndai ülken jauapkerşılık jüktelıp otyr. Jalpy medisina salasynyŋ qanşalyqty sapaly ekenı köptegen maŋyzdy indikatorlar arqyly ölşenedı. Olardyŋ qatarynda halyqtyŋ ömır süru ūzaqtyǧy, ana men bala ölımınıŋ körsetkışı, türlı jūqpaly aurulardyŋ aldyn alu sekıldı körsetkışter bar. Osy jaǧynan bızde auyz toltyryp aitarlyq jetıstıkter barşylyq. Aitalyq, biylǧy alǧaşqy jartyjyldyqtyŋ qorytyndysy boiynşa, bırde-bır ana ölımı tırkelgen joq. Boiyndaǧy ärtürlı syrqatyna bailanysty jüktılıgı auyr ötıp jatqan äielderdıŋ bärın aman-esen bosandyryp aldyq. Bala densaulyǧyn saqtau salasynda da oŋ özgerıster bar. Byltyr ai-künıne jetpei erte tuǧan, salmaǧy nebary 500 gr närestelerdıŋ ömırın saqtap, ışten tua bıtken türlı dertınen sauyqtyru üşın neonataldyq hirurgiia ortalyǧyn aşqanbyz. Osy ortalyq aşylǧan jyly 600 säbige operasiia jasalyp, sättı öttı. Al biylǧy alty ai ışınde salmaǧy öte az, ömırlık maŋyzdy organdary jetılmei tuǧan şaqalaqtarǧa 400-ge juyq operasiia jasaldy. Osylaişa, mūndai äljuaz balalardy aman saqtap qalu körsetkışın biyl 85 paiyzǧa jetkızdık. Būl degenıŋız düniejüzı boiynşa jaqsy körsetkış sanalady.
Qazırgı künı elordalyqtardyŋ ömır süru ūzaqtyǧy orta eseppen – 75 jas. Būl – respublikadaǧy eŋ joǧarǧy körsetkış.
Taǧy bır mysal, byltyr №2 balalar auruhanasynda öte kürdelı operasiia jasaldy: köp qabatty üidıŋ jetınşı qabatynan abaisyzda qūlap ketken, denesınıŋ sau tamtyǧy qalmaǧan balaǧa şūǧyl medisinalyq kömek körsetılıp, ol därıgerlerdıŋ bılıktılıgı men zamanaui tehnologiianyŋ arqasynda aman qaldy. Būl bala mekteptı maqtau qaǧazben bıtırdı. Ol özınıŋ ömırı üşın küresken därıgerlerımızge alǧys aityp, hat joldapty.
Mıne, mūnyŋ bärı astanalyq mamandardyŋ qandai kürdelı operasiialardy da sättı jasauǧa qauqarly ekendıgın, älemdık ozyq tehnologiialardy tolyq igergenın aŋǧartady. Şyny kerek, qazırgı tehnologiianyŋ arqasynda köptegen qiyndyqtar artta qaldy. Būryn armandai da almaityn tabystarǧa qol jetkızdık. Osy qarqynymyzdan jaŋylmasaq, endı ekı-üş jylda Astana medisinasy älemdık standarttarǧa sai boluǧa tolyq mümkındıgı bolady jäne damudyŋ jaŋa deŋgeiıne köterıledı.

Şaǧyn emhanalar salynady
– Astana qalasy tūrǧyn­darynyŋ sany künnen künge artyp keledı. Mūndai migrasiialyq qūbylys elor­danyŋ emdeu ūiymdaryna da salmaq tüsırıp otyrǧany belgılı. Osy jüktemenı qalai eŋserıp otyrsyzdar?
– Resmi derek boiynşa, Astana qalasynda tırkelgenderdıŋ sany – 850 myŋ. Uchaskelık därıgerler jyl saiyn özı qaraityn territoriiadaǧy adamdardyŋ esebın jürgızedı. Sol tızım boiynşa, elordada bügınde 923 myŋ adam tūrady. Demek, qala emhanalary millionǧa juyq tūrǧynǧa qyzmet körsetedı. Astana bolǧannan keiın oǧan aǧylatyn adamnyŋ qarasy köp. Jyl saiyn bas şahar tūrǧyny 40 myŋ adamǧa köbeiedı. Sondyqtan bızdıŋ emhanalar äldeqaida artyq jüktememen jūmys ıstep tūr. Negızı, 30 myŋ adamǧa bır emhana boluǧa tiıs. Elordaǧa älı tört emhana jetıspeidı, iaǧni, 120 myŋǧa juyq adam medisina qyzmetımen qamtylmaǧan. Keleşekte bız 250-300 adamǧa qyzmet körsetetın şaǧyn emhanalar aşudy josparlap otyrmyz. Būl bastamany Astana qalasynyŋ äkımı de qoldady.
