Güljan Äspetova, Qazaqstannyŋ halyq ärtısı: AKTRİSANYŊ ÖZI QALAǦAN RÖLDI OINAǦANY – BAQYT

Qazaq sahnasynda Qaragöz, Qūrtqa, Fatima hanym, Naiman-Ana, Tolǧanai sekıldı ǧajap beinelerdıŋ galereiasyn jasaǧan Güljan Äspetovanyŋ öner älemı özgeşe örımımen erekşelenedı. Bır qaraǧanda tabiǧaty suyqtau, qataldau körınetın aktrisanyŋ ışkı älemıne üŋılseŋız, qanşama qūndy qazynaǧa kenelesız. Biylǧy jyly daryndy öner şeberı ömırınıŋ taǧy bır belesıne şyǧyp, mereitoilyq jasqa toldy. Osy oraida talantty tūlǧamen jüzdesıp, ötken künderge bır saparlap qaitqan edık.

BASQA DÄUIRDIŊ BALASY BOLDYQ

– Cız ekı ǧasyr toǧysynda qazandai qainaǧan Alma­tydaǧy äkemteatrdyŋ beldı aktrisasy bola jürıp, endı ǧana astanalyq degen ataq alyp, keregesı keŋeiıp jatqan teatrǧa keldıŋız. Keibır öner adamdary elorda menıŋ ekınşı tynysymdy aşty dep aitady. Sızge jaŋa ortanyŋ äserı boldy ma?
– Ainalaiyn, kürdelıleu sūraq eken. Ärine, joǧary bılım alyp, önerge qūlaş ūryp qanattanǧan, jalyndaǧan ömırımnıŋ eŋ bır şūraily şaǧy ötken Almatyny qiyp ketu maǧan oŋai bolǧan joq. Jas künımde tabaldyryǧyn jasqana attap, otyz jyl boiy sanaly ǧūmyrymnyŋ teŋ jarymy ötken zaŋǧar jazuşy atyndaǧy teatr tuǧan törkınımdei edı. Ol bır jyldary äkemteatrda kürdelı ahual qalyptasyp, bes-alty jyl kölemınde köŋılımnen şyǧatyn rölde oinai almai, janym jabyrqap jürdı. Sol tūsta körnektı rejisser, Halyq qaharmany Äzerbaijan Mämbetov Astanaǧa auysyp, osyndaǧy Qalleki teatrynyŋ bas rejisserı bolyp taǧaiyndaldy. Sonda Äzekeŋ: «Güljan, menımen bırge jür, barlyǧyn jaŋadan bastaimyz, sen menıŋ mektebımdı körıp, täjıribe jinaqtaǧan öner adamysyŋ, jaŋa jerge bara jatyrmyn, sen maǧan kömek ber, men saǧan qoldau körsetem, bastysy, şyǧarmaşylyq orta qalyptastyraiyq» dep niettestık bıldırıp, osynda bırlesıp jūmys ısteuge şaqyrdy. Söitıp, endı qabyrǧasy qalanyp jatqan elordaǧa 1999 jyly qonys audardym. Jyly jaqta öskendıkten, alǧaşqyda soltüstıktıŋ suyǧyn jatyrqadym. Qazır Almatyǧa barsam, elordaǧa jetkenşe asyǧamyn. Sonymen, Äzekeŋ sahnaǧa şyǧarǧan qoiylymdarǧa assistent boldym. Ol kısı elordalyqtarǧa Şyŋǧys Aitmatovtyŋ «Ana-Jer-Anasyn» qoiyp, men sondaǧy Tolǧanaidy oinadym. Būl – öte kürdelı obraz. Tragediialyq keiıpkerdı oinaǧanda adamnyŋ ışkı älemınde qaişylyqtar köbeiıp, körermendı qalyŋ oiǧa batyrady. Sonymen bırge, «Ǧasyrdan da ūzaq künde» – Naiman-Anany, Ä.Saraidyŋ «Baluan Şolaǧyndaǧy» – Baluannyŋ anasyn, F.Buliakovtyŋ «Küieuge şyqqan kempırlerındegı» – Fatimany, V.Delmardyŋ «Baiansyz baǧyndaǧy» – Liusi Kuperdı, Dj.Patriktıŋ «Qym­batty Pamelasynda» Pamelany sahnaǧa şyǧardym. Osy teatrǧa kelgende orta jasta edım. Sondyqtan köbınese äleu­mettık, tragediialyq analardyŋ beinesın somdadym.
