«Gazet – halyqtyŋ közı, qūlaǧy häm tılı» degen edı alty Alaştyŋ ardaǧy Ahmet Baitūrsynov. Būl tūjyrym bügıngı künı barlyq basylymǧa jürmeidı desek te, elde qandai gazet-jurnaldyŋ köp taralyp, köpşılıktıŋ ne oqitynyna qarap, qoǧamdaǧy oi-sana men tūrmys-salttyŋ, mädeniet pen äleuettıŋ qandai şamada ekenın aŋǧaruǧa bolatyn sekıldı.
Ras, söz bostandyǧy jariia etılısımen, bızdıŋ elde de gazet şyǧaram degennıŋ eşkım qolyn bailaǧan joq. Merzımdı basylymdar köptep şyǧyp, jurnalister – jūmysqa, qoǧam erkın sözge qaryq bolǧan kezder de öttı.
Alda da qandai «däuır» ainalyp keletının eşkım de bılmeidı.
Äitse de, jurnalistikaǧa qatysty ünemı kökeide jüretın saual: merzımdı basylym şyǧarudy bizneske ainaldyruǧa bola ma? Bızdıŋ qoǧamda qandai da bır gazet, jurnal şyǧaryp, sony käsıp közıne ainaldyryp, paida körgender bar ma?
Jalpy, täuelsız basylym şyǧarudyŋ qiynşylyǧy men artyqşylyǧy qandai? Būl ıske azamattar qandai maqsatpen baryp, nege qol jetkızuı mümkın?
Özı aşyp, şyǧarǧan basylymyn aqparat naryǧy köşınen qaldyrmai, qazaq jurnalistikasy älemınde özındık sürleuımen jürıp kele jatqan keibır ärıptesterımızge osyndai saual qoiyp, jauap alyp kördık.
Jarylqap QALYBAI,
«Aŋyz adam», «Jūldyzdar otbasy» jurnaldarynyŋ bas redaktory:
Tyŋ ideia, tapqyrlyq qajet
Ilgerıde respublikalyq «Egemen Qazaqstan» gazetınıŋ saiasi şoluşysy bolyp jūmys ıstegen edım. Men de qatardaǧy jalaŋaiaq jurnalisterdıŋ bırı boldym. Almatydaǧy baspanasyzdar qozǧalysynyŋ mūŋyn jazamyn dep, keiın jer telımıne qol jetkızdım. 1999 jyly sol jerımdı satyp, tapqan-taianǧanymdy salyp, «Adam ata – Haua ana» gazetın şyǧardym. Alǧaşqy nömırı 2000 jylǧy Nauryz merekesıne säikes kelgen basylymdy jaŋa ǧasyrdaǧy jaŋa ūrpaqtyŋ oi-sanasy, jaŋaşa bolmysy, jaŋa zamanǧa sai ömır salty qalyptasuyna yqpal etetın dünie bolsa eken dep tılegen edım. Özım sonyŋ aldynda otbasy, neke taqyryby boiynşa dissertasiia qorǧaǧanmyn. Būl taqyryptyŋ qyr-syryna tereŋdei qanyq bolǧandyqtan, maǧan salalyq basylymdy şyǧaru qiynǧa soqqan joq edı. Gazette tanymal tūlǧalardyŋ, änşılerdıŋ ömırı men şyǧarmaşylyǧyna, otbasy jaǧdaiyna arnalǧan aidarymyz bolǧan. Sol aidarmen material jariialaǧan künı, satylymdaǧy gazetımızdıŋ bırı de qalmai ötıp ketetının baiqadym. Sosyn tez arada däl sol nömırdı qaita bastyram, älgı gazetım taǧy da satylyp ketedı… Sosyn «Jūldyzdar otbasy» degen jaŋa gazet şyǧaraiyn degen oi keldı. Būl jobam sättı boldy. Gazettıŋ oqylymy öte joǧary deŋgeige jettı. Söitıp, ony 2007 jyly jurnalǧa ainaldyrdym.
Jalpy, alǧaşqy jyldarda men «Adam ata – Haua ana», «Jūldyz joramal», «Neke qiiar», «Jūldyzdar otbasy» degen tört gazet şyǧarǧanmyn. Olardyŋ jaqsy taralyp, oqyrman sūranysyna ie bolyp jatqanyn körgen bır dosym maǧan kışkentai ǧana bölme bergen. Oǧan deiın bırese üide, bırese jūmysta daiyndap, gazet redaksiiasyna arnaiy ofis alǧan emes edım. Bız bır bölmede bes-alty, tıptı, keide on adamǧa deiın otyryp qyzmet ettık. Eŋbegımız öz jemısın berıp jatty.
