Biyl küllı qazaqtyŋ ruhani temırqazyǧy, ǧūlama-oişyl Abaidyŋ ömırıne qatysty üş ülken aituly şara qatar keldı. Onyŋ bırı – jūmyla jūrt köz tıkken Abaidyŋ 175 jyldyq mereitoiy bolsa, ekınşısı – aqynnyŋ tuǧan künı 10 tamyz «Abai künı» merekesı bolyp bekıtıldı. Al üşınşısı biyl 16 qazanda Abaidyŋ «Jidebai-Börılı» memlekettık tarihi-mädeni jäne ädebi-memorialdyq qoryq-muzeiınıŋ qūrylǧanyna 80 jyl tolady. Osy bır aituly künder qarsaŋynda bız atalǧan qoryq-muzei direktory, ädebiettanuşy-filosof, Qazaqstan Respublikasynyŋ mädeniet qairatkerı Tūrdyqūl ŞAŊBAIDAN arnaiy sūhbat aldyq. Muzei tarihyna, mereitoiǧa bailanysty aqynnyŋ tuǧan jerınde atqarylǧan jūmystar jaiynda örbıgen äŋgımenıŋ soŋy abaitanu mäselelerıne de ūlasty.
ABAI ELINDE JAŊALYQ KÖP
– Tūrdyqūl Qasenūly, Abaidyŋ 175 jyldyq mereitoiy atap ötıletın 2020 jylda aqynnyŋ tuǧan jerındegı eŋ ülken özgerıs qandai?
– Hakım Abaidyŋ mereitoi daiyndyǧyna Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaevtyŋ basşylyǧymen Ükımet mol qarjy böldı. Elımızdıŋ şyǧysynda, Abaidyŋ tuǧan jerınde mereitoi qarsaŋyndaǧy qauyrt jūmys jaz ailarynda tolassyz jürdı. Būl jūmystardyŋ nätijesın Abai elındegı ülken özgerıs dep atauǧa bolady. Endı osy jūmystardy jüielep atap öteiın: qūrylys-jöndeu jūmystary, qaita jaŋǧyrtu jūmystary, muzeilendıru jäne ǧylymi-tanymdyq jūmystar. Jalpy, Abaidyŋ «Jidebai-Börılı» memlekettık tarihi-mädeni jäne ädebi-memorialdyq qoryq-muzeiı – segız ekspozisiiasy (bölımşelerı) bar mädeni-tanymdyq, tūtas oblys aumaǧyna taralyp ornalasqan erekşe qūrylym. Olardy atap ötetın bolsaq, Ürjar audanynyŋ Maqanşy auylynda «Äset Naimanbaiūly muzei-üiı», Abai audanynda «Şäkır Äbenov muzei-üiı», «Kökbai Janataiūlynyŋ muzeiı», Jidebaidaǧy «Abaidyŋ muzei-üiı», «Jidebai» qoryǧy, Şäkärımnıŋ «Saiat qora» ekspozisiiasy, Börılıdegı «Mūhtar Äuezov muzei-üiı», Semei qalasyndaǧy «Alaş arystary jäne M.Äuezov» muzeiı, «Ahmet Riza meşıtı men medresesı», «Abaitanu ǧylymi-zertteu ortalyǧy» jäne Abaidyŋ bas muzeiı. Osylardyŋ barlyǧynda jöndeu jūmystary jürgızıldı. Būl jerde men tek Abai muzeiıne qatysty jūmystardy ǧana aityp otyrmyn. Pandemiia kezınde tärtıptı saqtai otyryp, jūmysqa jūmyldyru oŋai bolmady. Degenmen abyroimen atqaryp şyqtyq. Al qaita jaŋǧyrtu jūmystaryna kelsek, būl taza qūrylys-jöndeu jūmystaryna jatpaidy, būrynnan bar mädeni qūndylyqtardy qalpyna keltıru, saqtau, jarqyratyp jaŋartu desek te bolady. Iаǧni, qaita jaŋǧyrtu jūmystaryn şyǧarmaşylyq jūmys dep atauǧa bolady. Atalǧan qaita jaŋǧyrtu jūmystaryn arnaiy mamandanǧan «Qazqaitajaŋǧyrtu» mekemesınıŋ qyzmetkerlerı jürgızdı. Būl jūmystardan keiın muzeige öŋ kırıp, jandanyp kettı desem, artyq aitqandyq emes.
