Memleket basşysy Nūrsūltan Nazarbaev «Jahandyq syn-tegeurınder sammitı» atty XI Astana ekonomikalyq forumynyŋ plenarlyq mäjılısıne qatysyp, söilegen sözınde biylǧy forumnyŋ jahandyq syn-tegeurınderge laiyqty jauap tabu mäselelerın de qarastyratynyn mälımdedı.
«Agroönerkäsıp keşenınıŋ önımdılıgı men resurstardy paidalanu tiımdılıgın aitarlyqtai arttyru qajet. Būl sala endı joǧary tehnologiialyq salalardyŋ bırıne ainaluǧa tiıs. Qazaqstanda zamanaui jetıstıkterdı qoldana otyryp, 5 jylda agroönerkäsıp keşenınıŋ önımdılıgın
2,5 ese arttyru maqsaty qoiylyp otyr» dep atap öttı Elbasy. Sonymen bırge, Nūrsūltan Nazarbaev Qazaqstanda aglomerasiialardy damytu jönındegı strategiia ıske asyrylyp jatqanyn, sondai-aq Astananyŋ 20 jyldyǧyn merekeleu barysynda ötetın Jıbek joly elderı ırı qalalarynyŋ forumy turaly aitty.
Nūrsūltan Nazarbaev atalǧan jahandyq 5 trend älemde oryn alyp jatqan tūraqsyzdyq jaǧdaiynyŋ arta tüsuınıŋ negızgı faktorlary bolyp sanalatynyn jäne G-Global bastamasyn ūsynǧanyna toqtaldy. Būl bastama G-7 jäne G-20 bastamalaryna qaraǧanda barlyq elderdıŋ pıkırlerı men müddelerın bırıktıruge mümkındık berıp, meilınşe teŋgerımdı şeşımder tabudyŋ naqty tetıgıne ainala alady. «Osy basqosuda ornyqty damu, ekonomikalyq teŋsızdıktı qysqartu, halyqaralyq sauda-sattyqtyŋ, jalǧan aqparat taratudyŋ, kriptovaliutany qoldanu men ony retteudıŋ jaŋa erejelerın aiqyndau mäselelerı talqylanady. Jahandyq daǧdarysqa qarsy şeşımder äzırleu ısıne bükıl halyqaralyq qoǧamdastyqtyŋ atsalysuy qajet ekenın eskerıp, būl bastamany Bırıkken Ūlttar Ūiymy aiasyndaǧy alaŋda jüzege asyrudy ūsynamyz» dep tüiındedı sözın Memleket basşysy.
Būl basqosu būrynǧydan özgerek…
17-19 mamyr aralyǧynda «2018 AEF Global Challenges Summit» degen ataumen ötken basqosuǧa älemnıŋ 111 elınen 500-den astam spikerler men
5 myŋ adam qatysty. Märtebelı meimandardyŋ arasynda BŪŪ-nyŋ 8-ınşı Bas hatşysy Pan Gi Mun, äigılı fizik, teoriialyq fizikany jäne ǧalam qūrylymy turaly zamanaui tūjyrymdamalardy därıpteuşı Mitio Kaku, «Sifrlyq ekonomika jönındegı bastamalar» avtorlarynyŋ bırı Endriu Makafi, amerikalyq önertapqyş, injener jäne programmist, Apple Computer kompaniiasynyŋ teŋ qūryltaişysy Stiv Vozniak, fransuz saiasatkerı, Fransiianyŋ būrynǧy prezidentı (2012-2017) Fransua Olland, britandyq qarjyger, Chatham House töraǧasy Djim O’Nil, Aziia infraqūrylymdyq investisiialar bankınıŋ prezidentı Szin Lisiun, reseilık käsıpker, «Iаndeks» kompaniialar tobynyŋ iesı jäne bas direktory Arkadii Voloj jäne basqalar bar. Forum şeŋberındegı paneldık pıkırtalas, döŋgelek üstel, tūsaukeserlerde adamnyŋ ūzaq ömır süruı, keleşektıŋ aqşasy, sandar älemı, jahandyq qauıpsızdık, bırtūtas ekonomika, resurstar men qalalar älemı, jaŋa taza energiia, bolaşaqtaǧy tehnologiialar siiaqty 11 jahandyq mäsele qyzu talqylandy.
2050 jylǧy qalalar qandai bolady?
Qazırgı taŋda ǧalamşar tūrǧyndarynyŋ jartysynan astamy qalalarda tūrady. Ǧalymdar 2050 jylǧa qarai Jer tūrǧyndary sany 10 mlrd adamǧa juyqtap, sonyŋ ışınde 70-80 paiyzy qalalarda tūratynyn boljauda. Demek, adamzattyŋ bolaşaǧy qalamen tıkelei bailanysty. Bıraq qalalar barlyq adamdardy qabyldauǧa daiyn ba? Bolaşaqtyŋ qalalary qandai bolady? Būl turaly forumnyŋ 2-nşı künı «Mümkın emestı qaitaru. 2050 jylǧy qalalar körınısı» atty paneldık pıkırtalasta äŋgıme örbıdı. Bügıngı taŋda älem qalalary öz keleşegınıŋ ūzaq merzımdık josparlaryn jasauda. Qytaidaǧy şeteldermen dostyq qarym-qatynas jasau qauymdastyǧynyŋ direktory Li Şinliu öte qyzyqty tūsaukeser ötkızdı. Onyŋ aituynşa, jaŋa ǧasyrdaǧy tehnologiialyq töŋkerıs qalalardyŋ qyzmetın, kelbetın müldem özgertedı. «Qala – örkeniettıŋ simvoly. Aldaǧy uaqytta ol adamdardyŋ ömırı üşın asa jaily, qolaily meken ǧana bolmaq. Mysaly, Qytai ükımetı Beijıŋnen şetkı audanynan müldem jaŋa tūrpattaǧy qala saludy ūiǧardy. Şoan tolyqtai jasyl, innovasiialyq meken bolmaq. Onyŋ tūrǧyndary apat, tötenşe jaǧdai degen mäselege bas auyrtpaidy. Sebebı kez kelgen apattyŋ aldyn alu, tez arada joiu jüiesıne erekşe män berıledı. Onyŋ auasy da, köşelerı de, äleumettık ortasy da müldem basqaşa. Ol jerde älemdegı eŋ örkeniettı qala salynady» dedı ol.
