Qai tıldıŋ bolmasyn zerttep-zerdeleudıŋ taǧylymdy tarihy men özındık qiyndyqtary da bar. Osy oraida ūlaǧatty ūstazymyz, ǧalym, tanymal lingvist, filologiia ǧylymdarynyŋ doktory, professor Nūrsūlu Jamalbekqyzy Şaimerdenovanyŋ jalpy tıl ǧylymynyŋ özektı mäselelerın zerttep, tılımızdıŋ ruhani äleuetın örkendetu ısıne qosqan ülesı qomaqty.
Şäkärım Qūdaiberdıūly özınıŋ «Üş anyq» atty filosofiialyq traktatynda: «Osy düniede közge ılınbeitın kışkentai jandylardan bastap adamdarǧa şeiın – bärı özı häm näsılın jaqsylyqta bolyp ösıp-önuıne qam qylady. Mūny «barlyq talasy» deidı. Būl – jaratylystyŋ berık joly. Sondyqtan barşa adam şamasyna qarai qaibırı özı üşın, qaibırı barşa adam üşın jaqsylyq, baq ızdeidı. Aqyl qarauynda adam tolyǧy barşa adamǧa baq ızdegen bolady» deidı. Bızdıŋşe, jer betındegı barşa adamzat balasyna baq ızdeitın adam ǧalym, ūstaz bolsa kerek. Osyndai ǧalymdyq, ūstazdyq degen ūly jolda özındık soqpaǧyn saluǧa bar ǧūmyryn arnaǧan adamdardyŋ bırı Nūrsūlu Jamalbekqyzy dep bılemın. Osy sanaly ǧūmyrynda ǧalym tıl ǧylymynyŋ damuyna jan-jaqty üles qosyp qana qoimai, Qazaqstan-Resei ǧylymy araqatynasynyŋ jaŋa arnada damuyna serpın berdı.
Nūrsūlu Jamalbekqyzy būrynǧy S.M.Kirov atyndaǧy Qazaq memlekettık universitetı filologiia fakultetınde (qazırgı – Əl-Farabi atyndaǧy Qazaq ūlttyq universitetı, Almaty q.) bılım alady. Keiınnen Məskeu memlekettık pedagogikalyq universitetınıŋ aspiranty (qazırgı – Məskeu memlekettık pedagogikalyq universitetı, Məskeu qalasy) atanyp, ǧalymdyq joldy taŋdaidy. «Eksplikasiia semantiki iazykovyh edinis i leksikograficheskie definisii» taqyrybynda doktorlyq dissertasiia qorǧady. 1999 jyly «filologiia ǧylymdarynyŋ doktory» ǧylymi dərejesı berıldı. 2001 jyly tıl bılımı mamandyǧy boiynşa professor ǧylymi ataǧy berıldı. 2007 jäne 2011 jyly ekı märte QR BǦM «Joǧary oqu ornynyŋ üzdık oqytuşysy» ataǧy berıldı. Sondai-aq ǧalym ǧylym men tehnikanyŋ damuyna ülesı üşın QR BǦM-nıŋ Memlekettık ǧylymi stipendiia iegerı atandy. 2012 jyl Ş.Uəlihanov atyndaǧy KMU Ǧylymi keŋesınıŋ şeşımımen «Qūrmettı professor» ataǧyn aldy.
Ūstazdyq jolyn Şymkent pedagogikalyq universitetınıŋ orys tılı kafedrasynyŋ oqytuşysy bolyp bastady. Əl-Farabi atyndaǧy QazŪUdyŋ jalpy tıl bılımı kafedrasynda 10 jyldan astam uaqyt şäkırt tärbielep, ūstazdyq ettı. Nūrsūlu Jamalbekqyzy ǧalymdyq jolmen qatar basşylyq qyzmettı qatar alyp jürdı. Ol Qazaqstan-Resei universitetı janyndaǧy halyqaralyq qatynastar men geosaiasi zertteuler institutynyŋ Təuelsız memleketterdı zertteu ortalyǧynyŋ basşysy, «Parasat» Qazaqstannyŋ köpsalaly institutynyŋ gumanitarlyq zertteuler ortalyǧynyŋ direktory qyzmetın atqardy. 2016 jyldan bastap qazırge deiın Ş.Uəlihanov atyndaǧy Kökşetau memlekettık universitetınıŋ professory bolyp eŋbek etedı.