Muzeitanu salasynda «muzei ǧimaratynyŋ jobasy» degen ūǧym bar. Ǧimarattyŋ dūrys jobalanuy muzeidıŋ mazmūnyn tolyqtyrady. «Abai muzeiınıŋ» bas ǧimaraty keiınnen arnaiy jobalanyp salynǧan ǧimaratqa auysty. Bır-bırımen bırlestıkte ündestık tauyp tūrǧan muzei ǧimarattary akademiialyq stilımen özgeşe ansambl qūryp, tūtastyǧymen bügınde asqaq körınedı. Al muzeidıŋ ışkı mazmūnyna kelsek, eksponattardyŋ ornalasuy, tūtas ekspozisiia mädenietı jüz paiyz özgerıske tüsıp, HHI ǧasyrdyŋ talabyna sai daiyndalyp jatyr. Mūndaǧy tachekrandar, audigid, 3-D jäne basqa da sifrlyq jaŋarular – muzei keşenınıŋ halyqaralyq talaptarǧa sai özgerısterınıŋ körınısı. Mūnan tys, jyl basynda Semeidegı halyqaralyq äuejaiǧa Abai esımı berılgenı belgılı. Osynyŋ bärı Abai elındegı ülken özgerıster dep atauǧa bolady.
Osy jūmystardyŋ tiımdı jürgızıluıne, Mädeniet jäne sport ministrlıgı tolyq basşylyq jasap, nazarynda ūstady.
– Abai mūralaryn zertteu jäne därıpteu jaǧynda qandai jūmystardy qolǧa aldyŋyzdar?
– Qazaqtyŋ bas aqynynyŋ mereitoiyna qūrmet, ol – tūtas qazaq halqynyŋ mädenietıne, söz önerıne degen qūrmet. Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev özınıŋ «Abai jäne HHI ǧasyr atty maqalasynda» būl mäselege arnaiy toqtalyp, «Abaidyŋ «Jidebai-Börılı» memlekettık tarihi mädeni jäne ädebi-memorialdyq qoryq-muzeiıne erekşe köŋıl bölıp, ǧylymi-tanymdyq jūmystarmen ainalysatyn ortalyqqa ainaldyru kerek» dedı. Iаǧni, el Prezidentı muzeidıŋ «ǧylymi-tanymdyq ortalyqqa» ainaluyn talap ettı. Būl mındet bızge ülken jauapkerşılık jükteidı. Muzeige direktor bolyp kelgendegı eŋ bırınşı jūmysym da onyŋ ǧylymi konsepsiiasyn daiyndau boldy. Ǧylymi-tanymdyq jūmysty ekı baǧytqa bölıp qarastyrǧan abzal.
Bırınşısı – nasihat. Iаǧni, osy qoryq-muzeidegı barlyq jädıgerler negızınde bız halyqqa hakım Abaidy dūrys nasihattauymyz kerek. Keŋes däuırı kezınde Abaidy aǧartuşy dedı. Abai aǧartuşy emes, Abai – hakım, ǧūlama-oişyl, qazaqtyŋ bas aqyny! Endeşe bas aqyndyǧynyŋ qūdıretı qai jerınde, sonyŋ barlyǧyn osy qordaǧy bar jädıgerlerdı ekspozisiiaǧa qoiyp keluşılerge tanytuymyz kerek. Būl halyqpen jūmys ısteu degen tüiınge saiady.