Şaǧyn emhananyŋ alǧaşqy qūrylysy biyl bastalady dep kütılude. Bırınşı şaǧyn emhana EKSPO qalaşyǧynda sa­lyn­baq. Keiın «Jaǧalau» tūr­ǧyn alabynda boi köteredı. Jalpy köp qabatty tūrǧyn üidıŋ bı­rınşı qabatyn şaǧyn emhanaǧa beiımdese, jūrtşylyqqa da qolaily bolar edı. Būl joba keleşekte jüzege asyrylatyn bolady. Eger Astananyŋ damu qarqynyna ılese alsaq, emhana jetıspeuşılıgı mäselesı tügel şeşıledı dep oilaimyn.

Jaqsy menedjment jaǧdaidy jaqsartady
– Keiıngı kezde Astana qala­synyŋ emhanalary jeke­menşıkke berıledı eken degen söz şyqty. Densaulyq salasyndaǧy memlekettık-jekemenşık serıktestık jö­nın­de keŋırek aityp berseŋız?
– Memlekettık-jekemenşık ärıptestık degendı köpşılık bıreu bärın jekemenşıkke satatyndai qabyldaidy. Şyntuaitynda, olai emes. Bügınde elordada auruhana men emhanasy bar barlyǧy 37 medisina nysany jūmys ısteidı. Būl ūiymdardyŋ jūmysyna tereŋ üŋılsek, olardyŋ bärı bırdei jaqsy jūmys ısteidı deuge bolmaidy. Kezektıŋ köptıgı sekıldı jyldar boiy qor­dalanǧan mäselelerdıŋ köbı – bas­qaru resurstarynyŋ aqsap jatqanynan, menedjmenttıŋ jetıspegendıgınen. Jyl saiyn jürgızıletın reitingte jū­mysyn üilestırıp, qar­jyny tiımdı paidalanyp, joǧary körsetkışterge jetıp otyr­ǧandar da bar. Mysaly, №10 emhana, №5 emhana, №4 emhana, №7 emhananyŋ jū­mysy jolǧa qoiylǧan. Būlar – bız­dıŋ köş­basşylarymyz. Olardyŋ basşylary, tıptı, respub­­li­kalyq saiystarda da al­dyŋǧy oryndardy ielenıp jür. Osy emhanalardyŋ bazasynda qūrylǧan oqu orta­lyq­tarynda tek elordanyŋ ǧana emes, elımızdıŋ özge öŋır­lerındegı ärıptesterımız de bılıktılıgın jetıldırıp jür. Byltyr №10 emhana bazasynda jan-jaqtaǧy aimaqtardan jinalǧan 200-ge juyq bas därıger taǧylymdamadan öttı. Ökınışke qarai, menedjment salasy dūrys jolǧa qoiylmaǧan ūiymdar da bar. Keibır bas därıgerler özı basqaryp otyrǧan mekemede qalyptasqan kürmeulı mäselelerdıŋ tüiının şeşeiın dep te talpynbaidy. Qyl aiaǧy, uchaskelık därıgerlerdıŋ alaŋsyz jūmys ısteuıne köŋıl bölıp, jūmysynyŋ nätijesıne qarai jalaqy töleu de qaras­tyrylmaǧan. Osydan kelıp, därıgerlerdıŋ tapşylyǧy, belgılı bır salaǧa beiımdelgen mamandardyŋ jetıspeuşılıgı tuyndaidy. Sondyqtan jūmysyn jönge keltıre almai otyrǧan mūndai densaulyq ūiymdardy jaqsy jūmys ısteitın basqa ärıptesınıŋ qarauyna, iaǧni, jaqsy menedjment qalyptasqan ūiymǧa bermekpız.
Elımızde bügınde äjeptäuır bedelı bar, emdeu ısın qai jaǧynan da meŋgergen je­kemenşık klinikalardyŋ şoǧyry qalyptasyp ülgerdı. Olardyŋ ışınde emhanalardy basqaruǧa yqylas tanytyp otyrǧandar da barşylyq. Bız emhanalardy solardyŋ deŋgeiıne jetkızu üşın jaqsy basqaruşylardyŋ qolyna tapsyramyz. Onyŋ ekı joly bar: bırı – satyp alu qūqymen berıletın nysandar, ekınşısı – satyp alu qūqysyz berıletın nysandar. Emhanalar senımdı tūlǧalarǧa 3-10 jylǧa berıledı. Osy uaqyttyŋ ışınde olardyŋ jūmysyn baǧalai alamyz. Jūmys jaqsy jürse, onda senıp tapsyrylǧan uaqyt qaita ūzartylady.
Mūndai täsıl bäsekelestık ortanyŋ qalyptasuyna sebepker bolady. Ärı därıgerlerge joǧary jalaqy taǧaiyndalyp, medisina özınıŋ aldyna qoiylǧan talapqa sai boluǧa ūmtylady.
Bızdıŋ kelısımşarttarda bırjola qoldaryna beru degen söz joq. Kez kelgen uaqytta būl nysandardy kerı qaitaryp ala alamyz.