Sonymen qatar ǧalym köptegen käsıbi jäne qoǧamdyq ūiymdardyŋ müşesı retınde jas talapkerlerdıŋ ǧylym jolyna baǧyt aluyna kömektesıp, şäkırtterıne ülgı bolyp keledı. Ǧalymnyŋ belsendı ǧylymi ömırı halyqaralyq konferensiialar men forumdardaǧy köptegen basylymdar jəne baiandamalarynda körınıs tapty. Ol – Qazaqstandaǧy jəne şeteldegı, onyŋ ışınde Germaniia, Polşa, Resei, Sloveniia jəne t.b. orys, qazaq, aǧylşyn tılderındegı 200-den astam ǧylymi basylymdar, baiandama tezisterınıŋ avtory. Ǧalym 9 filologiia ǧylymdarynyŋ doktory jəne 27 ǧylym kandidaty, sondai-aq 20-ǧa juyq magistr tärbielep, ǧylym jolyna baǧyttady.
Tıl ǧylymynda jetken jetıstıkterınıŋ barar diırmenı oqytu üderısı ekenı belgılı. Osyny ömır täjıribesınen, ūstazdyq täjıribesınen tüigenın N.Şaimerdenova tıltanuda ǧana emes, tıldıŋ ädıstemesı ǧylymynda da eleulı eŋbek ettı. Mäselen, orta jəne joǧary mektepter üşın orys tılı oqulyqtary men oqu baǧdarlamalaryn qūrastyru – professor qyzmetınıŋ taǧy bır salasy, mūnda ǧalymnyŋ şyǧarmaşylyq əleuetı tabysty türde ıske asady.
Tıldıŋ qoǧamdaǧy qyzmetı turaly ärdaiym tolǧamdy pıkır aityp jüretın Elbasy soŋǧy jyldary būl mäselege erekşe köŋıl bölude. Prezident Nūrsūltan Nazarbaev tıl mäselesın sauatty ūlttyq saiasatpen tyǧyz bailanysta qarastyrady. Respublikada Qazaqstannyŋ barlyq etnostarynyŋ mädenietın, tılın, dästürın damytu üşın qajettı jaǧdaidyŋ bärı jasalǧan. Assambleia qyzmetı Qazaqstannyŋ etnosaralyq qatynastar mäselelerın tiımdı şeşetın el retındegı halyqaralyq bedelın arttyruǧa yqpal etedı. Osy oraida ǧalymnyŋ Assambleia aiasynda atqaryp jürgen ıs-şarasy da köp. Bügınde ǧalym – Qazaqstan halqy Assambleiasynyŋ ǧylymi-sarapşylyq keŋesınıŋ müşesı, Orys tılı men ədebietı oqytuşylarynyŋ qazaqstandyq qauymdastyǧynyŋ müşesı, «Resei joǧary oqu oryndarynyŋ tülekterı» qazaqstandyq qoǧamdyq bırlestıgınıŋ qūrmettı prezidentı.
Ǧalymnyŋ qazaqstandyq-reseilık dostyq qarym-qatynasy jəne ekı memlekettıŋ ǧylymi yntymaqtastyǧyn nyǧaitu ısındegı ülesı joǧary baǧalandy. Aitalyq, 2007 jyly A.S.Puşkin atyndaǧy memlekettık medalmen, 2008 jyly Resei halyqaralyq ǧylymi jəne mədeni yntymaqtastyq ortalyǧynyŋ atynan «Za vklad v delo Drujby» qūrmet belgısımen, al 2017 jyly Resei Federasiiasy Syrtqy ıster ministrlıgı tarapynan «Yqpaldastyǧy üşın» tösbelgısımen marapattaldy.
Studenttik şaq, odan keiingi ūstazdyq qyzmet, ǧylym joly – ömiriniŋ qai kezeŋi de Nūrsūlu Jamalbekqyzy üşin kileŋ sättilikten tūrǧan emes. Alaida, ǧalym kezdesken qiyndyq ataulynyŋ bärin tynymsyz eŋbek, işki erik-jigeriniŋ küştiligi arqasynda jeŋıp keledı.
Nūrsūlu Jamalbekqyzynyŋ basqaǧa ūqsamaityn ǧalymdyq kelbetın tanytatyn bır erekşelıgı – tıldı zertteumen qatar balalar ädebietıne de den qoiuy.
Osy baǧytta 2012 jyldan bastap N.Şaimerdenova «Ananyŋ ertegılerı» dep atalatyn seriianyŋ avtory bola otyryp, balalar ədebietı, balalar şyǧarmaşylyǧy salasyndaǧy ədebi-aǧartuşylyq baǧytty damytyp kele jatyr. Būl baǧyttaǧy este qalarlyq jobalardyŋ bırı – balalar men ata-analarǧa arnalǧan «Bırge oqimyz, suret salamyz jəne armandaimyz» degen şyǧarmaşylyq laboratoriialar siklı boldy.
Būl eŋbekterdıŋ qai-qaisysy bolmasyn, ǧalymnyŋ jas buynǧa, keiıngı ūrpaqqa ülgı bolatyn taǧylymǧa toly tuyndylar.
Jämila ÖMIRBEKOVA,
L.N.Gumilev atyndaǧy
Euraziia ūlttyq
universitetınıŋ dosentı