Ekınşısı – tereŋ ǧylymi taldau, iaǧni ǧylymi nätijege ūmtylu. Menıŋ atqarǧan basty jūmysymnyŋ bırı, ol – Abai muzeiınıŋ ǧylymi tūjyrymdamasyn äzırleu boldy. Ol jetı baǧyttan tūrady. Bırınşısı – basym baǧyt bolsa, ekınşısı – özektı baǧyt, üşınşısı – ırgelı baǧyt, sosyn jastarmen jūmys ısteu baǧyty, halyqaralyq qatynastar baǧyty dep kete beretın jetı baǧyty bar. Mūnyŋ ışındegı negızgı baǧyttardyŋ bırı – basym baǧyt. Abaitanu mäselelerıne arnalǧan būl baǧytta 100 tomdyq jinaq şyǧaru josparlanyp otyr. Būl tek qana mereitoiǧa arnalyp, öşıp qalatyn bır kündık dünie emes. Būl – ūzaqqa ketetın ülken jospar. Ondai keşendı jūmys üşın muzei qory jetkılıktı. Jyl saiyn orta eseppen alǧanda jüielı türde 10 kıtaptan daiyndaudy közdep otyrmyz. Būl jinaqtardy Qazaqstannyŋ barlyq oblystyq kıtaphanalaryna tegın jetkızıp bermekpız. Sonda Abaitanu salasyna qyzyǧuşylyǧy bar kez kelgen qazaqstandyqqa qoljetımdı bolady. Osyǧan qatysty basqa da josparlarymyz bar. Qazaqstan boiynşa Abai joly avto ǧylymi-mädeni ekspedisiiasyn ötkızu maqsatymyzda bar. Nasihattyŋ barlyq tiımdı jolyn qarastyrmaqpyz.
Irgelı baǧyt boiynşa, «Hakım Abai jäne Alaş alyptary» (Erkındık pälsapasy) jäne basqa da monografiialar daiyndaluda. Oqu-ädıstemelık baǧyt boiynşa, oquşylar şyǧarmaşylyǧynyŋ negızınde «Abaidy oqy, taŋyrqa!» jinaǧy qūrastyrylu üstınde. Özektı mäseleler baǧyty boiynşa Jidebai qoryǧyna arnalǧan «Jidebai» atlasy daiyndalyp jatyr. Muzeitanu mäselelerıne arnalǧan bukletter, kıtapşalar, küntızbeler, aşyq hattardy şyǧaru da qolǧa alyndy. Aǧymdyq baǧytta telehabarlar, leksiialar, sūhbattar, ekspedisiialar ūiymdastyryldy.
SEKSENDEGI SERPILIS
– Qoryq-muzeiınıŋ tarihyna toqtalsaŋyz. Biyl 80-ge kelgen mūrajaidy alǧaş kımder, qaşan, qalai qūrdy?
– İä, biyl 16 qazanda Abaidyŋ «Jidebai-Börılı» memlekettık tarihi-mädeni jäne ädebi-memorialdyq qoryq-muzeiınıŋ qūrylǧanyna 80 jyl tolady. Abai muzeiı – elımızdegı respublikalyq qoryq-muzeilerdıŋ tūŋǧyşy. Eŋ alǧaş Mūhtar Äuezovtıŋ ūsynysy boiynşa, ükımet qaulysymen, Abaidyŋ tuǧanyna 95 jyl toluyna orai 1940 jyly 16 qazanda Semei qalasynda aşylǧan. Abai muzeiın ūiymdastyru turaly Qazaq KSR Halyq Komissarlary Keŋesınıŋ qaulysy 1940 jyldyŋ 1 säuırde jariialandy. Qauly şyqqannan bastap aqynnyŋ mūrasyn jinastyru, zertteu jūmystary qyzu jüre bastady. Osy jūmystardyŋ basynda M.Äuezov pen Q.Sätpaev tūrdy. Alǧaşqy ekspozisiia Bekbai Bäiısovtyŋ üiınde (būrynǧy Zagorodnaia köşesı, 83 üi) 16 qazan künı aşyldy. Būl üi – Abai Semeige kelgende tüsıp jürgen üilerdıŋ bırı. Muzeidıŋ būl ekspozisiiasy 1940 jyldan 1944 jylǧa deiın körermenderdı qabyldady.
