Biylǧy 10 aida Astanada esırtkıge qatysty 194 qylmys tırkeldı. Poliseiler esırtkı öndıretın 5 zerthananyŋ jūmysyn äşkerelep, sonyŋ ışınde 4 fitozerthanany anyqtady. Al küllı el aumaǧynda 900 kelıge juyq sintetika tärkılendı. Būl derek Qazaqstannyŋ sintetikalyq esırtkı jasaityn ortalyqqa ainalǧanyn körsetedı.
Astanada ötken «Esırtkı qylmysyna qarsy ıs-qimyl» atty Mäjılıstegı Ükımet saǧatynda qazırgı qoǧamnyŋ eŋ özektı, eŋ kürdelı, eŋ qauıptı mäselesı aşyq talqylandy. Öitkenı Qazaqstanda esırtkıge qatysty ahual kün saiyn naşarlap barady. Onyŋ bırneşe sebepterı bar. Aşyq äŋgımenıŋ ūzyn-yrǧasynan ūqqanymyz, memleketımızdıŋ erteŋıne, balalarymyzdyŋ bolaşaǧyna ülken qauıp-qater tönıp tūr. Sol qatermen qoǧam, el bolyp qalai küresemız degen sūraqqa jauap ızdep köreiık.
Sintetikanyŋ ainalymy 74 paiyzǧa östı!
Dünie jüzınde 1000-nan astam esırtkınıŋ türı bar. Al Qazaqstanda şamamen 700-ge juyq esırtkı nemese onyŋ balamasy bar. Däl qazır elımızdegı esırtkı ahualyna negızgı üş faktordyŋ qalai äser etkenın Işkı ıster ministrı Erjan Sädenov bürkemelemei aşyq aitty. «Osy üş negızgı faktor mynalar: kannabis şikızaty, «Soltüstık baǧyt» arqyly ötetın auǧan geroinı, sintetikalyq esırtkınıŋ taraluy. Elımızdegı esırtkı boiynşa ahualdyŋ kürdelenuıne qarasaq, myna kezeŋderge böluge bolady. Bırınşı kezeŋ 90-jyldary esırtkı naryǧynda «marihuana», «gaşiş», «apiyn» köbırek boldy jäne «geroinnıŋ» alǧaşqy partiialarynyŋ paida boluymen sipattalady. Ekınşı kezeŋde 2000 jyldary geroin naşaqorlyǧy örşıdı. İneksiialyq esırtkıler sol uaqyttyŋ «dertı» boldy. Naşaqorlar bır şpristı paidalanǧandyqtan, qoǧamda VİCh aurulary tez taraldy. Üşınşı kezeŋ – 2015 jyldan bügınge deiın sintetikalyq esırtkınıŋ jappai taraluyna tap boldyq» dedı ministr.
Ol soŋǧy 5 jylda sintetikalyq esırtkını tärkıleu kölemı 10 kelıden 1 tonnaǧa deiın kürt öskenın mälımdedı. Bas polisei qazır esırtkı qylmystary tolyǧymen kiber-keŋıstıkke köşkenın, «batpanqūiryq» biznestıŋ körıgı äsırese telegram-bottarda qyzyp tūrǧanyn aşyq aitty. Esırtkı taratuşylar bır-bırın tanymaidy, barlyq bailanys türlerı «bottar» arqyly jürgızıledı. Būl rette «kripto-koşelek», «messendjer» jäne basqa da innovasiialar qoldanylady. «Kiberqadaǧalau» jüiesı arqyly anyqtalǧan esırtkı saittary būǧattalady. IIM bır ǧana Telegramda 1,3 myŋ internet-dükendı japqan. Būdan bölek, chattar, arnalar, saittar sekıldı 6 myŋnan asa aqparat taratatyn nysannyŋ joly kesılgen. Tıptı poliseiler būl ıske jasandy intellektınıŋ kömegın paidalanbaq. Biyl esırtkı öndıruşıler men satuşylardan 900 kelı (!) sintetikalyq esırtkı tärkılengen. Būl körsetkış ötken jylmen salystyrǧanda 74 paiyzǧa ösıptı. Ainalym apany odan saiyn ūlǧaiyp barady.