Astanaǧa kelgennen keiın tynysym aşyldy dep aita almaimyn. Sonşalyqty şyǧarmaşylyq özgerıs bolǧan joq. Bıraq bekıgen rölımdı şynaiy şyǧara bılu üşın ūzaq eŋbektendım. Aktrisanyŋ özı qalaǧan röldı oinaǧany – baqyt. Jasymnan ūsaq-tüiektı, kübır-sybyrdy qalamaityn, turasyn aitqandy jaqsy köretın mınezdı adammyn. Osynda da önerıme qyzǧanyşpen qaraǧandar boldy. Äuezov teatrynda ülken mektep bar edı. Senıŋ talantyŋdy ärıptesterıŋ moiyndap, syilap, ızgı lebızderın bıldıredı.
Ol kezdegı teatrdy Almatydaǧy äkemteatr­men salystyruǧa müldem kelmeitın. Qysqasy, öner iesıne Alladan bergen qabılet bolsa, ol eşqaşan joǧalmaidy, qaita ösıp, jandanyp, biıkteidı.
– Bala künıŋızden aktrisa bolam dep armandadyŋyz ba?
– Bızdıŋ auyl taudyŋ quysynda or­nalasqan otyz-qyryq üilı şaǧyn eldı meken edı. Qazırgı Jambyl oblysynyŋ Merkı audanyna qaraidy. Ol jerdıŋ tabiǧatyn sözben jetkızu mümkın emes. Taudyŋ etegınde arşalar ösıp, būlaqtar syŋǧyrlap aǧady. Bala künımde nu toǧaidyŋ arasynda qaptaǧan elık örıp jüretın. «Toǧaida jabaiy qabandar bar» dep äke-şeşemız elıktı köruge jıbermeidı. Keşkılık ymyrt üiırılgende qasqyr ūlyp, ainalamyz azan-qazan bolady. Äkemnıŋ aŋşylyq önerı bar edı. Mıne, osyndai ǧajaiyp tabiǧat aiasynda ösken qyz balanyŋ jany näzık, sezımtal, öner adamy boluy zaŋdy dep oilaimyn. Mektepte orysşa oqyǧanmen, ata-anam qazaqy dästürdı berık ūstaǧan, önerdı tüsınetın, adal eŋbektı qanaǧat tūtqan, şükırşılıgı mol adamdar boldy. Ülken aǧam audanda lauazymdy qyzmet atqardy. Joǧarǧy synypta sonyŋ qolynda oqydym. Kıtapty jaqsy köretın, bılımdı edı. Üiınde älem klassikterınıŋ kıtaptary samsap tūratyn. Menıŋ de solarǧa qyzyǧuşylyǧym oianyp, kündız-tünı kıtaptan bas almadym. Sol kıtaptardan bılım närın jinap qana qoimai, ömırge degen közqarasymdy qalyptastyrdym. Qiialymdy baiytyp, şyǧarmaşylyq qabıletımdı ösırdım. Roman­tikaǧa jaqyn bolyp, tauǧa şyǧyp, tastarmen tıldesıp, Şyŋǧys Aitmatovtyŋ «Aq keme» povesındegı armanşyl balanyŋ basyndaǧy küidı keştım. Bız basqa däuırdıŋ balasy boldyq. Ol kezde mekteptegı mūǧalımderdıŋ de bılımı tereŋ edı ǧoi, bızge özge elden jer auyp kelgen sauatty ūstazdar sabaq berdı. Körşıles Qyrǧyz elınıŋ ärtısterı auylǧa kelıp, spektakl qoiady. Solarǧa qyzyǧyp, mektepışılık mädeni şaralarǧa qatysyp, şaǧyn qoiylymdar äzırlep, basty rölderdı oinadym. Mūǧalımderım maǧan riza bolǧanda: «Senıŋ qabıletıŋ bar, saǧan aktrisa bolu kerek» dep aitady. Sodan aktrisa boludy armandadym.
– Bıraq äke-şeşeŋız sız ūnatqan mamandyq iesı bolǧanyŋyzdy qala­maǧan sekıldı…
– Şyndyǧynda, anam ärtıs boluymdy ūnatqan joq. Bıraq äkem qoldap, tıleules boldy. Aǧam medisinalyq joǧary oqu orynǧa barǧanymdy dūrys kördı. Bıraq özım qalaǧan joldan ainyǧym kelmei, arman quyp Almatyǧa kelıp, konservatoriianyŋ akterlık bölımıne tüstım.