1944 jyly muzei ekspozisiiasy Komissar köşesı, 132-de ornalasqan Äniiar Moldabaevtyŋ üiıne köşırıldı. Ä.Moldabaev – Abaidyŋ zamandasy, jerlesı ärı şäkırtı. Būl üidı Äniiarǧa Abai balalarymen satyp alyp bergen.
Muzei alǧaşqy jyldary Oqu Ministrlıgınıŋ qarauynda boldy. 1947 jyly Qazaq KSR Ǧylym akademiiasynyŋ qaramaǧyna auystyryldy. Nätijesınde Abai muzeiınıŋ ekınşı ekspozisiiasy Äniiar üiınıŋ ekınşı qabatynda bes bölmege ornalasty. 1947-1951 jyldary muzeidı abaitanuşy ǧalym Qaiym Mūhamedhanov basqardy.
1967 jyly 13 mamyrda Abai muzeiı qalanyŋ ortalyǧynda ornalasqan köpes R.Erşovtyŋ üiıne qonys audardy. Jöndeu jäne reekspozisiialyq jūmystar ıstelıp, būl üide muzeidıŋ üşınşı ekspozisiiasy 1969 jyly mausym aiynda aşyldy. Muzeidıŋ üşınşı ekspozisiiasy 1975 jyldyŋ tamyz aiyna deiın körermenderdı qabyldady.
Abai muzeiınıŋ jaŋaşa tolyqtyrylǧan törtınşı ekspozisiiasy 1978 jyly 14 säuırde aşylyp, 1993 jylǧa deiın körermenderdı qabyldady. Är jyldyŋ jospary boiynşa ekspozisiia jaŋa materialdar jäne jädıgerlermen tolyqtyrylyp tūrdy. 1990 jylǧa deiın Abaidyŋ memlekettık ädebi-memorialdyq muzeiınıŋ qūramyna qaladaǧy bas muzeimen bırge Jidebaidaǧy Abaidyŋ muzei-üiı jäne Börılıdegı M.Äuezovtıŋ muzei-üilerı kırdı.
Abaidyŋ 150 jyldyq mereitoiy qarsaŋynda 1990 jyly 5 säuırde şyqqan Qazaq KSR Ministrler Keŋesınıŋ №141 qauly boiynşa Abaidyŋ ädebi-memorialdyq muzeiı Abaidyŋ «Jidebai-Börılı» memlekettık tarihi-mädeni jäne ädebi-memorialdyq qoryq-muzeiıne ainaldy. Qoryq-muzei qūramyna Semeidegı qalalyq keşen, Börılıdegı M.Äuezovtıŋ muzei-üiı, Jidebaidaǧy Abaidyŋ muzei-üiı, 6400 ga qoryq aimaǧy kırdı. Keiıngı jyldary Maqanşydaǧy Äset Naimanbaiūlynyŋ muzeiı (1992), Semeidegı «Alaş arystary-M.Äuezov» muzeiı (1997), Taqyrdaǧy Kökbai Janataiūlynyŋ muzeiı (1997), Qūndyzdydaǧy Şäkır Äbenūlynyŋ muzei-üiı (2003), Jidebaidaǧy «Şäkärımnıŋ Saiat qorasy» muzeilerı (2006) qoryq qūramyna kırdı.
Abaidyŋ 150 jyldyq mereitoiy qarsaŋynda aqyn mūrasyn nasihattau jūmystary toqtap qalmau üşın muzei qūramyna kırgızılgen Äniiar Moldabaevtyŋ üiınde 5 bölmede 1993 jyly uaqytşa tūraqty körme ekspozisiiasy aşyldy. Būl körme 1995 jyldyŋ 10-şy tamyzyna deiın (jaŋa ekspozisiia aşylǧanşa) jūmys ıstedı. Semei qalasyndaǧy Abai muzeiınıŋ ekspozisiiasy soŋǧy ret 25 jyl būryn, 1995 jyly Abaidyŋ 150 jyldyq mereitoiy qarsaŋynda jaŋartyldy.
– Abaidyŋ 175 jyldyq mereitoiymen tūspa-tūs kelgen 80 jyldyqty qalai atap ötpeksızder?
