Hidekazu ŞİBAMOTO, Japon pavilonynyŋ jetekşısı: JAPONDAR MEN QAZAQTAR BIR-BIRINE ŪQSAIDY

EKSPO qalaşyǧyna kelgen turist Japon pavilony aldynda tūryp, qazaqşa «Sälemetsızder me! Japon pavilonyna qoş keldıŋızder!» dep iılıp sälem beretın japon qyzyn körgen bolar. İä, qaşanda qūrmet pen syilastyq tanytyp, ızettılıkten ainymaǧan japon halqy öz pavilonyn qazaqşa tanystyrǧan bırden-bır memleket boldy. Endı, mıne, eşbır jaŋalyqty qalt jıbermeitın japondyqtar «Astana aqşamy» gazetıne jazyldy degen aqpar aldyq. Osy oraida, Japon pavilonynyŋ jetekşısı Hidekazu Şibamotomen sūhbattasudy jön kördık. Ädette, joǧary lauazymdy şeneunıkpen, äsırese, ol şeteldık bolsa, sūhbat hattama boiynşa jürgızıledı. Bıraq bız Hidekazu myrzamen emın-erkın söilesıp, aşyq-jarqyn äŋgıme-düken qūrdyq.

– Japon pavilony körmege «Smart Mix with Technology» degen ūranmen qatysyp otyr. Oqyrmanǧa tüsınıktı bolu üşın aldymen pavilonnyŋ qysqaşa mazmūnyna toqtalyp ötseŋız.

– «Smart Mix with Technology» energiiany tehnologiialardyŋ kömegımen tabiǧi jolmen aluǧa bolatynyn bıldıredı. Bızdıŋ paiym boiynşa, eŋ bastysy, ony aqylmen qoldanu kerek. Būl japondyqtardyŋ ömır süru saltyna ainaldy desem artyq emes. Pavilonnyŋ kıreberısınde kün, jel, su beinelegen. Atalmyş tabiǧi resurstardyŋ barlyǧy jaŋǧyr­maly energiia közderı retınde paidalanyp keledı. Baiqaǧyş qonaqtar būl elementterdıŋ barlyǧy Künşyǧys elıne qatysty ekendıgın, taqyrybyna sai etılıp jasaǧanyn aŋǧara alady. Basqa elderdıŋ pavilonyn aralap ülgerseŋız, ol jerde de «miks» sözı qoldanylǧan. Iаǧni, energetika salasyndaǧy bırneşe energiia közın bırıktırıp qoldanu qolǧa alynǧan. Alaida bız artyq şyǧyn keltırmei, tek kerek energiiany tūtynyp, ysyrapşyldyqqa jol bermeu qaǧidasyn ūstandyq. Japon pavilonynyŋ daiyndyq jūmystary ekı jylǧa jalǧas­ty. Aumaqtyŋ ışkı jäne syrtqy kelbetın dästürlı oiu-örnekterdı qoldana otyryp, jergılıktı mamandarǧa jasatsaq, tehnologiialar tügelımen Japoniiadan tasymaldandy.

– Japoniiada tabiǧattyŋ sūlulyǧyna tamsanu pän retınde ötetının estıp jatamyz. Sızderdıŋ sakura aǧaştarynyŋ güldenuın tamaşalaularyŋyz bır bölek äŋgıme. Būl būrynnan kele jatqan ürdıs pe?

– Japoniiada tört jyl mezgılı aiqyn körınedı. Sondyqtan tabiǧattyŋ köz tartar äsemdılıgın tamaşalauǧa eşnärse kedergı bola almaidy. Künşyǧys elınde tau-tas ta, özen-kölder de, teŋız de bar. Ainalasynda ǧajap körınısterdı körıp ösken japondyqtar kışkentai kezınen bastap, tabiǧatty aialau kerektıgın sanasyna sıŋıredı.
Ädemılıkke jany qūmar japondyqtar sakuranyŋ güldegenın tamaşalai otyryp, boiyna küş-quat jinaqtaityna senedı. Al sakuranyŋ güldeu kezeŋı bır aptadan 10 künge deiın jalǧasady. Tıptı, halyq sakurany jappai tamaşalau merekesın toilaidy. Sakuranyŋ ülbıregen japyraqtary jerge tüskendı de baqylaudy ūnatady. Men Almaty men Taşkent qalalarynda örıktıŋ güldeuın kördım. Ol da sakuraǧa ūqsas. Köktemde japondyqtar taldyŋ astynda alaşa tösep, otbasylarymen sakuraǧa qarap otyryp demaludy dästürge ainaldyrǧan. Köpşılık ädemı güldı körse, ony jūlyp ne kesıp aluǧa qysylmaidy. Al japondyqtarda būzylmaityn bır tärtıp bar: olar eşqaşan sakuraǧa qol ūşyn tigızbeidı.

– Japoniiada qala köşelerınde qoqys jäşıgın kezıktırmeisıŋ degen ras pa?

