Bügıngı taŋda bılım beru ūiymdaryna el-jūrt üşın eren eŋbek etken esıl erlerdıŋ esımın beru jaqsy ürdıske ainalyp keledı. Soŋǧy jyldary Astanada köptegen köşe men mektep atauǧa ie boldy. Atap aitqanda, byltyrdan berı osy künge deiın 70-ke juyq köşege körnektı tūlǧalar men jer-su attary, 20-ǧa tarta mektepke, 2 mädeni oşaqqa belgılı adamdardyŋ esımı berıldı. Astanadaǧy ırgelı bılım beru oşaǧynyŋ bırı sanalatyn №38 mektep-liseige qazaqtan şyqqan tūŋǧyş matematik-professor, Alaş ziialylarynyŋ soŋǧy tūiaǧy, qoǧam jäne memleket qairatkerı Älımhan Ermekovtıŋ ardaqty esımınıŋ berıluı ūjym müşelerın quanyşqa kenelttı. Qazaqtyŋ jalpaq tılımen aitsaq, «Aq tüienıŋ qarny jarylǧan kün» dep süiınşılesek te artyqtyǧy joq.
Qazaq ädebietınıŋ negızın qalauşylardyŋ bırı, aqyn, dramaşy, ūlttyq ädebiettıŋ klassigı Iliias Jansügırovtıŋ: «Öz elın, öz erlerın eskermese, el tegı alsyn qaidan kemeŋgerdı?» dep jyrlaǧanyndai, ūzaq uaqyt boiy öz erlerımızdı elep-eskermei, jattyŋ jaqsysyna jarmasyp, sözıne tamsanyp keldık. Ol halqymyzdyŋ kınäsınen, elımızdıŋ ezdıgınen emes, künımızdıŋ bıreuge qaraǧan kırıptarlyǧynyŋ saldary edı. Talai asylymyz ben jasynymyzdy jer qyla jamandap, atyn atamaq tügılı, esımın de eskermei, eleusız qaldyrdyq. «Är zamannyŋ tūsynda bır sūrqyltai» demekşı, eldıŋ tızgın-şylbyry jattyŋ qolynda bolyp, sonyŋ aitqanyna könıp, aidaǧanyna jürıp, jetektegı attai ömır sürdık. Keşegı temır tegeurındı keŋes-sovet zamanynyŋ ideologiia şyrmauynan şyǧa almai, qaǧynan jerıgen qūlandai öz kösemderımız ben şeşenderımızden jerınıp, ata-babalarymyzdyŋ ösietın tärkı ettık. «Jat jarylqamaidy, öz öltırmeidı» degen ūlaǧatty sözdıŋ qadırıne jetıp, qasietın baǧalamai, jaza bastyq. «Külşelı bala külıp jeidı, japyraǧyn jūlyp jeidı» dep jat jūrttyŋ qas-qabaǧyna qaradyq. Olar bızge täueldı men täuelsızdık ūǧymdarynyŋ arajıgın ajyratyp, üǧyndyryp bergendei boldy. «Özıŋdı-özıŋ jattai küt, jat janynan tüŋılsın» degen qazaqtyŋ maqalyndai, derbes el bolmai, kösegemız kögermeitını aqiqat edı. Ekı tızgın, bır şylbyr qolymyzǧa tiıp, täuelsız el atanǧan sätten bastap etek-jeŋımızdı jinai bastadyq. Elımızdıŋ şaruaşylyq, mädeniet, ǧylym, bılım, tıl, ışkı-syrtqy saiasat syndy aluan qyrly mäselelerın eşkımge jaltaqtamai, özımız şeşetın därejege jettık. Mektebımız Älımhan Ermekovtıŋ aiauly esımın alǧan mezette tebırenbegen jan kemde-kem boldy. Er eŋbegı elenbei qalmaitynyna közımız äbden jettı. Älekeŋnıŋ ūly ruhy jaŋa buyn, jas ūrpaqpen közge şalynbaityn asa näzık säuleler arqyly qauyşqandai küi keştık.
