Ūlystyŋ ūly künın erekşe kütetınderdıŋ bırı – astanalyq Nauanovtar otbasy. Olar, äsırese, biylǧy Nauryzdy quana qarsy almaqşy. Sebebı, däl osy künı şaŋyraqtyŋ ülkenı, otbasynyŋ ǧana emes, äulettıŋ ūiytqysy bolyp otyrǧan Şeker apa Nauryzbaiqyzy jüz jasqa tolady.
Jaqsy jaŋalyqty estıgende, qūlaǧymyz eleŋ ettı. Elordanyŋ eŋ qart tūrǧynymen kezdesıp, bır auyz tıldesu nietımen ol kısı tūratyn üidı betke aldyq.
Osydan tura bır ǧasyr būryn düniege kelgen keiuana kimeşegın dūrystap, «baryn kiıp, bailauyşyn taǧyp» degendei, jasanyp otyr eken. Äŋgımege tarttym. Jan saraiy şyraily şejırege toly qariia ötken ömırınen syr şerttı.
Qiyndyqqa qaiyspaǧan qaisar qyz
Erlıgımen de, eŋbegımen de elınıŋ ǧana emes, otbasy, oşaq qasynyŋ abyroiyn arttyryp, qūrmetke bölenıp jürgen qariialar az ba aramyzda? Menıŋ bügıngı keiıpkerım solardyŋ qatarynan. Ūrpaǧynyŋ bolaşaǧy üşın boiyndaǧy küş-jıgerı men qajyr-qairatyn aiamaǧan Şeker apa jasynan jūmysqa jegıldı. Eŋbekpen eseidı. Odan jaman bolmady.
– Osy jasqa jetıp otyrǧanym da sol erınbei eŋbek etuımnıŋ arqasy şyǧar, – dep bır qaiyrdy äŋgımesın keiuana.
Sanaly ǧūmyrynda şaŋyraǧyn şaiqaltpai, atadan qalǧan qara şaŋyraqtyŋ otyn söndırmei, bar balasyna qamqor bola bılgen aiau-ly ana odan ärı osy jyldarda basynan ötken qiynşylyqtardy kürsıne eske aldy. Äsırese, sonau el basyna kün tuǧan aşarşylyq jyldaryndaǧy auyrtpalyqtar men Ūly Otan soǧysy kezınde közı körgen nebır näubetterdı ūmytu mümkın be?!
Sol bır sūrapyl otty jyldar bastalǧanda şaly da, özı de tylda maidan üşın eŋbek ettı.
Joldasy Süleimen de, onyŋ äkesı Nauan da kezınde elge tanymal ūsta, al Şeker apa ūstanyŋ kömekşısı bolǧan eken. Būlar jetı atadan berı ūstalyqpen ainalysqan äulet. Oǧan aǧa şaŋyraǧynda saqtauly tūrǧan arǧy atasynyŋ tösı būltartpas aiǧaq bolsa kerek.
Keiıpkerımızdıŋ bolaşaq jarymen tanysuy da osy ūstalyqpen bailanysty desedı. On sausaǧynan öner tamǧan Süleimen jıgıttıŋ qolynan şyqqan äşekei būiymdar jas qyzdy qyzyqtyrmai qoimaidy. Sol ūstalyq önerge degen qūrmet pen tamsanys şeber boiyndaǧy asyl qasiettermen astasyp, onyŋ soŋy adal sezımge ūlasady. Aqyry, qos ǧaşyq söz bailasyp, otau qūrady.
Olardyŋ üilenuı de öz aldyna jeke bır äŋgıme. Ol kezde aittyrǧan qyzǧa qalyŋ mal beru degen bolsa kerek. Ūstalyqpen künın körıp, näpaqa tauyp jürgen qarapaiym jıgıtte basy artyq mal, qarajat qaidan bolsyn?! Sodan süigenı üşın qalyŋdy qaidan alyp bererın bılmei tosylǧan jıgıt ǧaşyǧyna qol ūstasyp, qaşyp ketu jönınde qolqa salady. Jasynan qaisar qyz süigenınıŋ soŋynan eruge kelısımın berıp, ata-anasynyŋ rūqsatynsyz belgılengen künı qaşyp ketuge bel buady. Jastardyŋ osylaişa jasyryn bas qospaqşy bolǧandaryn estıgen ülkender olardy quyp jetıp, qyzdy qaitarmaqşy bolǧanda, süigenıne uädesın berıp qoiǧan Şeker qyz poiyzdyŋ tabaldyryǧyna jatyp alyp: «Aldymen menı öltırıŋder, sosyn küieuımdı öltıresıŋder» degen eken. Qyz kelısıp tūrǧan soŋ, ata-anasy «öi, şırıgen jūmyrtqa» dep qoldy bır sıltep, ketıp qalǧan eken.