– Sız diplomdyq jūmy­syŋyzda Mūhtar Äuezovtıŋ «Qaragöz» dra­masyndaǧy bas keiıpkerdı oinapsyz. Sol beine sızdıŋ jolyŋyzdy aşty dep aitady…
– Qūrmanǧazy atyndaǧy konservatoriiada oqyp jürgende, ekınşı kurstan bastap qazaq­tyŋ körnektı kompozitorlary Sydyq Mūhamedjanov, Şamǧon Qajyǧaliev, Kenjebek Kümısbekov sekıldı azamattar qyzmet ıstegen orkestrge bır top jastyŋ arasynan konsert jürgızuşısı bolyp qabyldandym. Ärı akterlık mamandyqta oqyǧandyqtan teatrǧa baryp, täjıribe jinau maqsatynda massovkalarǧa qatystym. Onda aituly tūl­ǧalardyŋ bärı bar. Solardy syr­tynan körsek, ūialyp, qa­şamyz. Nūr­mūhan Jan­törinnıŋ dauysy estılse, dır-dır etemız. Hadişa Bökeeva qasymyzdan ötıp bara jatqanda ünsız ǧana bas izeimız. Bız olarǧa adaldyqpen, tazalyqpen qaraimyz. Söitıp, oqudy da bıtıretın uaqyt kelıp, diplomdyq jūmysymda «Qaragözdı» oinadym. Oǧan komissiia töraǧasy bolyp Äzerbaijan Mämbetov keldı. Sonda ol kısı otyz üşte ǧana eken, maǧan ülken kısı sekıldı körındı. Sodan Äzekeŋ menıŋ oinaǧan rölıme riza bolyp, äkemteatrǧa jūmysqa şaqyrdy. Teatrǧa baryp jūmys ısteuge batylym bolmady. Jiyrmadan asqan şaǧymda elımızdegı bas teatrda qyzmet ısteu märtebesıne ie boldym. Äkemteatrdyŋ qabyrǧasynda jürıp, ǧajaiyp körkem arular men hanşalardy somdadym. Aldyŋǧy buynnyŋ önerınen özgeşe oi tüiıp, özımnıŋ soqpaǧymdy ızdedım.

ÄR AKTERDIŊ ÖZ EREKŞELIGI BAR

– Aldyŋǧy buyn dep qal­dyŋyz, sız solardyŋ bar­ly­­ǧymen sahnada öner kör­settıŋız, keiıngı­lerge olardyŋ qandai erekşe­lıkterın aitar edıŋız?
– Bügınde sap-sary saǧynyşqa ainalǧan ol kezeŋder menıŋ ömırımnıŋ jarqyn şaqtary dep aitamyn. Olardyŋ jürıs-tūrysy men adami qasietı, bekzat bolmysy, syilastyq qatynastary özgeşe bolatyn. Jastarǧa qatal bolyp körıngenımen, arǧy jaǧyna üŋılseŋız, ıştei eljırep, qamqorlyq tanytyp tūrady. Solardyŋ önerınen täjıribe jinadym. Olardyŋ bärı maǧan tot baspaityn saf altyn sekıldı körınedı. Säbira Maiqanova apaidyŋ keŋ jürektılıgı men betke aitatyn qasietı erekşe edı. Keide qatty aitqanymen, jönın tüsındırıp aitsaŋyz, özınıŋ qatesın bılıp, keşırım sūraityn. Hadişa Bökeeva apamyz Sankt-Peterburgtıŋ teatr önerı institutyn bıtırgen aqsüiek kısı boldy. Adamǧa tık tūryp qaraidy. Maǧan osy qaraǧany ūnaityn. Farida Şärıpovanyŋ alǧyrlyq qasietı men tekstı jyldam jattap alyp, intonasiiany dūrys qoia bıletın söz saptauy erekşe edı. Şolpan Jandarbekovanyŋ grim salǧany, ädemılıgı, kiım kigenı jarasymdy bolatyn. Zämzägül Şärıpovanyŋ ärbır sözdı ornymen qoldanyp, diksiiasy airyqşa ädemılıgı men dauysynyŋ körkemdıgı körermendı tartyp tūratyn. Osyndai ärbır akterdıŋ öz erekşelıgı bar.
