Astana qalasynda «Qarasora – 2023» jedel-aldyn alu ıs-şarasy aiasynda qomaqty esırtkı zattaryn tasymaldauşylar qūryqtaldy. Teksere kelgende, olar elde qataŋ tyiym salynǧan «sintetikany» elordanyŋ oiyn-sauyq oryndaryna jetkızumen ainalysyp jürgen jas jūbailar bolyp şyqty. Ekeuınıŋ şaŋyraq kötergenıne tört aidyŋ jüzı ǧana bolǧan eken. Polisiia qyzmetkerlerı toqtatyp, olardyŋ «MERCEDES-BENZ» avtokölıgın teksergen kezde qaǧazǧa mūqiiat oralǧan salmaǧy 300 gramnan asatyn «Mefedron» tabyldy.
Därıhana naşaqorlyǧy
Būl – esırtkınıŋ sintetikalyq türıne jatatyn öte qauıptı ūntaq. Al mūny ömırge qol ūstasyp jaŋa ǧana qadam basqan jastardyŋ tasymaldauy polisiia qyzmetkerlerın qatty oilandyrdy. Osyndai öte qauıptı tendensiiaǧa bailanysty özınıŋ oi-pıkırın polisiia maiory Jarqyn Elemesov bylai bıldıredı:
– İä, būl – öte tosyn ärı qaterlı qūbylys. Men būl sūmdyq aqparatpen kündelıktı mälımetterden tanysqanmyn. «Mefedron» olardyŋ kölıkterınen ǧana emes, päterlerınen de tabylypty. Būl jastardyŋ bırı – jiyrma ekı, ekınşısı jiyrma tört jasta eken. «Osyndai örımdei şaqta sūmdyq qylmyspen ainalysatyndai bastaryna ne kün tuyp otyr? Mūny endı tergeu amaldary anyqtaidy.
Aita keteiın, jyl basynan berı elordalyq poliseiler osy baǧyttaǧy 750 qylmystyŋ betın aşyp, 270 kelı esırtkı tärkıledı. Bır üreilendıretını, sonyŋ 47 kelısı «sintetika» bolyp otyr.
Keiıngı kezde osy kesapatty mektep oquşylary da qoldanatyny anyqtala bastady. Būǧan bırden-bır sebep – därıhanalyq esırtkınıŋ jolyn kese almai otyrmyz. Tek soŋǧy ekı aida ǧana därıgerdıŋ qaǧazynsyz därıhanadan qūramynda sintetikalyq esırtkıge «tamyzyq» bolatyn zattary bar därı-därmekter satylǧan. Būl tek qūqyq qorǧau qyzmetkerlerınıŋ közıne tüskenı ǧana. Al jastardy jasyryn ulap jatqany qanşama? Aqyl-esten aiyratyn osyndai zattardyŋ därıhanalarda qoljetımdı boluyna üzıldı-kesıldı tyiym sala almai otyruymyzdyŋ bır sebebı – eldegı alpauyttardyŋ biznesınde jatuy mümkın degen de pıkırler aitylady.
Ras, «därıhanalyq naşaqorlyq» degen termin älı sözdık qorymyzǧa ene qoiǧan joq. Bıraq onyŋ kündelıktı ömırde keŋınen etek alyp bara jatqany şoşyndyrady.
Bıreuler mūndai sözdı qoldanuǧa qarsylyq ta bıldırıp baǧyp jatyr. Olardyŋ oiynşa, därı-därmek tek emdık maqsatta ǧana äzırlenedı. Mäselen, «Tropikamid», «Tramadol» degen preparattardy adam tek syrqatynan emdelu üşın satyp aluy kerek. Degenmen, mūny ekınşı bıreulerdıŋ esırıp, läzzatqa batu üşın qoldanatyny da jasyryn bolmai qaldy. Zaŋ jüzınde būlardy därıgerdıŋ rūqsatynsyz satuǧa qataŋ tyiym salynǧan. Alaida qaltalarynyŋ qamy üşın mūndai zattardy jasyryn jylystatyp bıreuler talai jastyŋ obalyna qalyp jatqanyn oilanǧysy da kelmeidı.
