Astanadaǧy Ūlttyq akademiialyq kıtaphanada qazaqtyŋ körnektı aqyny Ǧali Ormanovtyŋ 110 jyldyǧyna arnalǧan «Ǧali ǧibraty» atty ädebi-tanymdyq keş öttı.
Bastauyş synypta oqimyn. Bırde Monşaq apaiymyz balalarǧa Ǧali Ormanovtyŋ «Alǧaşqy adym» degen öleŋın jattap keluge tapsyrdy. Üige kelgennen keiın «Ana tılı» kıtabyndaǧy tılge jeŋıl, taŋǧy şyqtai möldırep tūrǧan lirikalyq tuyndysyn jattap aldym. Köŋılıme bırden qona kettı. Erteŋgı sabaqqa barǧanşa qoiarda-qoimai üide aityp jürdım. Sol jyr älı künge deiın jadymda jattalyp qaldy.
Jarbiǧan jaman ton, tymaq,
Jabysyp kettı üstımde.
Janaiyn degen bır şyraq,
Jaltyldap kettı ışımde, – dep jetım balanyŋ auylynan qalaǧa arman quyp baratyn sätı şynaiy örılgen. Ūstazym da tapsyrmany tyŋǧylyqty oryndaǧanyma yrza bolyp, joǧary baǧa qoidy. Mıne, sodan berı Ǧali Ormanovtyŋ esımın ūmytqan emespın. Joǧary synypqa barǧanda aqynnyŋ köp tomdyq jyr kıtabyn qyzyǧyp oqydym. Ǧali Ormanov öz qataryndaǧy aqyndardyŋ bıregeiı sanalady. Onyŋ şyǧarmaşylyǧy jaiynda körnektı suretker Ǧabit Müsırepov kölemdı maqala jazǧan.
Ädebi keştı Memlekettık syilyqtyŋ laureaty, belgılı aqyn Nesıpbek Aitūly jürgızdı. Jas kezınde ülken aqynnyŋ közın körıp, äŋgımesın tyŋdaǧan aǧamyz ol turaly tamaşa äŋgıme örbıttı.
– Ǧalekeŋdı bız kördık, qolynan däm tatyp, batasyn aldyq. Jasynan jetım qalyp, balalyq şaǧy qiyndyqqa toly boldy. Qazaq poeziiasynyŋ jüirıgı Iliiastyŋ şäkırtı edı Ǧali aqyn. Aǧamyz öz estelıgınde Iliiastyŋ qalai äser etkenın jazǧan. Qara sözdıŋ asa ırı maitalmany bolatyn. Qazaq lirikasynyŋ basynda tūrǧan şaiyr. Keşegı Tūmanbai, Saǧi, Iztailarǧa jol salǧan aqyn. Ötken ǧasyr qaişylyqqa toly bolǧany belgılı. Otyzynşy jyldary qazaq ruhaniiatyna qater töngen tūstarda, ädebiettıŋ äigılı tūlǧalaryn bır-bırıne aidap salǧan kezeŋde asa sabyrlyq tanytyp, «aqyryn jürıp, anyq basqan», artynan söz ermegen, asa taza, tek tuǧan halqy men qazaq ädebietıne qyzmet etken adam edı, – dep bır qaiyryp öttı aqyn aǧamyz.
Odan keiın sözdı talantty tūlǧanyŋ qyzy Jamiǧa Ormanova aldy. Bügınde jasy seksenge kelgen apamyz äkesı turaly jinalǧandarǧa qoŋyr dauysymen qyzyqty estelık aitty. Aqyndy körmegen keiıngı buyn odan ülken äser alyp, Ǧali Ormanovty jaqyn tanyǧandai boldy.
– Köbınese äkemızdı jūrtşylyq auzyna alǧanda Jambyldyŋ hatşysy bolǧan dep aitady. Rasynda, ol kısı 1938 jyly Ortalyq Komitettıŋtapsyrmasymen Jambyldyŋ hatşysy bolyp taǧaiyndaldy. Aqynnyŋ auzynan şyqqan öleŋderın jazyp otyrdy. 1946 jyly atamyzdyŋ 100 jyldyǧyn atap ötkende, äkem ol kısınıŋ bar mūrasyn jinaqtap, ülken kıtap şyǧardy. Sonymen qatar, äkemnıŋ Jambyldyŋ qasyna barǧan sätten atamyz qaitys bolǧanǧa deiın kündelık jürgızgen. Onyŋ tek baspasözde üzındılerı jariialandy. Tolyq kıtap bolyp basylǧan joq. Kündelık latyn tılınde jazylǧan. Tüpnūsqasy mende saqtauly tūr. Jambyl atamyz äkemdı erekşe jaqsy körıp, syilaǧan. Almatyǧa kelgende bızdıŋ üige tüsetın. Men onda balamyn. Atamyzdy öz közımmen kördım. Äkem äke-şeşesınen erte aiyrylyp, jetım bolyp ösedı.
Oǧan Iliias Jansügırov köp qamqorlyq jasaǧan. Joǧary oqu ornyna tüsuge baǧyttaǧan. Äkem öte eŋbekqor adam boldy. Köptegen poeziialyq kıtaptary jaryq kördı. Audarmamen ainalysty. Onyŋ esımı sol kezdegı Keŋes odaǧynyŋ «Jüz üzdık aqyn» degen taŋdamaly jinaqqa endı, – dedı aqynnyŋ qyzy. Belgılı ǧalym Serık Negimov te ardaqty azamattyŋ şyǧarmaşylyǧyna keŋırek toqtaldy.
Ǧali atamyz talantty tärjımaşy bolǧan. Tuysqan halyqtar men orys ädebietınıŋ körnektı ökılderınıŋ tuyndylaryn ana tılımızge möldıretıp audarǧan. Äsırese, L.Tolstoidyŋ «Anna Karenina» romanyn tamaşa tärjımalaǧan. Öz şyǧarmalary da bırqatar şet tılderıne audarylǧan.
Şara barysynda elordadaǧy Ǧali Ormanov atyndaǧy №7 mekteptıŋ oquşylary aqynnyŋ öleŋderın oqydy. Sonymen bırge, mektep mūrajaiynda tūrǧan aituly tūlǧanyŋ kıtaptary men tūtynǧan zattarynan körme ūiymdastyryldy.
Azamat ESENJOL