Nūrmūhan Jantörin aǧadan tälım aldym. Ol ärbır röldıŋ beinesın kıtaptan ızdep, köp oqyp jüredı. Qazır eşkım olai jūmys ıstemeidı. Ol menı «Gülgül» dep atady. «Sen basqalarǧa ūqsamau üşın obrazdy kıtaptan ızde, poeziiany oqy, bır jerden keiıpkerıŋdı tauyp alasyŋ» dep aqylyn aitady. Ydyrys Noǧaibaev aǧamen de qoiylymda qatar oinadym. Ol sekıldı sahnada eşkım pauza ūstai almaidy. Pauzany ūstaǧanda körermennıŋ özı tılsız qalady. Talanty kem akter pauza ūstasa, jūrtşylyq mazaq qylar edı. Onyŋ boiyndaǧy būla küş ūly akterde ǧana bolady dep oilaimyn. Asanälı Äşımovpen de sahnaǧa bırge şyqtym. Bır spektaklde onyŋ jūbaiyn oinadym. Sonda ol: «Asyqpa, Güleke, asyqpa» dep körermenge röldı şynaiy jetkıze bıludıŋ syryn tüsınetın. Kinoakter retınde tanymaldylyǧy odan basqa eşkımde bolǧan joq. Änuar Moldabekov janyp tūrǧan ot edı. Säbit Orazbaev dombyrasymen termelerın aitqanda kiız üide otyryp, qymyz ışıp, qazaqy auylǧa baryp kelgendei sezımdı bastan keşuşı edık.
– Sızdı jūrtşylyq «Ne­sıbeldı» degen film arqyly jaqsy tanidy. Bıraq sız kinoǧa sirek tüsken sekıl­dısız. Oǧan ne sebep?
– Ol filmnıŋ materialy jaqsy bolǧanymen, rejisserlık, operatorlyq jūmystary älsızdeu boldy dep oilaimyn. Psihologiialyq jaǧynan tereŋdetıp, tamaşa etıp tüsıruge boluşy edı. Film jaryqqa şyqqannan keiın köşede nemese basqa ortada kezdesken äiel azamatşalar: «Sız kinoda menı somdaǧan sekıldısız, ol menıŋ ömırım» dep közge jas alyp, jylaǧandar boldy. Sonda kinonyŋ tüpkı mänın tüsındım. Film bas-aiaǧy on bes künde tüsırıldı. Rejisserı Şärıp Beisenbaev degen jaqsy azamat edı, köp aktrisanyŋ ışınen menı taŋdady. Kinoda anam bolyp oinaityn Biken Rimovamen ömırde jaqyn aralastym. Joldasy belgılı dramaturg Şahmet Qūsaiynov menı jaqsy körıp, «Moia paroda» dep äzıldeitın. Sonda būl kısı nege olai aitady eken dep oiladym. Söitsem, aǧam menı boiym ūzyn, aqqūba bolǧandyqtan, «Kökşetaudyŋ qyzy» dep joramaldaǧan. Bır künı aǧama jönımdı aityp edım, ol kısı: «Oŋtüstıkte sendei körkem qyzdar bolady eken ǧoi» dep küldı.
Odan keiın de «Qazaqfilm» kino­studiiasynyŋ «Toǧy­zynşy ūldan qoryq», «Jau», «Mosfilmnıŋ» «Kitter ketkende», «Aq baqsy» jäne «Eŋlık-Kebek» telefilmıne tüstım. Mūnyŋ bärı äkemteatrda jürgende jaryqqa şyqqan kinolarym, Astanaǧa auysqannan keiın filmge tüsken joqpyn.

ŞYǦARMAŞYLYQ ÖNER MÄŊGILIK ÄLEM

– Apai, biyl – sız üşın mereilı jyl. Ülken beleske köterıldıŋız. Ömırde jetken jetıstıgıŋızge marqaiasyz ba, älde jüregıŋızdı auyrtyp jürgen ökınışıŋız bar ma?
– Şyǧarmaşylyq öner mäŋgılık älem sekıldı. Şeberlıktıŋ özı şeksızdık. Öner jolynda jürgen adamǧa «toldym, boldym» degen söz jaraspaidy. Sonşalyqty marqaiatyndai tügım joq, älı de janymdy salyp jūmys ıstegım keledı. Naǧyz talantty öner adamynyŋ tabiǧaty sezımtal, jany jaralanǧyş. Düniege tereŋdep üŋılgen saiyn, ömırge közqarasyŋyz özgeredı. Ūzaq jyldardan berı ūstazdyq joldy önermen qatar alyp, şäkırt tärbielep kelemın. Qazırgı jastarǧa köŋılım tola bermeidı. Kıtap oqymaidy, ızdenıs az, är rölge salmaqtap üŋılmeidı. Osynda daryndy akter Nürken Öteuılovpen bırqatar qoiylymda qatar oinadyq. Sonda ol: «Apai, men sızdıŋ akterlık şeberlıgıŋızden köp önege aldym» dep aitady.