Qoǧam dabyl qaǧuda
Būl tüiındı tüitkılderdıŋ tuyndap otyrǧany bügın ǧana emes. 2010 jyly Astana qalasynyŋ Esırtkı biznesımen küres jönındegı basqarmasy «sintetikalyq» esırtkı qoldana bastaǧan alǧaşqy jastardy anyqtap, dabyl qaqqan bolatyn. Ras, ol kezde qūzyrly organdardyŋ naqty nazar audaruymen barlyq därıhanalarǧa tekserıs jürgızılıp, mäsele qataŋ baqylauǧa alynǧan edı. Degenmen, kele-kele būl ıstıŋ soŋy siyrqūimyşaqtanyp, därıhanalar būrynǧy ädetıne qaita basyp, atalǧan preparattar el aumaǧynda erkın satyla bastady.
– Būǧan memleket tyiym salǧanymen, därı-därmek biznesımen ainalysatyn alpauyt käsıpkerler onşa qūlaq aspai otyr dep küiınedı qoǧam belsendısı, Astana qalasynyŋ tūrǧyny Qajygerei Särsembaev.
– Memlekettıŋ saiasaty aiasynda jasalǧan baǧdarlamalarǧa ärbır tūlǧa, mekeme belsene köŋıl qoiyp, öz septıgın tigızse, naşaqorlyqtyŋ aldyn aluǧa bolar edı. Ökınışke qarai, bızde esırtkı qūraldary men psihotropty zattardy taratu jäne ötkızu jyldan-jylǧa auqymdanyp bara jatqandai. Barşaǧa belgılı, esırtkı aǧymynyŋ negızgı maqsaty – bır memleket nemese bır qoǧamnyŋ ūlttyq sanasyn jäne qorǧanys qyzmetın joiyp, ony otarǧa ainaldyru. Jezökşelık, paraqorlyq, qūmarlyq, zorlyq, özın-özı öltıru, jynys auystyru, naşaqorlyq, otbasynyŋ ydyrauy sekıldı qoǧamdy qūldyratatyn sebepter esırtkını taratudyŋ negızınde jatady. Esırtkınıŋ türlerı köp. Arnaiy esırtkı zattary tızımıne engender – apiyn, geroin, kokain, anaşa (gaşiş, marihuana). Qylmystyq saiasatty jürgızu barysynda esırtkı taratu sekıldı mūndai qūbylystyŋ bügıngı taŋda eŋ aldymen qoǧamǧa qauıptılıgın jäne zardabyn jastardyŋ sanasyna qalai sıŋıremız? Sonymen qatar, naşaqorlyqqa şaldyqqan nauqastar emdeluge mūqtaj jäne olarmen küresudıŋ qajettı ekendıgın eskeru kerek. Esırtkınıŋ zaŋsyz ainalymy qylmystyq biznestıŋ eŋ tabysty közı bolyp otyr. Sondyqtan taratu faktılerı – esırtkılık biznes nätijesınde ülken tabys közıne keneletın ūiymdastyrylǧan qylmystyq toptyŋ ısterı. Būǧan qoǧam dabyl qaǧuy asa qajet, – dedı qoǧam belsendısı.
Psihologiialyq densaulyqty saqtau qyzmetınıŋ mälımetınşe, 2021 jyly osy belsendı zatty qoldanǧan 102 adam, 2022 jyly 136 adam qaza tapqan. Al biyl jyl basynan berı köz jūmǧan 74 adam tırkelıp otyr
Därıhanalyq preparattardy, negızınen, qoldanatyn – jastar. Bärı äuelı «baiqap köru» qyzyǧuşylyǧynan bastalady. Jasöspırımder öz qatarlastary arasynda qalaida bır erekşelengısı, batyldyq tanytqysy kelıp tūrady. Mıne, söitıp, täueldı bolyp qalady. Mūndai balalar üide köbıne delsal, eşteŋege zauqy bolmai, özımen-özı oqşaulanyp nemese kerısınşe öte aşulanşaq, qyŋyr, qyrsyq bolyp keledı. Ata-analar üide balanyŋ tünde jiı tūratynyn, sözderı tüsınıksız bolyp, terısınıŋ tüsı özgergenın baiqasa, bırden dabyl qaǧu kerek.