Esırtkı qaǧandary sottala ma?
Qazaqstan esırtkınıŋ tranzittık dälızı qyzmetın atqaryp otyr. Būǧan dälel, transūlttyq ūiymdasqan qylmystyq toptardyŋ ıs-qimyldarynyŋ küşeiuı. Elımız boiynşa narkobizneske qatysty 9 ūiymdasqan qylmystyq top qūryqtalǧan. Olardyŋ ūiymdastyruşylary – esırtkı qaǧandary tügel ūstalypty. Erjan Sädenov biyl osyndai 4 transūlttyq ūiymdasqan qylmystyq toptyŋ joiylǧanyn mälımdedı. «Osy toptardyŋ 14 müşesı qylmystyq jauapkerşılıkke tartyldy, olardyŋ ışınde 13-ı – şetel azamattary. Olardan şamamen 100 kg «sintetika», 85 tonnadan astam prekursor, 13 reaktor jäne 1 myŋnan astam zerthanalyq qūral-jabdyq tärkılendı. Qūqyq qorǧau jäne arnaiy organdar barlyǧy 75 jasyryn esırtkı zerthanasyn joidy. 100 tonnadan astam prekursor tärkılendı. 8 tonnadan astam tūtynuǧa daiyn zattar öndırısınıŋ joly kesıldı. Būl, şamamen, 25 mln bır rettık dozalar jäne myŋdaǧan aman qalǧan adamdardyŋ ömırı. Öitkenı «sintetikalyq esırtkı» bırden täueldılıkke äkep soqtyrady jäne densaulyqty qūrtady» dedı ministr.
Zaŋnamaǧa qandai tüzetu engızıledı?
Ükımet saǧatynda esırtkını öndırgen jäne taratqandardy jazalau jüiesın özgertu mäselesı aşyq talqylandy. Işkı ıster ministrı Erjan Sädenov qylmys jasap bırınşı ret ūstalǧan esırtkı «jasyruşylardy» jauapkerşılıkten bosatudy ūsyndy. «Şynymen qazır esırtkı ötkızuşınıŋ «portretı» özgergen. Būl – auqatty otbasylardan şyqqan jastar. Olar üşın internet-tehnologiialaryn belsendı paidalanu – üirenşıktı jaǧdai. Olar «jeŋıl aqşa tabudy» közdep, qūqyqtyq sauatynyŋ tömendıgınen osyndai äreketke barady. Bügıngı deiın kämeletke tolmaǧan 6 bala sottaldy. Taǧy 26 jasöspırım jauapkerşılıkke tartyluda. Deputattardan osy tüzetulerdı ädıl qaraudy sūraimyn» dedı ol. Ministr bızdıŋ qoǧamda esırtkı jasyruşylardy (zakladchik) jazalaudyŋ tym qataŋdyǧy turaly mäsele ötkır tūrǧanyn aitty. Būl jastar men jasöspırımderdı osy salaǧa belsendı tartumen bailanysty. Işkı ıster ministrlıgınıŋ mälımetı boiynşa, elımızdegı eŋ jas esırtkı taratuşynyŋ jasy – 14-te. Biylǧy 10 aida osyndai qylmysy üşın 30 kämeletke tolmaǧandar ūstalǧan.
Astana qalasynyŋ Esırtkı qylmysyna qarsy küres basqarmasynyŋ mälımetı boiynşa 2023 jyldyŋ 10 aiynda elordada 843 esırtkıge qatysty qūqyq būzuşylyq ıs-äreket anyqtalǧan. Sonyŋ ışınde 194-ı – esırtkı taratuǧa qatysty qylmys. Zaŋsyz ainalymnan 265 kelıden asa ärtürlı esırtkı tärkılengen. Poliseiler 124 qylmystyq ıstı tergeudı aiaqtap, sotqa jöneltıptı. Sonyŋ ışınde 67-sı – asa auyr, 57-sı auyr qylmysqa jatady
Būǧan qosa, IIM sintetikalyq esırtkınıŋ köbeiuıne orai, esırtkı zerthanalaryn ūiymdastyruşylarǧa jazany qataitudy ūsyndy. Qazır olar «esırtkını ötkızu maqsatynda bır top adammen jäne asa ırı kölemde äzırlegenı jäne qaita öŋdegenı üşın 10-nan 15 jylǧa deiın bas bostandyǧynan aiyrylady. Ūsynylatyn tüzetulerde osy äreketter 15 jyldan 20 jylǧa deiın nemese ömır boiy bas bostandyǧynan aiyru jazasyna (QK 297-babynyŋ 4-bölıgı boiynşa) özgeredı.