Söitıp jürıp, segız perzent kötergen apamyz elu bes jasynda erınen aiyrylady. Balalarynyŋ da törteuın jer qoinyna tapsyrdy. Bügınde üş ūl, bır qyzdan örbıgen ūrpaǧy bır qauym el boldy. Olardan 20 nemere, 49 şöbere, 18 şöpşek süiıp otyrǧan ardaqty ana bala-şaǧasynyŋ qyzyǧyna ortaqtasyp, quanyşyn bırge bölısude.
Qasietı mol qariia
Ǧasyrmen qūrdas qariianyŋ aituynşa, ol ataqty paluan Qajymūqannyŋ alyptyǧy sonşalyq, et jep bolǧan soŋ, sorpany kesemen emes, şelekpen sımırgenın közımen körgen eken. Sonymen bırge Şeker apa ūltymyzdyŋ bırtuar perzentı Kenen Äzırbaevtyŋ «Ūly jüz» degen şejıresın bertınge deiın saqtap kelgen.
Aita bersek, apanyŋ el auzyna ılıngen erekşe qasietı köp.
– Oiyn-toida özbekşe öleŋ aitqanda, tamsanyp, taŋdai qaqpaityn adam qalmaityn. Apam gazet-jurnal oqyǧandy, kino körgendı jaqsy köretın. «Alatau» degen jurnaly boldy. Tauyq ūstady. Bau-baqşa ektı. Qoly jeŋıl bolatyn. Arqalyqta tūrǧanda da, osy qazırgı tūryp jatqan üiımızdıŋ syrtynda da baǧymyz bar. Sony baptap, kütuge taptyrmaityn jäne sol ekkenderınen qaşanda mol önım jinap alatyn. Ony bölısude aldyna jan salmaidy, – deidı balasy Maqsūtbek Süleimen.
Şeker apa adamdarmen tez tıl tabysady. Syrttan köşıp kelgen özge ūlt ökılderın de jatsynbai, bauyryna basyp, ettıŋ nanyn jaiu-dy, qūrt pısırudı üiretıptı. Äkesı de, şeşesı de orysşa sauatty bolsa kerek. «Auyldyŋ bükıl äielın apam bosandyratyn. Balanyŋ oŋ nemese terıs kelgenın ol kısı jaqsy bıletın. Özı uqalap, ornyna salyp, aiy-künın anyqtap, närestenıŋ qaşan tuatynyn – bärın aldyn ala boljap aityp otyratyn. Dūǧalaryn oqyp, tısı auyrǧandardy şöppen emdep, talai adamnyŋ batasyn alǧanyn el ışındegıler aŋyz etıp aityp otyrady. Äsırese, jas närestenı qalai şomyldyru kerektıgın , qai uaqytta tūzben şomyldyru kerek, qai kezde maimen sylau kerektıgın däl aitatyn. Taŋdai jabysyp qalmas üşın ony bas barmaqpen basudy da kelınderıne erınbei üiretıp otyratyn apamnyŋ qasietın aityp tauysu mümkın emes. Tıptı, «Otbasy kıtaby» atty jinaǧymda jaryq körgen qazaqtyŋ barlyq salt-dästürlerın, qonaq kütuden bastap ölıktı qalai jerleu kerektıgıne deiın tegıs men apamnan üirengenmın. Üiımnıŋ berekesı de, aqylşysy da osy kısı» dedı ūly aǧynan jaryla.
Kelını bolsa, enesınıŋ toqsanǧa kelgenşe osy üidegı körpeşelerdıŋ barlyǧyn öz qolymen tıkkenın, nemere, şöbere, şöpşekterıne arnap oiuly tösekşenı de, tūrmysqa şyqqan qyzdaryna arnap qorjyndy da özı tıgetın şeber bolǧanyn jetkızdı. Qasietı mol, qazaqtyŋ qariialary şetınen osyndai şeber-au.