Älımhan Äbeuūly Ermekov – san qyrly talant iesı. Ol ǧalym-ūstaz retınde JOO men tehnikalyq joǧary oqu oryndarynyŋ studentterıne arnalǧan «Ūly matematika kursy» atty eŋbegın jazyp, oqu qūraly etıp ūsyndy, ǧalymnyŋ matematikalyq terminderdı qazaqy ūǧymmen astastyra beruı, onyŋ şäkırt tüsınıgıne oŋai, ūǧynyqty yqpal etetının ömır özı däleldedı. Belgılı jazuşy Änes Sarai: «Ahaŋnyŋ jazuy (töte jazu) qazaqtyŋ miyna säikestendırılıp jasalǧan, miyna qūiylyp tūrady» dep jazǧanyndai, Älımhan Äbeuūlynyŋ jasaǧan matematikalyq terminderı de qazaq balasyna sondai ūǧynyqty ärı tüsınıktı boldy. Älımhan Äbeuūly Ermekov – ensiklopediialyq bılım iesı, ol öz zamanynda saiasi, ūlttyq, memlekettık mäselelerge de bılek sybana atsalysty. Qazaq tarihyndaǧy eŋ atyşuly, ūrpaqtan-ūrpaqqa üzılmei jalǧasyp kelgen ekı dau bar. Ol – jer dauy jäne jesır dauy. Alaş qairatkerlerınıŋ basty ūstanymy jerge bailanǧan avtonomiia qūru bolatyn. Jersız ūlt, memleket bolmaitynyn, bolaşaq joǧyn Alaş ziialylary öte jaqsy tüsındı. Qūnanbai qajy Öskenbaiūlynyŋ: «Halyq ösedı, jer öspeidı» degen sözınıŋ maŋyzy mäŋgılık özektı bolyp qala beredı. Bız memlekettık derbestıkke qol jetkızgennen berı territoriialyq (jer) daudan amanbyz. Bügıngı älemde 9-orynǧa ie bolyp otyrǧan qazaq memleketı jer kölemınıŋ aumaǧyn negızdep, ırgetasyn qalap, bekıtıp berudegı Alaş qairatkerlerınıŋ eŋbegı ūşan-teŋız. 1920 jyly tamyz aiynda Kremlde V.Lenin men İ.Stalinnıŋ qatysuymen ülken jiyn ötedı. Oǧan äigılı Alaş ziialylary Ä.Bökeihanov, A.Baitūrsynov, M.Dulatūly, t. b. qatysty. Osy jinalysta qazaq jerın tūtastandyru jönınde 29 jastaǧy Älımhan Ermekov 7 saǧattai baiandama jasap, qazaq jerlerın tarihi, saiasi, şaruaşylyq, demografiialyq, mädeni-tūrmystyq tūrǧydan naqty faktılermen, būltartpas mysaldarmen däleldep beredı. Sonyŋ nätijesınde Aqmola, Semei guberniialary men Qostanai uezınıŋ Reseidıŋ Cheliabı oblysyna qarap ketken qazaq jerlerı respublikaǧa qaitarylady. Sol uaqytta qazırgı qazaq jerınıŋ tūtastyǧy men şekarasyn şegendeudegı Älımhan Äbeuūlynyŋ eŋbegı asa zor serpılıs tuǧyzdy. Bügıngı taŋda elımızdıŋ mädeniet, ǧylym, bılım beru mekemelerıne Alaş qairatkerlerı esımderınıŋ berıle bastauy täuelsız elımızdıŋ bılım beru salasyna sony serpın beretını dau tuǧyzbaidy. Qalamyzdaǧy ırgelı bılım beru oşaǧynyŋ bırı sanalatyn №38 mektep-liseige Älımhan Ermekovtei bırtuar tūlǧa esımınıŋ berıluı ūstazdar ūjymy men oquşylar qauymy üşın maqtanyş ärı jauapkerşılık jükteidı. Mektep-lisei jaratylystanu-matematika baǧytyndaǧy bılım beretın ūiym qatarynda bolǧandyqtan, ūly ǧalymnyŋ eŋbekterın basşylyqqa ala otyryp, tyŋ bastamalarǧa ūiytqy bolady dep ümıt artamyz. Mektebımızde Älımhan Äbeuūlynyŋ esımın ūlyqtau maqsatynda köptegen ıs-şara ūiymdastyryldy. Mekteptıŋ önerpaz oquşylarynyŋ ūiymdastyruymen konsert berılıp, onda önerlı balalar än-küi oryndap, Älımhan Äbeuūlyna arnaǧan öleŋderın oqyp berdı. 9 «Ä» synyp oquşysy Hamit Säken Alaş aqyny S.Toraiǧyrovtyŋ «Tanystyru» öleŋın oqyp, köpşılıktı riza ettı. Ol öleŋınde aqyn Älımhan Äbeuūlynyŋ Älihan Bökeihannan keiıngı ekınşı tūlǧa ekenın aityp, küllı qazaqqa jar salady. Būl öleŋdı estıgende tolqyp-tebırenıp, tūla boiyŋdy jıger bilep, şabyttanasyŋ. Ol öz öleŋınde Älımhan Äbeuūly halqynyŋ jel jaǧyna pana bolǧan asqar taudai asqaq beinesın öleŋmen örnektep, jastarǧa ülgı-önege etıp suretteidı. Saltanatty jiynnyŋ soŋynda mektep basşysy Q.Mūqanov mekteptıŋ tūtas qabyrǧasyna oiyp salynǧan Älımhan Äbeuūlynyŋ alyp müsını qaşalǧan eskertkış taqta bareleftıŋ şymyldyǧyn aiqara ysyryp, süiınşılep tūryp aşyp berdı.
Mektep-lisei ūjymy – mūǧalımder men oquşylar zor jauapkerşılıkpen bolaşaqqa nyq qadam jasady, osy üşın sözde, ıste, tılde bır bolu – maqsat.
Mäuletqali RAHYMBAEV,
Älımhan Ermekov atyndaǧy №38 mektep-liseiı
qazaq tılı men ädebietı pänınıŋ mūǧalımı,
QR bılım beru ısınıŋ üzdıgı