– Qazaq elındegı tūŋǧyş ädebi-memorialdyq muzei bolǧandyqtan, mūrajaidyŋ 80 jyldyq mereitoiyn saltanatty türde atap ötudı josparlap otyrmyz. Ärine, pandemiia talabyn qataŋ eskere otyryp. Osy şaraǧa säikes «Abai muzeiı» ensiklopediiasy daiyndalyp jatyr.
Bızdıŋ muzei – bırbaǧytty muzei emes, ūzaq aty bar muzei-qoryq. Mysaly, L.Tolstoidyŋ ataqty «Iаsnaia Poliana» qoryǧy 412 gektar bolsa, Jidebai qoryǧynyŋ aumaǧy – 6 myŋ 400 gektar. Iаsnaia-Polianany düniejüzı bıledı, al Jidebaidy bükıl älem bıledı dep aita almaimyz. Sol üşın L.N.Gumilev atyndaǧy EŪU janyndaǧy «Abai akademiiasymen» bırlesıp «Jidebai» atty halyqaralyq atlasty üş tılde daiyndap jatyrmyz.
Täuelsız el bolǧannan keiın auyl maŋynda qalyp qoimai, Abaidy halyqaralyq deŋgeige köteru kerek. Ärine, Abai el ışınde 16 oblysta, şetelde barlyq elşılıkte nasihattalyp jatyr. Degenmen de qara şaŋyraq bolǧan soŋ bızdıŋ jügımız öte auyr, jauapkerşılıgımız de ülken. Sondyqtan Abaidy nasihattauǧa bız bar mümkındıktı paidalanuymyz kerek. Mäselen, mäskeulık dosym, jazuşy, akademik G.Priahinnıŋ qoldauymen ekı kıtap Mäskeuden jaryq kördı. Bırınşısı, «Poznaniia Abaia – poznaniia samogo sebia» dep atalady. Ol kıtapty, Memleket basşysy Qasym-Jomart
Toqaevtyŋ maqalasy aşady. Abaidyŋ «Qara sözderı» kıtaptyŋ negızın qūraidy. Sondai-aq onda Resei men Qazaqstannyŋ körnektı tört ǧalymynyŋ maqalasy berılgen. G.Priahin ekeumızdıŋ Abai ömırınen jazǧan 45 derek jäne Abai muzeiın aşatyn suretter berılgen. Būl kıtap Mäskeudegı Qazaqstan elşılıgınıŋ qoldauymen jaryq kördı. Ekınşı kıtap – G.Priahin ekeumızdıŋ bırlesıp jazǧan «Stepnoi titan» atty kıtap. Ol «Hudojestvennaia literatura» baspasynan jaryq kördı. Būiyrsa, atalǧan kıtap Reseide 100 myŋ tirajben şyǧatyn «Roman-gazetınıŋ» bır nömırınde tolyq şyqpaq. Būl jūmystardyŋ barlyǧynyŋ negızgı maqsaty – Abaitanuǧa jaŋa lep, jaŋa örıs aşu. Bylaişa aitqanda, qoryq-muzeidıŋ saltanatty 80 jyly da Abai toiymen, Abaidy nasihattaumen ündesıp jatyr.
ABAIMEN ÄLEM TILDESSIN DESEK…
– Jaŋa özıŋız Abai qoryq-muzeiınıŋ şetel aqyn-jazuşylarynyŋ muzeiındei tanymal emes ekenın de aityp otyrsyz. Mūnyŋ sebebı nede? Nege bız Abai muzeiın älemge äigılı tarihi ortalyqqa, Qazaqstanǧa qadam basqan turister aldymen keletın saiahat nysanyna ainaldyra almai otyrmyz? Jospar älsız be, älde qarjy jetkılıksız be?
