Täuelsızdık saraiynda Qazaqstan, Resei, Belarus elderınıŋ prezidentterı Euraziialyq ekonomikalyq odaq qūru turaly kelısımşartqa qol qoidy. Būl räsımge ärıptes memleketterdıŋ parlament deputattary, ziialy qauym jäne qoǧamdyq ūiym ökılderı qatysty.
ÄR MEMLEKETTIŊ MÜDDESI ESKERILEDI
Memleket basşylary jyl basynan berı Joǧary Euraziialyq ekonomikalyq keŋestıŋ otyrystaryn äuelı Mäskeude, sodan keiın Minskıde ötkızgenı belgılı. Al Astanadaǧy basqosu ekonomikalyq odaq kelısımşartyn qabyldauymen tarihta qalyp otyr.
Aldymen Joǧary Euraziialyq ekonomikalyq keŋestıŋ memleket basşylary deŋgeiındegı otyrysy boldy. Şaǧyn qūramdaǧy otyrysqa Qazaqstan prezidentı Nūrsūltan Nazarbaev, Resei prezidentı Vladimir Putin jäne Belarus prezidentı Aleksandr Lukaşenko qatysty.
Memleket basşylary Keden odaǧy men Bıryŋǧai ekonomikalyq keŋıstıktı damytudyŋ negızgı baǧyttaryn, euraziialyq integrasiialyq üderıstı keŋeitu mäselelerın talqylady. Jiynda Qazaqstan prezidentı būl kezdesudıŋ Qazaqstan, Belarus jäne Reseidıŋ bolaşaǧy üşın maŋyzdy ekendıgıne toqtalyp, kelısımşart barlyq memlekettıŋ müddelerın eskeretının atap öttı.
– Euraziialyq ekonomikalyq odaq qūru turaly kelısımşartqa qol qoiu arqyly euraziialyq keŋıstıktegı yqpaldastyqtyŋ jaŋa sapaly kezeŋı bastalady. Qūjatta halyqaralyq ūiymdarǧa tän barlyq bazalyq aspektıler körınıs tapqan, memleketterdıŋ egemendı teŋdıgı, aumaqtyq tūtastyǧy, sondai-aq odaqqa müşe memleketterdıŋ saiasi qūrylymynyŋ erekşelıkterın qūrmetteu qaǧidattary bekıtılgen, – dedı Elbasy.
Memleket basşylary Euraziialyq ekonomikalyq odaq qūru serıktes elderdıŋ ekonomikasyna tyŋ serpın berıp, älemdegı aldyŋǧy qatarly memleketke ainaldyratynyna senımdı. Resei prezidentı Vladimir Putin Euraziialyq odaq ideiasynyŋ basynda Nūrsūltan Nazarbaev tūrǧanyn, Qazaqstan prezidentı 1994 jyly Mäskeu memlekettık universitetınde oqyǧan därısı kezınde osy ideiany alǧaş ret jariia etkenın jetkızdı. Sodan keiın ol ekonomikalyq odaq aiasynda 170 millionnan astam halyqty bırıktıretın ırı öŋırlık naryq qūrylatynyn, būl qūjat elderdıŋ egemendıgın saqtai otyryp, ekonomikalyq damudyŋ jaŋa belesıne jeteleitının atap öttı.
Al Belarus prezidentı Aleksandr Lukaşenko ekonomikalyq integrasiia joly oŋaiǧa tüspegenın eske saldy:
– Euraziialyq ekonomikalyq odaq qūru arqyly dūrys jol taŋdaǧanymyzdy endı älem aldynda däleldeu bızge ülken jauapkerşılık jükteidı. Būl – Euraziia keŋıstıgındegı aşyq ekonomikalyq qoǧamdastyq. Onyŋ şarttaryn qatysuşy elderdıŋ ortaq paidasyna qarai jetıldırıp otyru mümkındıgı bar. Qūjat elderdıŋ täuelsızdıgın tolyq saqtai otyryp, integrasiialyq damudyŋ jaŋa deŋgeiıne jetkızedı, – dedı ol.
Memleket basşylarynyŋ aituynşa, Euraziialyq ekonomikalyq odaq qūru turaly kelısımşartqa qol qoiǧan memleketterdı tek ekonomikalyq müdde toǧystyrady. Odaq aiasyndaǧy barlyq halyqaralyq kelısımder, komissiianyŋ mındettı sipattaǧy küşı bar şeşımderı orys tılınde qabyldanǧanymen, ol qūjattar bırden taraptardyŋ memlekettık tılderıne audarylady. Sondyqtan tıldık tūrǧydan eşqandai kemsıtuşılıkter bolmaq emes.