Bügınde materialdyq qūn­dylyq alǧa örlep barady. Būrynǧylar «Aqşamen bırge şaitan jüredı» dep aituşy edı. Adaldyqty ant etken adamnyŋ ömır joly qiyndyqqa toly bolady. Bır jetıstıkke jetu üşın oǧan küreskerlık qasietpen bırge, tabandy mınez de bolu qajet. Ardy oilaǧan adamnyŋ jüregınde Allanyŋ nūry tūrady. Sondyqtan menıŋ älemım basqa, menıŋ közqarasymmen ömır süru öte qiyn. Eşkımnıŋ ala jıbın attamai, ataqqa talasqan joqpyn. Tek qana öner dep ǧūmyr keşıp kelemın. Jetpıs jyldyq mereitoiymdy jasaiyq dep eşkımge ötınış jasaǧan joqpyn. Baiaǧyda Säbira Maiqanova apam: «Būiyrsa bolady, būiyrmasa eşteŋe etpeidı» dep otyruşy edı. Bastysy, basymyz aman bolsyn! Jaqsy adam – mamandyq emes. Kımnıŋ jaqsy, kımnıŋ jaman ekenın bır Alla bıledı. Ömırde akter bolyp oinaǧanymen, sahnada tük oinai almaityn ärtıster bar. Ony ömırdegı paradoks deuge bolady.
– Belgılı rejisser, ömır­lık jol­dasyŋyz Viktor Pūsyrmanov turaly aityp ötesız be?
– Onymen konservatoriiada oqyp jürgende tanystym. Bızden joǧary oqydy. Men oǧan 2-kursta tūrmysqa şyqtym. Resei jerınde tuǧan, ömırı qiyndyqqa toly azamat. Äke-şeşesınen jastai aiyrylyp, Balalar üiınde ösıp, jas künınen tauqymettı köp tartty. Ömırde tört qūbylasy tügel pende joq qoi. Ol öte eŋbekqor, köp oqityn, ızdenımpaz edı. Almatydaǧy konservatoriiany aiaqtaǧannan keiın Mäskeudegı Kışı teatr men «Mosfilm» kinostudiiasynda täjıribe jinaqtady. Äuezov teatrynda Z.Şaşkinnıŋ «Aqyn jüregı», Ä.Täjıbaevtyŋ «Halqy turaly aŋyz» jäne N.Hikmettıŋ «Eleusız qalǧan esıl er» spektaklderın qoidy. Ǧ.Müsırepov atyndaǧy Qazaq memlekettık akademiialyq balalar men jasöspırımder teatrynyŋ bas rejisserı boldy. Onda Ä.Täjıbaevtyŋ «Qyz ben soldat», T.Ahtanovtyŋ «Mahabbat mūŋy» jäne S.Jünısovtıŋ «Jaraly gülder» sekıldı qoiylymdaryn jūrtşylyqqa ūsyndy. Keiın Oljas Süleimenovpen tanysyp, kinostudiiaǧa baryp, körkem filmder tüsırdı.
– Apai, sız keşegı qazaq teatrynyŋ ırgesın qolymen qalaǧan alyptardy közıŋızben körıp, solardyŋ deŋgeiıne köterıldıŋız. Qazırgı teatr önerıne köŋı­lıŋız tola ma?
– Bügınde jūrtşylyqqa jol tartqan spektaklderdıŋ bärın «klassika» dep aitu qiyn. Degenmen teatr älemındegı jaŋaşa özgerısterdı baiqauǧa bolady. Būrynǧydai ömırdıŋ şynaiy beinesın aiqai-şumen, jylap-syqtaumen emes, adamnyŋ ışkı düniesıne üŋılıp, psihologiialyq iırımdermen körsetuge ūmtylǧan talpynystar quantady. Bır jaǧynan, qoiylymnyŋ tartymdy boluy dramaturgiiaǧa bailanysty. Qandai myqty akter bolsaŋyz da, dramaturgiia älsız bolsa, odan örelı öner şyqpaidy. Odan keiın rejisser myqty bolu kerek. Marqūm Äzerbaijan aǧamyzda sūs bar edı, odan akterdıŋ özı yǧyp, ornyn bılıp tūratyn. Talantty adam tektı jerden şyǧady, şynaiy ortada şyŋdalady. Şyn daryn iesı ǧana ülken öner jasap, özındık örnegın qaldyrady. Talantsyzdan eşteŋe kütpeisız.
– Şynaiy syr bölısıp, aqtarylyp aitqan äŋgımeŋızge raqmet!

Sūhbattasqan: Azamat ESENJOL