– Būl kürdelı sūraq. Özıŋız bılesız, Qazaqstan Respublikasynyŋ Tūŋǧyş Prezidentı-Elbasy N.Nazarbaev osy şirek ǧasyrda qazaq elın barlyq qyrynan älemge tanytuǧa airyqşa eŋbek ettı. Bügıngı jaǧdai da jaman emes. Älemge tanylmai otyruynyŋ sebebı köp, oǧan talai faktordy alǧa tartuǧa bolady. Degenmen köp syltaudy qoiyp ıske kırısu kerek. Kemşılıktı özımızden ızdeuımız kerek. Hakım Abaidyŋ danalyǧy – adamzat balasyna ortaq ruhani azyq. Sony bız dūrystap daiyndap, ūsynuymyz kerek. Hakım Abaidyŋ danalyǧynyŋ özı qarjy, tek älemdık nasihat mädenietınıŋ joldaryn üirenu qajet. Täuelsızdıkpen bırge jaŋaşa oilau mümkındıgı aşyldy.
– Soŋǧy kezderı Abai şyǧarmalarynyŋ tekstologiiasy turaly da jiı aitylyp jür. Būl jönınde Qaiym Mūhamedhanūlynyŋ aityp, jazyp ketkenı bar. Sol Qaiym aqsaqal aityp ketken tekstologiiadaǧy qatelıkter nege Abai şyǧarmalarynda künı bügınge deiın tüzelmei keledı?
– Qazır tekstologiia töŋıregınde äŋgıme köp. Bıreu bılıp aitady, bıreu jalpylama aitady. Tekstologiialyq ǧylymnyŋ özındık metodologiialyq joly bar. Onyŋ altyn arnasy, öz jüiesı bar. Sonau Mürseiıttıŋ qoljazbasynan, Älihan Bökeihannyŋ yqpalymen jaryq körgen alǧaşqy jinaqtan, Mūhtar Äuezov, Iliias Jansügırov, Zäki Ahmetov, Qaiym Mūhamethanov taǧy basqa köptegen aituly ǧalymdardyŋ tereŋ eŋbekterınıŋ ızı bar būl salada. Bır ūşyp, bır qonyp ıstele salatyn jūmys emes ol. Būl tekstologiia salasynda mäsele joq degen söz emes. Mäsele köp. Bıraq, mäsele ǧylymi jolmen şeşıluı kerek, akademiialyq talqylaudan ötkızıp baryp engızu kerek. Abai sözderın jeke adamnyŋ özınşe özgertıp, jinaq şyǧaruy ǧylym joly emes, jeŋıl aitsaq, ol – äbestık. Aprobasiiadan ötkızbei Abai sözderıne özgerıs engızıp şyǧaru, ol – nadandyq, qatty aitsaq, qauıptı jol. Ǧylymi maqala jazyp, öz ūsynysyn aitsa ol basqa mäsele. Abai şyǧarmalaryna abai bolǧan jön. Osy mereitoi qarsaŋynda, Qazaqstan Ūlttyq Ǧylym Akademiiasyndaǧy «M.Äuezov atyndaǧy Ädebiet jäne öner instituty» Abaidyŋ üş tomdyq akademiialyq basylymyn daiyndap jatyr. Onyŋ orny bölek.
– Soŋǧy kezderı «Abaidyŋ mereitoiy» nauqanşyldyqqa ainalyp ketpese igı edı degen küŋkıl de aitylyp jür. Jalpy, sızderdıŋ ıstep jatqan jūmystaryŋyz nauqanşyldyqtan aman ba?
– Men mūny nauqanşylyq dep tüsınbeimın, qaita hakım Abaiǧa degen qūştarlyq dep oilaimyn. Qaisybır mektep bolsyn, universitet, kolledj bolsyn, elşılık, oblys bolyp hakım Abaiǧa arnap ülken şaralar ötkızıp jatsa, nege quanbasqa?! Nauqan bola ma, nasihat bola ma, Abaiǧa nazar audarudan eşqandai jamandyq joq. Mysaly, nauqanǧa ainaldyryp Semeige bırneşe köpır salsa da men qarsy emespın. Halyqqa kerek. Al endı menıŋ jolym – ǧylym joly. Memleket basşysy Abai muzeiı «ǧylymi-tanymdyq ortalyqqa» ainaluy kerek ekendıgın öz maqalasynda atap tūryp aitty. Abai muzeiı mazmūndyq salmaǧy jaǧynan Giote, Şekspir, Tolstoi t.b. muzeilerımen deŋgeiles boluy kerek. Būl jerde jauapkerşılık ülken. Sondyqtan bız nauqanşyldyqqa bara almaimyz, bız ūzaq jyldarǧa ketetın ǧylymi tūjyrymdama jasadyq. Mysaly, 100 tomdyq ǧylymi-seriialyq jinaq bır jylda daiyndalmaidy. Bır jylda jasalsa qyp-qyzyl nauqan sol bolady. Biyl seriialyq ǧylymi jinaqtyŋ 5-10 tomyn daiyndap, olar jaryq körse, ülken jetıstık.