Negızı, bızde qoǧamdyq-saiasi basylymdar köp qoi. Menıŋ jobam erekşe boldy. Tıptı, qazaq jurnalistikasyna basqaşa baǧyt äkep qostym dep aita alamyn. Öitkenı, bızde tanymal adamdardyŋ avtobiografiiasy egjei-tegjei qamtylady jäne materialdardyŋ bärı de sūhbat türınde, öz auyzdarymen berıledı. Sodan da bolar, basylymdarymyz ötımdı boldy. Bastapqyda jaqsy paida äkeldı de. Bıraq, keiın menıŋ ideiamdy ūrlap, jıgıtter «Jūldyzben sūhbat», «Jūldyzben syrlasu» degen sekıldı basylymdardy, tele-radio baǧdarlamalaryn qaptatyp şyǧardy… Sosyn taǧy bır ıs bastaiyn dep, bır nömırı tügeldei bır tūlǧaǧa arnalatyn, keiıpkerdı jan-jaqty aşyp jazatyn özgeşe basylym – «Aŋyz adamdy» jaryqqa şyǧardyq. «Jūldyzdar otbasy» jurnaly 75 myŋ tirajben jaryq körse, «Aŋyz adamnyŋ» alǧaşqy tanystyrylym nömırınıŋ özı 35 myŋ danamen şyqty. Būl ısımdı bäzbıreuler aqymaqtyq sanap, onyŋ taralymyna kümänmen qaraǧan, bıraq, jurnaldyŋ bır sany qalmai ötıp kettı.
Qoryta kele aitpaǧym, basylym şyǧarudy bizneske ainaldyruǧa bolady. Tek, būl ıspen ainalysamyn degen adamǧa jaŋa oi, tyŋ ideia, tapqyrlyq qajet. Menıŋ jobalarymnyŋ qai-qaisysy da sätsız bolǧan joq. Bıraq, qazırgı künı jūrt gazet oqymaityn bolyp bara jatyr. Aqparatty el internet saittary, ärtürlı jelıler, tıptı, qajet bolsa, jekelegen adamdardyŋ blogy, paraqşasy arqyly da ala alady. Sondyqtan da, soŋǧy jyldary basylymdy saitymen bırge jasap otyrmyz.
Qazybek İSA,
«Qazaq ünı» JŞS prezidentı:
Saiasi basylymdy tauarǧa ainaldyruǧa bolmaidy
– Elımız täuelsızdıkke qol jetkızıp, endı memlekettılıktı nyǧaitu, qoǧamdy damytu mındetı alǧa qoiylǧanda özımdı mazalaǧan keibır kökeikestı mäselelerdı maqala qylyp jazyp, redaksiialarǧa aparatynmyn. Oiymdy aşyq aityp, ötkır jazatyn bolǧan soŋ, köbınese maqalalarym jaryq körmei, keiın qaityp jatatyn. Gazet-jurnaldar özderı şamasy jetken jerge deiın ǧana şyndyqty aitady, sondyqtan, jazǧanyŋnan özıne keregın alyp, qalǧanyn syzyp tastap otyrady. Būl, ärine, maǧan ūnamaidy. Sosyn, öz oiymdy aityp, özım jazǧym kelgen mäselenı jazatyn, eldıŋ mūŋyn mūŋdap, joǧyn joqtaityn bır basylym aşqym keldı. Qandai şyndyqty aitsa da, tūnşyqtyrmai, qazaqtyŋ ünın jahanǧa jetkızetın jol ızdegen edım. Sosyn özımnıŋ Almatydaǧy jerımdı satyp, qarjymdy gazet şyǧaruǧa jūmsadym. Alǧaşqy kezde ärtürlı baǧyttaǧy segız gazet jasadyq. Bıraq, bırın-bırı tolyqtyryp, bırınıŋ şyǧynyn bırı jauyp otyrǧan sol basylymdar arasyndaǧy «Jas qazaq ünı» gazetınıŋ (ony el auyzekı «Jas qazaq» ataityn) sūranysy joǧary boldy. Özderıŋız bılesızder, keiın ol gazettıŋ atauy «Qazaq ünı» bolyp özgertıldı.
Ötken jyldary bır orystıldı jurnalist Nomad.ru portalynda qazaq basylymdaryna şolu jasai otyryp: «Qazaq tılınde tūraqty türde jaryq körıp kele jatqan eŋ täuelsız, erkın gazet «Jas qazaq ünı»» dep jazǧan eken. Būl basylymnyŋ şyǧaruşysy da, qarjylandyruşysy da özım bolǧannan keiın, men gazettıŋ şyn mänınde täuelsız, tek qana, ūlttyŋ mūratyn, qazaqtyŋ müddesın közdeitın sanauly basylymdardyŋ bırı ekenıne kepıldık bere alamyn.