Auzyna alatyny – «Ainalaiyn!»
Bır şaŋyraqtyŋ yrys-berekesı, qazynasy bolyp otyrǧan Şeker apa osy jasyna kelgenşe Allany auzynan tastaǧan emes. Laiym, elımız aman, halqymyz tynyş, ırgemız myqty bolsyn dep tıleidı täŋırden. Bala-şaǧa, nemere-şöbere, şöpşegınıŋ ortasynda aqylgöi qariia atanyp, qamqorlyq pen şattyqqa bölenıp otyrǧany üşın Jaratqanǧa künıne san märte şükırşılık etedı. Eşqaşan bıreuge tarşylyq jasap körmeptı. Kelgen qonaǧyn jyly qabaqpen qarsy alyp, baryn aldyna qoiyp, qūrmet körsettı. Balalaryn da solai tärbielep ösırdı.
Ekınşı auzyna alatyny – Astana. Adamzattyŋ armanyna ainalǧan, künnen künge körkı tasyp jainaǧan, kelbetı men keremetı jarasqan elordanyŋ jedel damyp, körkeigenın körıp, bügınde törtkül düniege tanylǧan bas şahardyŋ bolaşaqta asqaqtai tüsetınıne bek senedı. Saryarqanyŋ qaq törınde oryn alǧan, qarqyndy damuǧa yŋǧaily, toǧyz joldyŋ torabynda ornalasqan Astananyŋ el maqtanyşyna ainalyp, erteŋı nūrly bolatynyna eş şübä keltırmeidı.
Ǧasyrmen qūrdas qariianyŋ taǧy bır qasietı, ol kımmen de bolsa äŋgımesın «ainalaiyn» dep bastaidy. Sondyqtan da bolar, osy jasyna jetkenşe, kelınmen de, qyzben de, körşımen de bır sözge kelmeptı. Bır şaŋyraq astynda bala-şaǧasymen osy jasyna deiın jarasymdy ömır keşıp jatuynyŋ eŋ basty syry da osynda jatsa kerek.
Tūtastai bır ǧasyrdy artqa tastaǧanymen, äjenıŋ özı tyŋ, sözı şiraq, oiy jinaqy. Üi ışınde emın-erkın jürıp, tūrady. Tamaqqa täbetı jaqsy. Är sözın saralap, äŋgımesın baiyppen aitady. Mınezı maida jūmsaq, kısıge jūǧymdy. Sonyŋ arqasynda ainalasyndaǧylar ony tegıs jaqsy köredı. Menı de yqylasymen baurap aldy. Aq batasyn berıp, şyn peiılımen şyǧaryp saldy.
Qoştasarda äjeiden «Jüzge jetuıŋızdıŋ syry nede?» dep sūradym. Äjei ırkılmesten: «Jaqsy ömır sürıp, ūzaq jasaǧyŋ kelse, barlyq adammen tatu bol. Keŋ bol! Ülkennıŋ aitqanyn ıstep, batasyn alsaŋ, Allanyŋ bergen quatymen jüzge kelesıŋ!» dedı jäi ǧana.
Sözınıŋ jany bar. «Keŋ bolsaŋ, kem bolmaisyŋ». Küibeŋ tırlıktıŋ şyrmauyna şyrmalmai, tüzu jürıp-tūru, dūrys ömır süru – köbımızge kerek-aq qasiet. «Adam bılımı artqan saiyn keude kermeitın kışıpeiıl bolady. Basynda tüisıgı joqtar ǧana özın özgelerden joǧary sanap, jer betınde dandaisyp jüredı». Sondaidan saqtasyn! Äjenıŋ äŋgımesınen ūqqanym osy boldy.
Qysqasy, jüzge jetken keiuanadan üirenerımız älı de köp-au. Tek, köptı körgen, jaqsy men jamannyŋ parqyn bıletın altyn analar auyr- mai, aqylşy ärı ülgı-önege bop, aldymyzda jüre berse eken!
Gülbarşyn ÖKEŞQYZY
astana-akshamy.kz