Segız bölımşesı bar Abaidyŋ «Jidebai-Börılı» memlekettık qoryq-muzeiınıŋ taǧy bır erekşe qyry, qazaq mädenietınıŋ ırı qūbylysy bes taǧan bır jerge jiylǧan. Segız bölımşenı joǧaryda aittym, al bes taǧanǧa kelsek: bırınşısı – hakım Abai, ekınşısı – danyşpan Şäkärım, üşınşısı – kemeŋger Mūhtar, törtınşısı – Abaidyŋ aqyndyq mektebı, besınşısı – Alaş arystary. Sondyqtan bız bırjaqtyly tek hakım Abai öz älemımen ǧana şektelmeimız, būl – bes taǧan tūtas dünie, ruhani älem. Būlardyŋ arasynda ülken ruhani jalǧastyq bar. Muzeidıŋ jaŋa ǧylymi konsepsiiasynda osy baǧyttardyŋ bärı qarastyrylǧan.
TOIDAN KEIIN DE TOLǦANYS KEREK
– Keibır ǧalymdar Abaidyŋ 150 jyldyq mereitoiynda aitylǧan mäseleler aitylǧan jerınde qalyp qoidy, atap aitqanda, Abai toiynan jüielı qorytyndy şyǧara almadyq degen pıkır bıldıredı. Endeşe 175 jyldyq mereitoida osy qatelıktı qaitalamau üşın nelerge köŋıl bölu kerek dep oilaisyz?
– Ondai pıkır aitsa, ol – onyŋ qūqyǧy. Abaidyŋ 150 jyldyǧy Elbasynyŋ eren eŋbegınıŋ arqasynda älemdık deŋgeide toilandy. Men odan qatelık körıp tūrǧan joqpyn. Al 175 jyldyq mereitoiǧa HHI ǧasyrǧa köz tastaǧan jaŋaşa maqsattar qoiylǧan. Dana Abaidyŋ kökjiegı körkem. Abai jolynan jaqsylyq kütem. Abai danalyǧy – qazaq halqyna, qazaqstandyqtarǧa, adamzat balasyna qory tausylmaityn qazyna.
– Bız sızdı belgılı ǧalym retınde ǧana emes, ensiklopedist-maman retınde bılemız. «Türkıstan» halyqaralyq ensiklopediiasy, «Şäkärım», «Lev Gumilev» tūlǧalyq ensiklopediialary, «Ejelgı Qazaqstan», «Altyn Orda», «Alaş Amanaty» balalar ensiklopediialaryn daiyndadyŋyz. Basqa köptegen aituly ensiklopediialarda qalamyŋyzdyŋ ızı bar. Abai muzeiıne basşy bolyp kelgende, osy baǧytta qandai josparlaryŋyz bar?
– Saualyŋyz oryndy. Biyl Abai muzeiıne – 80 jyl. Ärı elımızdegı tūŋǧyş ädebi-memorialdyq muzei. Jäne muzei qyzmetkerlerınıŋ denı – jastar. Sondyqtan, muzeige kelgen soŋ daiyndalǧan ǧylymi konsepsiianyŋ aiasynda «Abai muzeiı» ensiklopediiasyn qolǧa aldym. Ondaǧy maqsat – muzeidıŋ jetıstıgın bar qyrynan aşyp körsetu jäne jas mamandarǧa mädeniettıŋ osy baǧytynyŋ qyr-syryn üiretu.
– Sūhbatyŋyzǧa raqmet!