HALYQTYŊ ÖMIR SÜRU SAPASYN JAQSARTU – NEGIZGI TALAP
Şaǧyn qūramdaǧy mäjılıs keŋeitılgen qūramda jalǧasyn tapty. Būl jiynǧa Armeniia prezidentı Serj Sargsian men Qyrǧyzstan prezidentı Almazbek Atambaev jäne Euraziialyq ekonomikalyq komissiia alqasynyŋ töraǧasy Viktor Hristenko qatysty.
Jiyndy aşqan ärı jürgızıp otyrǧan Qazaqstan Respublikasynyŋ prezidentı Nūrsūltan Nazarbaev Euraziialyq ekonomikalyq odaqtyŋ qūryluy – memleketterde tūryp jatqan halyqtyŋ tūrmys sapasyn jaqsartuǧa baǧyttalǧanyn atap öttı. Elbasynyŋ aituynşa, Odaqtyŋ aldynda ekı ülken mäselenı şeşu mındetı tūr. Bırınşısı – memleketterdı älemdegı maŋyzdy ekonomikalyq makroaimaqqa ainaldyru. Osy oraida joǧary sapaǧa qol jetkızu arqyly elderdıŋ jahandyq naryqta bäsekege tötep bere aluy kerek.
Ekınşıden, Odaq qūramyndaǧy är memlekettı dünie jüzındegı aldyŋǧy qatarly damyǧan memleketter qataryna engızu jaǧyn qarastyru közdelgen. Eŋ bastysy, Odaq halyqqa paidaly, igılıktı bola bıluı şart. Prezidenttıŋ aituynşa, osyndai maqsat-talaptarymen ekonomikalyq qoǧamdastyqtyŋ tartymdylyǧy arta tüspek.
Euraziialyq ekonomikalyq odaq organdary qalai jūmys ısteidı? Būl turaly söz qozǧaǧan Qazaqstan prezidentı Euraziialyq ekonomikalyq komissiianyŋ Mäskeude ornalasatynyn jetkızdı. Demek, Euraziialyq ekonomikalyq odaqtyŋ ekonomikalyq ortalyǧy Resei astanasy bolady. «Üştık» özara aqyldasa kele, solai kelısım jasasqan. Al Euraziialyq sot Minskıde ornalasady.
Odaqqa müşe memleketter Almatyny Euraziialyq ekonomikalyq odaqtyŋ qarjylyq ortalyǧy retınde qarastyrudy jön sanap otyr. Būl ūlttyq deŋgeiden joǧary tūratyn organ 2025 jyldan bastap elımızdıŋ oŋtüstık astanasynda oryn teppekşı. Äzırşe daiyndyq jūmystary jürgızılmek.
Üş memleket basşylary özara aqyldasa otyryp, keŋeitılgen otyrysqa Armeniia men Qyrǧyzstan prezidentterın şaqyruǧa kelıstı. Onyŋ özındık sebebı bar. Atalǧan ekı eldıŋ odaq qūramyna qosylu jaiy kün tärtıbındegı negızgı mäselenıŋ bırı boldy.
Alǧaşqy söz Armeniia prezidentı Serj Sargsianǧa berıldı. Ol Armeniianyŋ 2015 jyldyŋ 1 qaŋtarynan bastap EAEO-ǧa enuı turaly halyqqa habarlanǧanyn jetkızdı. Endı Armeniia jūrtşylyǧy EAEO-ǧa kıru turaly kelısımşartqa üstımızdegı jyldyŋ 15 mausymyna deiın qol qoiuǧa äzır körınedı.
Būdan keiın Qyrǧyzstan prezidentı Almazbek Atambaev söilep, ekonomikalyq odaq qūru – memleketterdıŋ ekonomikalyq damuyna tiımdı alaŋ degen baǧa berdı. Qyrǧyzstan basşysy öz elınıŋ qazırgı ekonomikalyq jaǧdaiynyŋ qiyndyǧy turaly aita kele, osyndai ötpelı kezeŋde özderın qoldaǧan Qazaqstan men Reseige alǧysyn bıldırdı.
Qyrǧyzstan Keden odaǧyna kıru turaly ötınış bıldırıp otyr. Kün tärtıbındegı osy mäselelerge orai Joǧary Euraziialyq ekonomikalyq keŋes müşelerı öz ūsynys-pıkırlerın ortaǧa saldy. Nätijesınde, Qyrǧyzstanda Keden odaǧyna qabyldau mäselesı eş kedergısız şeşıldı. Al Armeniianyŋ EAEO-ǧa enuı turaly şartty Joǧary Euraziialyq ekonomikalyq keŋes müşelerı talqylauyna osy jyldyŋ şılde aiynda ūsynylady.