Endı salystyryp qaraiyq: esırtkını äzırlep, şyǧaratyndar 11-12 jylǧa sottalady, al daiyn önımdı taratuşylar 10-11 jylǧa sottalady. Bıreuler mefedrondy bırneşe kelılep öndıredı, ekınşı bıreuler sonyŋ bırneşe gramyn ǧana satady. Al jazalau merzımderı ıs jüzınde bırdei. Nege būlai? Ekı gramnan artyq esırtkı tabylsa, ol asa ırı kölemdegı qylmys bolyp sanalady. Sonda 20 kelı esırtkı daiyndaǧan da, 2 gramm esırtkı satqan da bırdei jazalanady. Esırtkı jasyruşylardyŋ denı – 18-25 jas aralyǧyndaǧy aŋqau, aqymaq bozbala-boijetkender. Olar tez ūstalyp, ıstegen qylmysyn moiyndaidy. Sonda da olardy 10 jylǧa türmege qamau – ädıletsızdık dedı bas polisei. Mäsele aşyq talqyǧa tüskende būl ūsynysty qūptaǧandar da, qarsy oi-pıkır aitqandar da boldy. Aldaǧy uaqytta jazanyŋ qalai özgeretının jaŋalyqtardan oqyp bılermız.
Zaŋdastyru – zūlymdyqqa bolysu
Elımızdegı esırtkı ahualynyŋ naşarlauyna jaǧymsyz yqpal etetın faktordyŋ bırı – kannabis şikızaty. Äigılı Şu alqabynda jyl saiyn 5-8 myŋ tonna marihuana äzırleuge bolady eken. Şu dalasynda 140 myŋ gektar, Jetısu oblysynyŋ aumaǧynda 40 myŋ gektar alqapta jabaiy qara sora ösedı. Alaida qazır tek Şu dalasy ǧana emes, elımızdıŋ oŋtüstık jäne ortalyq öŋırlerınde de qara sora egu jūmysy «qyzyp» tūr. «Onymen küresu üşın jyl saiyn mausym-qazan aralyǧynda «Qarasora» operasiiasy ötkızıledı. Esırtkı egısterın anyqtau üşın tıkūşaqtardy, jol talǧamaityn kölık, pilotsyz ūşu apparattary qoldanamyz. Byltyrdan berı jer betın ǧaryştan aldyn ala tekseru jürgızılude. Ǧaryştyq monitoring kömegımen 265 esırtkı plantasiiasyn anyqtadyq. Jyl saiyn osy ıs-şara şeŋberınde 15 tonnadan 20 tonnaǧa deiın esırtkı tärkılenedı. Biyl būl körsetkış soŋǧy 6 jylda bolmaǧan eŋ joǧary şegıne jettı, şamamen 37 tonna tärkılendı. Demek, būl problemany tek küşpen şeşu mümkın emes» dep aǧynan jaryldy Erjan Sädenov.
