Nūr-Sūltan qalasynda esırtkıge qarsy küres jüielı türde jürgızılude. Qazır naşaqorlyqtyŋ aldyn alu, jastardy osy bır alapat keselden saqtau, oǧan qarsy bıtıspes maidan aşu qūqyq qorǧau salasy mamandarynyŋ aldynda tūrǧan eŋ maŋyzdy mındet bolyp otyr. Statistika mälımetterı boiynşa tek elordanyŋ özınde 1170 naşaqor resmi esepte tūrady eken. Olardyŋ 160-y äiel bolsa, 900-den astamy otyzdyŋ ainalasyndaǧy jastar. Būl tek tırkelgenı ǧana. Al saida sany, qūmda ızı joq, köşe kezıp, är jerde bır tyǧylyp jürgenderı qanşama?!
Jaqynda ǧana osy taqyryptaǧy brifingte kelelı äŋgıme örbıtken Nūr-Sūltan qalasy Polisiia depatramentı Tergeu basqarmasynyŋ bastyǧy Qairat Artyqov esırtkı biznesınıŋ ūlttyŋ saulyǧyna, eldıŋ ekonomikasyna tönıp otyrǧan orasan zor qauıp ekenın aita kelıp, osy qylmyspen keşendı de jüielı küres jürgızılıp kele jatqanyna jan-jaqty toqtaldy.
Būryn Qazaqstanǧa būl zarar şetelden äkelınetın bolsa, keiıngı jyldary özımızde-aq esırtkı zerthanalary paida bola bastady. Onda jastardyŋ esıp alyp, ömırıne asa qauıp töndıretın «Alfa pvp» degen sintetikalyq bäleket öndırıletını anyqtalyp otyr.
Osyǧan bailanysty būl saladaǧy jaǧdai da kürt özgerıp otyr. Naşaqorlyq jasaryp barady. Medisinalyq soŋǧy mälımetter boiynşa on ekı jasar naşaqor tırkelgenı bar. Onyŋ üstıne jaŋa psihopärmendı zattar öte arzan satylady. Ärı oǧan jasöspırımder tez beiımdelıp, bır qoldanǧannan täueldılık paida bolatyny anyqtaldy.
2021 jyly elımızde üş tonnaǧa jaqyn esırtkı tärkılense, 2022 jyldyŋ alǧaşqy jarty jyldyǧynda tek elordada ǧana 25 kelı sintetikalyq esırtkınıŋ joly kesılıp, ony satyp, taratudyŋ 169 oqiǧasy tırkelgen. Mūndai qylmys türı äsırese, Nūr-Sūltan, Şymkent, Almaty qalalarymen qatar Şyǧys Qazaqstan, Pavlodar, Qostanai, Atyrau, Aqtöbe, Almaty, Aqmola oblystarynda köbırek baiqaldy.
Arnauly jürgızılgen şūǧyl jūmystardyŋ nätijesınde osyndai qylmyspen tūraqty ainalysyp kelgen qylmys älemınıŋ ekı serkesı men on bır esırtkı saudalauşy qolǧa tüstı. Olardan qylmystyq jolmen tabylǧan jiyrma ekı million teŋge tärkılendı.
Keiıngı kezde Qazaqstan Respublikasynyŋ Işkı ıster ministrlıgı zaŋdy tūrǧyda auqymdy ıster atqardy. Atap aitqanda, därıhanalarda därılık zattar retınde astyrtyn satylatyn psihikalyq tez äser etuşı zattardy satuǧa baqylau jasauǧa qol jetkızdı. Tıptı emdık şöpterdıŋ özın, qosymşa preparattyq sipattaǧy zattardyŋ da keibır türlerın qazır därıhanalarda arnaiy rūqsatsyz satpau turaly būiryqtar şyǧaryldy. Sonymen qatar qazır küigelektık pen küizelıske qarsy ışetın BAD tärızdı därıler men metil spirtın, efir qyşqyly men qūramynda himiialyq zattary bar sūiyqtyqtardyŋ da özı baqylauǧa alyndy.
Köpşılıkke belgılı, esırtkı zattary köbıne arnaiy saittar arqyly, akkaunttar men basqa da aqparattyq resurstar arqyly taralyp jatady. Osy baǧytta 2022 jyldyŋ alǧaşqy jarty jyldyǧynda qūqyq qorǧau organdary internette 400-ge tarta osyndai aqparattyq bettı anyqtap, tızgındegen. Esırtkı saudasymen jüielı ainalysuşylardy qūryqtau oŋai emes. Olardyŋ qulyǧyna tüie boilamaidy. Keibıreulerı şet elde otyryp, zaŋsyz jarnamalar jariialap, keseldı nasihattaryn jürgızetındıgı belgılı boldy. Jyl basynan berı osyndai 48 qylmys tırkelgen.
Elımızge kelgen keşegı «Covld-19» ındetı kezınde «jūmyrtqydan jün qyryqqan» qylmyskerler asqan pysyqtyq tanytyp, «öz öndırısterın» aşyp ülgırgen. Mäselen, ötken jyly Almaty qalasynda Qazaqstan tarihyndaǧy ırı esırtkı zerthanasy anyqtalyp, qūqyq qorǧau organy qyzmetkerlerı 55 kelı asa küştı mefedron esırtkısın tärkıledı. Onyŋ astyrtyn baǧasy 2 milliard teŋgeden astam bolyp otyr.
Sondai-aq Ūlttyq qauıpsızdık komitetı qyzmetkerlerı elımızdıŋ üş qalasynan tolyq esırtkı öndırısımen ainalysyp kelgen ärı öte küştı de qauıptı sintetikalyq zattar şyǧarǧan zerthana jabdyqtarynyŋ közın joidy.
Bügıngı künı elımızde halyqtyŋ densaulyǧyna jäne jalpy ūlttyq qauıpsızdıkke tönetın jahandyq qauıp retınde esırtkı biznesı men naşaqorlyqtyŋ ösuı alaŋdatyp otyr. Halyqaralyq sarapşylar mäselenı şeşudıŋ ärkelkı täsılderın ūsynady. Äsırese, qylmystyq zaŋnamany tübegeilı qataŋdatu men jazalau şaralaryn küşeitu köbırek aitylyp jür.
Qoǧamda esırtkıge qarsy küres jüielı jäne batyl jüruıne qaramastan, jasöspırımder arasynda naşaqorlyq azaimai otyr. Osy zūlmatty naqty joiu joldary eŋ bırınşı esırtkını tūtynuşy retınde satyp alatyn adamdarǧa ǧana emes, esırtkı biznesın ūiymdastyruşylardy, taratuşylar men satuşylardy anyqtap, jolyn kesuge dendep baǧyttaluy tiıs. Ärı būl bükılälemdık dertke arnaiy mamandar ǧana emes, ärbır qala tūrǧyny atsalysyp, dendep küres jürgıze bılgende ǧana mäselenıŋ şeşımı tabylmaqşy.