Barşaǧa mälım, 2000 jyldary qazaq qoǧamynda köptegen salalyq basylymdar, partiialyq gazetter jaryqqa şyǧyp jatty. Bıraq, olardyŋ bärı de qūryltaişylarynyŋ sözın söileitın edı. Eŋ ökınıştısı, qazır solardyŋ köpşılıgı jabylyp qalǧan. Al keşegı «Jas qazaq» gazetı – bügıngı «Qazaq ünı» älı de şyǧyp jatyr.
Ras, bızdıŋ gazetımızdıŋ tarihynda bır nömırdı bır nömırge jalǧai almai, toqtap qalamyz ba degen qauıptı kezeŋder az bolǧan joq. Qarjylyq qoldau kepıldıgı bolmaǧandyqtan, qazır de ondai jaǧdailar oryn alyp tūrady. Bıraq, bızdıŋ gazetımız qiynşylyqtardy jeŋıp, şyǧyp kele jatyr. Onyŋ şyǧuyna jol aşyp otyrǧan – osy gazetke degen halyqtyŋ sūranysy. Köp jaǧdaida bızdıŋ gazet ötpei qalmaidy, kerısınşe, jetpei qalady. Erkın, saiasi salmaqty, ūlt müddesın memleket müddesımen ūştastyryp qaraityn basylym bolǧannan keiın, gazetımızge eldıŋ sūranysy joǧary.
Gazettı şyǧaruǧa qarjyny özım tauyp otyrmyn. Keide memleket tarapynan, oblystardan, basqa da aimaqtardan tapsyrystar alsaq, keide jarnamalardan qarjy tüsedı. Keide, tıptı, ūlt bolaşaǧyna, ruhaniiatqa jany aşyǧan azamattar qoldau körsetıp, meşıtke, balalar üiıne, türlı qoǧamdyq oryndarǧa taratu üşın gazet jazdyrtyp otyrady.
Aita ketetın närse, eşbır gazet bırden qoldauǧa ie bola bermeidı. Keiın tanymal bolyp, aqparat keŋıstıgınen basylym öz ornyn alǧannan keiın oǧan janaşyrlar da, qarjy bölıp, qarasuşylar da tabyluy mümkın. Mäselen, bızdıŋ gazetımızdı satyp alǧysy kelgen jekelegen qaltaly azamattar az bolǧan joq. Bıraq, men bermedım, sebebı, olardyŋ alǧa qoiǧan maqsat-müddesı bızdıŋ ūstanymymyzben üilespeitın edı.
Al endı gazet şyǧaryp, paida tabuǧa, gazet şyǧarudy bizneske ainaldyruǧa bola ma degen mäselege kelsek, saiasi salmaqty basylymdy eşqaşan biznes közıne ainaldyruǧa bolmaidy. Ol mümkın emes. Gazet orys tılındegı jarnamalyq basylym bolsa, sol sekıldı sarjaǧaldar soiylyn soǧatyn basylym bolsa ǧana, sonymen paida tauyp, biznes jürgızuge bolatyn şyǧar. Al halyqtyŋ ruhyn köteruge, eldıŋ müddesın qorǧauǧa arnalǧan täuelsız basylym şyǧaru jäne ony toqtatpai, jalǧastyryp otyru qai kezde de qiyn.
Jalpy, bızdıŋ gazetımızdıŋ şyqqanyna biyl on bes jyl tolyp otyr. Būl täuelsız gazettı şyǧarǧannan men qandai da bır materialdyq, mansaptyq paida kördım dep aita almaimyn. Bıraq, osy gazettı ömırge äkelgelı berı özım eldıŋ müddesın qorǧap, halyqtyŋ mūŋyn joǧary jaqqa jetkızıp, jalpy Qazaq ünın jariia etuge mümkındık aldym.
Şolpan SYZDYQOVA,
«Delovoi mir», «Otbasym» jurnaldarynyŋ bas redaktory:
Közın tauyp, qarjy tabuǧa bolady
– Men alǧaşqyda 1997 jyly jarnama gazetın şyǧarǧan edım. Būl jobam sol tūsta, däl astananyŋ Arqaǧa köşetın künıne säikes kelgen. Naqtyraq aitsam, 1997 jyldyŋ 9 jeltoqsan künı gazetımızdıŋ alǧaşqy sany jaryqqa şyqqan bolatyn.