Jymysqy jarnamalar
Qazaqstan Respublikasy Densaulyq saqtau ministrlıgınıŋ mälımetınşe, elımızde qazır esırtkıge täueldı 18 890 pasient esepte tūrady eken. Al psihobelsendı preparatty qoldanuşylardyŋ naqty esebı joq. «Şamamen 12 men 35 jas aralyǧyndaǧy qoldanuşylar sany on ekı myŋnyŋ töŋıregınde boluy mümkın» deidı sarapşylar.
Psihologiialyq densaulyqty saqtau qyzmetınıŋ mälımetınşe, 2021 jyly osy belsendı zatty qoldanǧan 102 adam, 2022 jyly 136 adam qaza tapqan. Al biyl jyl basynan berı köz jūmǧan 74 adam tırkelıp otyr.
Elordanyŋ «Euraziia» tūrǧyn üi keşenınde «sintetikalyq» esırtkı tasymalymen ainalysqan on üş jäne on tört jasar ekı jasöspırım ūstaldy. Ekeuı de – qazaqtyŋ qaraköz balalary. Şynyn aitqanda, ne aparyp jürgenın olardyŋ özderı bılmegen. Osy audandaǧy uchaskelık inspektor Nūrlan Mädenovtıŋ aituynşa, oquşylar jazǧy demalysy kezınde ata-analaryna qolǧabys berıp, aldaǧy oqu jylyna däpter, qalam, taǧy basqa da kerek-jaraq satyp alu üşın azdaǧan tiyn-teben tapqysy kelıp, habarlandyru boiynşa kurerlık jūmysqa ornalasqan. Jūmystarynyŋ qyr-syryn ata-analaryna aitpaǧan. Tek «bır jerden ekınşı jerge qaǧaz aparyp beremız. Soǧan bızge künıne 1 500-1800 teŋge aqşa töleidı» dep mäz bolǧan. Mūndai «batpan qūiryqtyŋ» artynda qanşama päle jatatynyn ata-analary eskermegen.
Rasynda da, qazır «kurerlık jūmysqa qabyldaimyz» degen jarnamalar tūrǧyn üilerdıŋ kıreberısterı men qabyrǧalarynda qaptap tūr. Būlardyŋ köbı, köbı emes, barlyǧy da qūityrqy habarlandyrular. Basynda «hoziaindary» älı oŋy men solyn tanyp ülgermegen bozbalalardy qomaqty aqşa berıp, qyzyqtyryp alady da, keiın qajetsız bolyp qalǧan kezde özderı ūstap beretın körınedı.
Būlar da sondai «qūrbandardyŋ» bırı bolsa kerek. Qazır balalar uaqytşa tergeu abaqtysynda qamauda jatyr. Al olardyŋ ata-analary ädıldık ızdep zar ielep jür.
Aitu kerek, osyndai esırtkı tasymalymen ūstalǧandardyŋ jazasyn öteitın Almaty qalasynda jalǧyz jasöspırımderdıŋ arnauly mekemesı bar. Onda osyndai jaza basqandar jazasyn ötep, ärı oqu oqyp, tüzelu jolyna tärbielenedı. Būl ekı qaraköz de solardyŋ qataryna qosyluy äbden mümkın.
Al esırtkı tasymalyn bizneske ainaldyryp, kökörım jastardyŋ qolymen ot kösegenderdıŋ tügı de ketken joq. Esesıne esebı tügel. Taǧy bıreulerdı joǧarydaǧydai qylmystyq jūmysqa tartyp jatqany kämıl.
Mūndai kesapatpen qalai küresuge bolady? Qaitse onyŋ joly kesıledı? Aitu kerek, elımızde därı-därmektıŋ köterme saudasyna qatysty normativtık aktıler men zaŋdyq qūjattar jetıp artylady. Olarda därılık medikamentter tek därıgerdıŋ qaǧazymen ǧana (resept) berıledı. Äsırese qūramynda esırtkı zattary bar preparattar qataŋ baqylauda bolu kerek degen nūsqau da bar. Oǧan bailanysty äkımşılık te, qylmystyq ta jauapkerşılık qarastyrylǧan. Bıraq, osy nūsqau men tyiymdy belınen basyp, betımen ketıp jürgenderdı qūryqtauǧa kelgende kejegemız ünemı keiın tarta beredı. 70-ten 1000 eseptık körsetkışke deiın aiyppūl salu qarastyrylsa da, därıhanalarda resepsız beru toqtamai otyr. Būl, ärine, alaqol farmasevterdıŋ äreketı.