– Būl jobaǧa şeteldıkter de qatysady dep estıdık…
– İä, memlekettık-jeke­menşık ärıptestıktıŋ taǧy bır baǧyty – şeteldık mamandarmen jūmys ısteu. Mysaly, koreiler, kanadalyqtar bızge kelıp, franchaizing jüiesımen jūmys ıstemekşı. Olar özderımen bırge ūzaq jylǧy täjıribesı men aurudy emdeu täsılderın ala keledı. Bızde tehnologiia zamanǧa sai, därıgerlerımız bılıktı bolǧanymen, keluşılerge qyzmet körsetu jaǧy älı de köŋıl könşıtpeidı. Al şet memleketterde būl jaqsy jolǧa qoiylǧan. Sondyqtan olardyŋ täjıribesı bızge artyq bolmaidy. Būlar – deldaldar emes, biznesmender de emes, medisinamen tıkelei jūmys ısteitın, bıte-qainasyp ketken mamandar. Aitalyq, Oŋtüstık Koreiadaǧy äigılı Chaum sauyqtyru klinikasynyŋ ortalyǧy bızdıŋ №2 qalalyq auruhanamyzda özınıŋ bır bölımşesın aşpaqşy. Onda asqynyp ketken aurulardy emdeu, qartaiudyŋ aldyn alu, adamdy jasartu sekıldı maŋyzdy salalarǧa den qoiylmaq.
– Sonda būl jüienıŋ qara­paiym emdeluşıge berer paidasy qandai?
– Bızdıŋ emhanalardyŋ bas­ty kemşılıgı, pasientterdıŋ qajettılıgıne, qolailylyǧyna qarai beiımdelmegen. Bır ǧana mysal, adam jai qan tapsyru üşın taŋ atpai tūryp keluı kerek. Nege analizderdı asyqpai tapsyruǧa bolmaidy? Keş tapsyryldy eken dep qan, nesep būzylyp ketpeidı ǧoi?! Keŋes zamanynan kele jatqan mūndai tüsınıkterden älı aryla almai kelemız. Sonda ziian şegetını – emdeluşıler. Qysqasy, būl jüie jüzege asyrylǧan kezde emhanadaǧy jūrtşylyqtyŋ jüikesıne tietın, aşulandyratyn jaǧdailardyŋ bärı rettelıp, qalypqa tüsedı.
– Memlekettık-jekemenşık ärıptestık aiasynda aldymen qandai emhanalardy daiyndap jatyrsyzdar?
– Joba aiasyna tört bırdei nysandy daiyndap otyrmyz. Būl – bastapqy medisinalyq-sanitarlyq qyzmet körsetetın därıgerlık ambulatoriia, bır emhana jäne ekı auruhana. Bır auruhanada joǧaryda aityp ketkenımdei, şeteldık medisina ortalyǧy aşylsa, №1 qalalyq auruhana şe­teldıkterdıŋ menedjerlık basqaruynda bolady dep jobalap otyrmyz.
– Naqty qaşan jüzege asady?
– Bız aldymen tızımderın anyqtap aldyq. Endı bır emdeu mekemesınde qanşa adam
jūmys ısteidı, qondyrǧylary qandai syndy qūjattyq jū­mystardy jürgızıp jatyrmyz. Osyndai jūmystar tügendelıp bolǧannan keiın joba jüzege asyryla bastaidy.

Äleumettık ahual ärdaiym nazarda
– Medisina qyzmet­ker­lerınıŋ äleumettık jaǧ­daiyn qamtamasyz etuge bailanys­ty qandai igı şaralar qolǧa alynǧan?
– Astanada kadr jetıspeu­şılıgı mäselesı bar. Jetıs­pei­tın mamandardy qamtamasyz ettık-au degende basqalary auysyp ketedı. Mysaly, qazır zeinettık jas aldyndaǧy 500-dei därıger bar. Olardyŋ ornyna da maman daiyndauymyz kerek. Endı bız bılıktı mamandardy elımızdıŋ özge öŋırlerınen, tıptı alys-jaqyn şetelderden şaqyrtudy oilastyryp otyrmyz. Elbasy bır sözınde, Astanaǧa eŋ myqty, eŋ üzdık mamandar jinaluy kerek ekenın aitqan. Qala äkımı de sondai mındet jüktedı. Şaqyrylǧan mamandardy üimen, joǧary jalaqymen qamtamasyz etu oida bar. Ol üşın joǧaryda aitqan jobany engızıp alu qajet.
Jalpy medisina qyz­met­kerlerınıŋ äleumettık jaǧdaiy ünemı nazarda. Qala äkımı de bızdı qoldap otyr. Mysaly, biyl 55 päter aldyq. Jyl soŋyna deiın taǧy tiıstı kölemdegı päter bölınedı dep kütıp otyrmyz. Al jas mamandardy tūrǧyn üimen qam­ta­masyz etu maqsatynda şaǧyn otbasyǧa arnalǧan jataq­hana salu da jos­parda bar.

Qymbat TOQTAMŪRAT