– Qoqys jäşıkterı bar, bıraq ärkımnıŋ öz üiınde, öz aulasynda. Japondar aldymen qoqysty üiınde rettep alyp, ärbır üidıŋ aulasynda tūrǧan ülken qoqys jäşıkterıne sūryptap salady. Olardy maşina tiep alyp, qoqys öŋdeu zauytyna jöneltedı. Bıraq būl – bırte-bırte qalyptasqan närse. Japoniiada qoqys qaldyǧynyŋ köşede şaşylyp jatqan kezderı boldy. Ol ülken ekologiialyq apatqa ūlasqandyqtan, qoǧamǧa uaqyt öte kele qorşaǧan ortaǧa ziian keltırmeu kerek degen tüsınık keldı. Būnyŋ barlyǧy adamdardyŋ özderınıŋ densaulyǧyna jaman äser etetındıgın tüsındı.
Japondyqtar 60-70 jyldary Europa elderınen ülgı alyp, taza qala qaǧidattaryn ūstanuǧa bel budy. Oǧan 1964 jyly Tokioda ötken olimpiada jäne 1970 jyly Osakada ūiymdastyrylǧan EKSPO düniejüzılık körmesı taǧy bır sebep boldy. Jergılıktı bilık şeteldıkterge «taza Japoniiany» körsetkısı keldı. Osy oimen japondyqtar qoqystardy bölektep saludy bastap kettı.
Al bügınde elderıŋızdıŋ astanasynda bolyp jatqan EKSPO qalaşyǧynda «qaǧaz», «plastik» jäne «ärtürlı qoqys» dep bölıngen qoqys jäşıkterın baiqadym. Solardy körıp jürgen balalar kışkentai kezınen bastap tabiǧatty aialaudy üirenedı. Būl – ekologiialyq taza memleket boludyŋ alǧyşarty.
Bızde ärbır auyl-aimaq, qala, öŋırlerde qoqysty jinap, öŋdeitın oryndar bar. Sol sebeptı olardyŋ sanyn döp basyp aitu qiyn. Japoniia jer aumaǧy boiynşa şaǧyn el, eger bır ǧana adam qoqys tastasa, ol barlyq adamǧa öz äserın tigızedı. Sondyqtan tazalyqty saqtamaǧan adamǧa mındettı türde eskertu aitylady. Al Qazaqstannyŋ jerı keŋ-baitaq bolǧannan keiın, ondai būzaqylyq jasaǧan adamdy ızdep tabu mümkın emes şyǧar.

– Hidekazu myrza, EKSPO körmesıne qalai keldıŋız?

– Menıŋ universitet qabyrǧasynda taŋdaǧan mamandyǧym – orys tılı. Japondyqtarǧa orys tılın oqu öte qiyn. Al men sol qiyndyqty ötkergım keldı. Keŋes odaǧyna kıretın memleketterdıŋ ekonomikasyn zerttedım. Jūmys babymen Avstriia, Resei, Özbek­s­tan jäne Germaniia elderınde tūrdym. EKSPO körmesıne Japon pavilonyn jasauǧa kömektesken «Djetro» kompaniiasynda qyzmet ısteimın. Būl ūiym 1958 jyly Briusselde ötkızılgen düniejüzılık körmesınen bastap, Astanadaǧy «Bolaşaq energiiasy» körmesıne deiın Japon pavilonyn ūiymdastyryp keledı. Özım alǧaş ret EKSPO körmesıne qatysyp otyrmyn.

– Qazaqstanǧa, Astanaǧa kelgelı berı japondyqtar men qazaqtar arasyndaǧy özara bailanysty baiqaǧan bolarsyz. Al ekı halyqtyŋ bır-bırınen közge körınetın qandai aiyrmaşylyqtary bar, sızdıŋşe?

– Ekı el de – Aziia memleketterı, sondyqtan, ärine, ūqsastyqtar barşylyq. Halqymyzdyŋ dästürdı därıpteuı qazaq jūrtynda da keŋınen qalyptasqan. Japondyqtar da ülkendı qūrmettep, kışıge ızet körsetedı. Aziialyqtar üidıŋ tabaldyryǧyn attaǧannan keiın aiaq kiımın şeşedı. Al Europa elderınde basqaşa. Qazaqtar men japondyqtardyŋ eŋ bır ülken aiyrmaşylyǧy mynada: japondyqtar öz sezımın tura jetkızbeidı. Mäselen, Qazaqstanda jastar avtobusta jasy ülken adamǧa oilanbastan ornyn bosatyp beredı. Al japondyqtar «oryn bergenım dūrys pa, būrys pa?» dep oiǧa berılıp ketedı. Būl japondyqtardyŋ qazaqtardan üirenu kerek qasietterınıŋ bırı dep bılem.

– Japoniiadaǧy baspasözdıŋ hälı qandai? Joǧary tehnologiialardyŋ otany bolyp sanalatyn elde gazet qanşalyqty oqylady?

– Japoniiada gazettıŋ älı künge deiın öz orny bar. Japondyqtar gazettı oqidy. Bıraq, sız aitqandai, bükıl älemde jastar gazetten görı internetten aqparat alǧandy ūnatady. Bıraq gazetterdıŋ saity, mobildık qosymşalary ıske qosylyp jatyr. Öz basym gazettı oqyǧandy jaqsy köremın. Kündelıktı baspasözge şolu jasap tūramyn, oǧan 30 minuttai uaqytym ketedı. Ekonomika jäne mädeniet taqyrybyn oqudy ūnatamyn.

Astanada menı taŋqaldyrǧan närselerdıŋ bırı osy gazet boldy. Tokioda qandai sauda orny bolmasyn, qandai düken bolmasyn, mındettı türde gazet satylymda tūrady. Astanaǧa alǧaş kelgende jergılıktı gazettı oqyǧym keldı. Jaŋadan aşylǧan «Mega Silk Way» sauda ortalyǧynda gazet satatyn oryndy ızdep tappadym. Odan keiın qaladaǧy «Euraziia» sauda ortalyǧyna bas sūqtym, ol jerde de basylymdardy körmedım. Tıptı, kıtap satatyn dükenderdıŋ özınde gazet joq bolyp şyqty. Sondyqtan, sızderdıŋ «Astana aqşamy» gazetın üş aiǧa jazdyryp aldyq.

Sūhbattasqan:
Güldana TALǦATQYZY