TÄUELSIZDIKKE NŪQSAN KELMEIDI
Joǧary Euraziialyq ekonomikalyq keŋestıŋ keŋeitılgen otyrysynan keiın Qazaqstan Respublikasynyŋ prezidentı Nūrsūltan Nazarbaev, Resei Federasiiasynyŋ prezidentı Vladimir Putin jäne Belarus Respublikasynyŋ prezidentı Aleksandr Lukaşenko Euraziialyq ekonomikalyq odaq qūru turaly kelısımşartqa qol qoidy. Būdan keiın prezidentter būqaralyq aqparat qūraldary ökılderıne mälımdeme jasady.
El arasynda Odaqqa kıru turaly kelısımşartqa qol qoiylsa, egemendıgımızge ziiany tiedı degen pıkırler joq emes. Ärine, jüregınde elım degen patriottyq sezımdı ūialatqan kez kelgen azamattyŋ el erteŋıne alaŋdauǧa qaqysy bar. Öitkenı, elımızdıŋ basty qūndylyǧy da, baqytynyŋ qainar būlaǧy da täuelsızdıgımızde jatyr. Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev üş eldıŋ halqyn kelısımşartqa qol qoiyluymen qūttyqtai kele, būl tek ekonomikalyq odaq ekenın jäne müşe-memleketterdıŋ täuelsızdıgı men saiasi egemendıgıne eş qatysy bolmaitynyn basa aitty. Prezident onyŋ dostyq pen yntymaqtasudyŋ, tatu körşılıktıŋ jalǧasy bolatynyna şübä keltırmeidı. Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ aituynşa, qazırdıŋ özınde ekonomikalyq integrasiianyŋ oŋ nätijelerı baiqalady. Atap aitqanda, soŋǧy bes jylda Qazaqstannyŋ Keden odaǧyna qatysuşy eldermen aradaǧy tauar ainalymy 88 paiyzǧa ösıp, 24 mlrd dollarǧa jetken. Euraziialyq integrasiia jönındegı serıktes memleketterge otandyq eksport 63 paiyzǧa ūlǧaiyp, 6 mlrd dollardy qūraǧan. Elbasynyŋ aituynşa, būl abstraktılı sandar emes, olardyŋ artynda jüzdegen naqty käsıporyndar men kompaniialar, qazaqstandyq, belorusiialyq jäne reseilık serıktestermen aradaǧy özara ıs-qimyldyŋ jaŋa jelılerı tūr jäne būl Qazaqstan biznesınıŋ tabysty ösuınıŋ kepılı. Odaq qūru arqyly qatysuşy elderde şaǧyn jäne orta käsıpkerlıktı damytuǧa qolaily şarttar jasalmaq. Ortaq eŋbek resurstary qalyptasyp, būl eŋbek önımdılıgın arttyryp, käsıbi deŋgeidı köteredı. Tauarlar tasymaldau, qyzmet körsetu syndy salalardaǧy kedergıler joiylyp, turizm damidy. Qysqasy, üş eldıŋ ekonomikasyna da jaŋa serpın äkeledı.
«ÄR EL – BIR DAUYS»
Euraziialyq ekonomikalyq odaq qūru turaly kelısımşarttyŋ soŋǧy nūsqasy 700 betten tūrady. Bırınşı bölımde ūiymnyŋ maqsattary men mındetterı jazylsa, ekınşı bölım ekonomikalyq yntymaqtastyq şaralaryn qamtidy.
Odaq qūrudyŋ basty talaptary –tauarlar, qyzmetter, kapitaldar men jūmys küşı erkın ainalatyn ortaq keŋıstık qūru, ekonomikanyŋ energetika, önerkäsıp, auyl şaruaşylyǧy jäne kölık qatynasy sekıldı negızgı salalarynda özara kelısılgen saiasat jürgızu, käsıpkerlıktı damytuǧa tiımdı jaǧdai jasau.
Kelısımşartta ärbır memlekettıŋ egemendık teŋdıgı, territoriialyq tūtastyǧy, sondai-aq, odaqqa qatysuşy memleketterdıŋ saiasi qūrylymyn qūrmetteu mäselelerı qamtylǧan. Barlyq şeşımder teŋ därejede qabyldanatyny atap körsetılgen. «Euraziialyq ekonomikalyq odaq saiasi bırlestık bolyp tabylmaidy. Ol saiasi egemendıktı şektemeidı jäne saiasi mındetterdı jüktemeidı. Kelısımnıŋ mänı tek ekonomikalyq ärıptestık mäselelerı bolyp tabylady» delıngen qūjatta.
Euraziialyq ekonomikalyq odaqtyŋ ūltüstı organdary «bır el – bır dauys» qaǧidatymen jūmys ısteidı. Onyŋ joǧary organdaryna är elderden sailanatyn ökılderdıŋ sany teŋ bolady.
Euraziialyq odaq turaly şart ärbır memlekettıŋ parlamentı maqūldaǧannan keiın, 2015 jyldan bastap öz küşıne enbekşı.
Qymbat TOQTAMŪRAT