«Aqyldy» qalalardy quyp jetemız
Keşe Kongres-ortalyqta «Qalalar «aqyldy» bolyp tua ma?» degen taqyrypta döŋgelek üstel öttı. Osy jiynda Astana äkımınıŋ orynbasary Malika Bektūrova Astananyŋ «aqyldy» qala tūrǧysynan qalai damyǧany jönınde söz söiledı. Onyŋ aituynşa, 5-6 jyl būryn jasalǧan damu strategiiasy öz jemısın berude. «Bız eŋ aldymen qoǧamdyq ortany, äleumettık qyzmettı barynşa jetıldıruge küş saldyq. Mysaly, qauıpsızdık jüiesın alaiyq. «Aqyldy» tehnologiialardyŋ nätijesınde ötken jylmen salystyrǧanda qylmys – 37 paiyzǧa, köşedegı jol-kölık oqiǧalary 40 paiyzǧa azaidy. Astanada qazır qoǧamdyq kölık eŋ qauıpsız jaǧdaida» dedı ol. Sonymen qatar, būryn qaǧaz türınde berıletın qyzmetter onlain-tärtıpke köşkenın aitty. «Smart-Astana» qosymşasy arqyly qazır halyqqa 17 qyzmet türın körsetemız. Kez kelgen kölıktıŋ kestesın, biletın de üide otyryp satyp alasyz. Velosipedtı jalǧa aluǧa, avtobusqa mınuge qajettı kartany da onlain toltyrasyz. Būl – az ǧana uaqytta jetken jetıstıgımız. Aldaǧy uaqytta «aqyldy» qalalardy quyp jetemız!» dedı M.Bektūrova.
Robot barlyq jūmysty auystyrady degen qauıp joq
Forumda jūrttyŋ nazaryn özıne erekşe audarǧan adamnyŋ bırı – älemge äigılı fizik, teoriialyq fizikany jäne ǧalam qūrylymy turaly zamanaui tūjyrymdamalardy därıpteuşı, «Mümkınsızdıkter teoriiasy» bestsellerınıŋ avtory Mitio Kaku. Ol keleşekte esepşı, broker siiaqty mamandyqty qūltemır auystyrady degen pıkır aitty. «Qazır olar pana, as ızdegen taraqandarǧa qatty ūqsaidy. Bıraq uaqyt öte «aqyldy» bolady. Tyşqan, atjalman, qoian, qasqyr, it tärızdı damidy. Jüzjyldyqtyŋ soŋynda olar maimyldy quyp jetedı. Tıptı aitqanyŋdy tyŋdaǧyş maşinadan kısı öltıruşıge de ainaluy mümkın» dep saqtandyrdy ǧalym. M.Kakudyŋ aituynşa, advokat, zaŋger, ǧalym, polisei, ärtıster eş üreilenbei-aq qoisyn. Sebebı būl mamandyqtardy qūltemırler auystyra almaidy.
Fizik-teoretik qatysqan jiyndardyŋ bırınde märtebelı meimanǧa bır-ekı saual qoidyq
– Mitio myrza, qazırgı kezde älemnıŋ damyǧan elderınde jūmys oryndaryn qūltemırler auystyruda. Myŋdaǧan adamdar jūmyssyz qalyp jatyr. Būdan qandai da bır zor qauıp bar ma?
– Osy basqosuda aitqanymdai, robottar köptegen salalarda qoldanyluda. Mysaly, medisinada ısık aurularyn tez anyqtauǧa kömek beredı. Nauqastardy emdeude de järdemı mol. Bıraq olar adamnyŋ bet-älpetın anyqtauǧa älı därmensız. Öndırıs oryndarynda keibır auyr jūmystardy qūltemırler atqaryp jür. Las jūmystardy da olarǧa senıp tapsyruǧa bolar edı. Mysalǧa, kädımgı kül-qoqysty jinaudy alaiyq. Olar kül-qoqysty jinap alyp, jük kölıkterıne tiei almaidy. Özıŋız oilaŋyzşy, qūltemır ūşaqty basqara ala ma? Joq! Ondai ūşaq jerge qūlaidy. Öitkenı ol adam siiaqty oilai almaidy. Al adamnyŋ oilau därejesıne jetuı üşın köptegen ǧasyrlar kerek.
– Sız olar şyǧarmaşylyq jäne innovasiialyq jūmystardy da atqara almaidy degendı aittyŋyz.
– İä. Älemge tanymal rok-n-roll – Angliianyŋ ruhani bailyǧy. Ony adamzattyq qūndylyq därejesıne jetkızgen – adam. Al qūltemırler än şyǧaryp, bi bilei ala ma? Joq! Olar än şyǧara almaidy, tıptı adam şyǧarǧan ändı köşıre almaidy. Demek, innovasiialyq jäne şyǧarmaşylyq jūmystardy qūltemırler eşqaşan auystyra almaidy degen söz. Būl jerde aldaǧy ondaǧan jyldardy aityp tūrmyn.