Mäjılıstıŋ Zaŋnama jäne sot-qūqyqtyq reforma jönındegı komitetınıŋ töraǧasy Snejanna İmaşeva esırtkı qaǧandary «batpanqūiryq» biznesın jürgızıp otyrǧan «Soltüstık dälızdı» jabu üşın jabaiy qara sora alqaptaryn qataŋ baqylau, tartyp alu jäne tolyǧymen joiudy ūsyndy. «Būl – öte qymbatqa tüsetın, tiımsız jäne jaǧymsyz ıs-äreket. Qūqyq qorǧau organdary jyl saiyn 20-25 tonna esırtkı zattaryn tärkıleidı, sonyŋ ışınde 95 paiyzy – kannabistık toptaǧy esırtkıler. Bızdıŋ Ükımet jabaiy qara sorany farmasevtikaǧa nege paidalanbaidy? Damyǧan elderde kannabis negızınde medisinalyq därı-därmekter şyǧarady» dedı ol. Būl ūsynysqa qatysty jurnalisterge oi-pıkırın aitqan Işkı ıster ministrı qara sorany medisinalyq maqsatqa qoldanuǧa tyiym salynǧan, sebebı ol DDSŪ-nyŋ ūsynymyna qaişy keletının mälımdedı. Alaida elımızdegı 5 käsıporyn qara sorany talşyq şyǧaruǧa paidalanuǧa lisenziia alypty. Sondai-aq qūzyrly vedomstvo basşysy marihuanany zaŋdastyru mümkın emestıgın, ol zūlymdyqqa jol aşu ekendıgın jetkızdı.
Esırtkını üide şekse, zaŋdy ma?
Snejanna İmaşeva esırtkı ahualyn uşyqtyryp otyrǧan bırneşe tüitkılderdı jaiyp salyp, özınıŋ naqty oi-tūjyrymdarymen bölıstı. Mäselen, 2014 jylǧa deiın esırtkını medisinalyq emes jaǧdaida qoldanǧan adamǧa äkımşılık jaza qoldanylyp keldı. «Jyl saiyn osy äreketı üşın şamamen 2,5 myŋǧa juyq (2013 jyly – 2516, 2014 jyly – 2380) adam jauapkerşılıkke tartylatyn. Odan keiın, äkımşılık jauapkerşılık Qylmystyq kodekske auysyp, esırtkını qoǧamdyq oryndarda tūtynǧandar ǧana jazalanatyn boldy. Sonyŋ nätijesınde biyl osyndai baǧyttaǧy 89 oqiǧa tırkelgen, sonyŋ 30-y ǧana sotqa jıberılıptı. Būl – elımızdegı esırtkı qylmysynyŋ deŋgeiı tömendedı degen söz emes. Kerısınşe, «qoǧamdyq orynda» degen söz qylmysty bürkemelep, «Men esırtkını üide qoldandym, ol zaŋdy!» deitın adamdar köbeidı. Biyl osy üide tūtynuǧa qatysty 370 myŋ derek tırkelgen» dep tüsındırdı mäselenıŋ mänısın deputat.
Qazır Mäjılıste «Esırtkı zattary men psihotroptyq prekursorlardy medisinalyq emes jaǧdaida qoldanu» degenge qaita äkımşılık jauapkerşılık engızu turaly ūsynys arnaiy zaŋ jobasy aiasynda qarastyrylyp jatyr. Atap aitarlyǧy, deputattardyŋ ūstanymy būl jerde ekıge jaryldy: bır tarap äkımşılık jauapkerşılık qaita engızılsın dese, ekınşı tarap qazırgı jaǧdaida qaldyrudy qalaidy. Al qūzyrly komitet müşelerı qylmystyq jauapkerşılıkpen qatar äkımşılık jazany da engızudı talap etude. Saiyp kelgende, medisinalyq emes esırtkı zattaryn qoǧamdyq oryndarda tūtynǧan jandar da qylmystyq jauapkerşılıkke tartylady, al qalǧan jaǧdailarda (üide, kölıktıŋ ışınde, klubta, pritonda) tūtynǧandar äkımşılık jazaǧa tartylady.
P.S: Şynyn aitaiyq, esırtkınıŋ taraluy künnen künge ūlǧaiyp barady. Äsırese, sintetika tamyryn tereŋge jaiuda. Ol arzan, qoljetımdı jäne negızgı tūtynuşylary jastar ekenı alaŋdatuda. Būl qauıppen qūrylym, ministrlık qana emes, küllı qoǧam, el bolyp küressek qana, belgılı bır nätijege jetemız.