Būl sala özıme jaqsy tanys bola bastaǧannan keiın, taǧy bır jaŋa jobany qolǧa alyp, «Delovoi mir Astana» atty jurnal şyǧardym. Ekonomika salasyna arnalǧan būl basylymnyŋ alǧaşqy nömırı 1999 jyldyŋ 10 mausymynda jaryq kördı. Bır qyzyǧy, däl sol künı jaŋa Astanamyzdyŋ bırınşı tuǧan künı atap ötılıp jatqan. Bızdıŋ ekınşı jobamyz da osylai elorda tarihymen ündes bolyp kettı. Şynyn aitu kerek, «Delovoi mir Astana» jurnaly – elordamyzdaǧy eŋ alǧaşqy jyltyr qaǧazdan jasalǧan jurnal. Basylymnyŋ jaryqqa şyǧuyna Astana äkımdıgı tarapynan da qoldau körsetıldı. Bıraq keiın bız būl jurnaldy jai ǧana «Delovoi mir» dep özgerttık. Sebebı, basylym, Astanamen ǧana şektelmei, respublika aimaqtaryna tarai bastady.
Jalpy, kez kelgen adam tiımdı jolyn tauyp, erınbei jūmys ıstese, käsıp közın taba alady. Bıraq, ne ıstı bastaǧanda da oilanyp, alǧa naqty maqsattar qoiyp, mümkındıktı şamalap, erteŋgı kündı bajailap alǧan abzal.
Barşaǧa belgılı, bızdıŋ elımızde täuelsızdık alǧannan keiın erkın basylymdar az şyqqan joq. Bıraq, solardyŋ köbı jabylyp qaldy. Nesın jasyraiyn, alǧaş jurnal şyǧarǧanda menıŋ jobamnyŋ ömırşeŋdıgıne de kümänmen qarap, ony jabylyp qalady dep oilaǧandar az bolǧan joq. Bıraq, mıne, jurnal on alty jyldan berı şyǧyp kele jatyr.
Osy tūsta aita ketetın taǧy bır mäsele, bız jurnaldyŋ alǧaşqy nömırın orys tılınde şyǧaryp, ekınşı nömırın tolyqtai memlekettık tılde daiyndaǧanbyz. Bıraq, ekonomika taqyrybyn qauzaityn qazaqşa jurnaldy oqityn auditoriia az bolyp şyqty. Sondyqtan, üşınşı nömırden bastap, bız özımızdıŋ salalyq basylymdy ekı tılde şyǧara bastadyq.
Alǧaşqy jobalarym sättı bolǧandyqtan, men bertınde «Otbasym» atty jurnal şyǧardym. Oǧan, ärine, özımnıŋ Prezidenttıŋ janyndaǧy Otbasy jäne äielder ısterı jönındegı komissiianyŋ müşesı bolǧandyǧym da yqpalyn tigızdı. Memlekettıŋ eŋ maŋyzdy, mänı zor mındetterınıŋ bırı – otbasy qūndylyǧyn saqtau mäselesıne özımşe ün qosqym keldı. Oǧan türlı ūiymdardan qoldau körsetılıp keledı. Negızınen, «Otbasym» jurnalynda ūzaq jyl otasyp, asyl toilaryn ötkızıp jatqan, täjıribelı, önegelı otbasylar turaly jazylady. Şaŋyraǧy berık otbasylary bar memleket qana ūstana alatyn «Mäŋgılık el» ideiasyn da nasihattap otyrmyz. Otbasyndaǧy tärbie, salt-sana, ūlttyq dästür, taǧy basqa qūndylyqtardy därıpteitın jäne osyndaǧy salt-dästürdıŋ özı är aimaqta ärqalai bolyp keletının körsetetın aluan türlı aidarlar arqyly qyzyqty materialdar jariialap otyrmyz. Ekı tılde şyǧatyn būl jurnal da jaqsy taralymǧa ie. Ony jazylyp aluşylardyŋ qatary köbeiıp keledı. Esesıne, är jobanyŋ özınıŋ jemıstı kezeŋı bolady ǧoi, «Delovoi mirdıŋ» taralymy eptep azaidy. Oǧan, ärine, köpşılıktıŋ gazet-jurnal almai, özıne keregın internetten qarai saluǧa ikemdelıp bara jatqany türtkı bolyp otyr. Sol sebeptı, bız būl basylymdy elektrondy jurnalǧa ainaldyrǧaly otyrmyz.
Daiyndaǧan:
Näzira BAIYRBEK
