Jaqynda tılge qatysty ekı mäsele jūrt nazaryn aiyryqşa audardy. Onyŋ bırı – importtyq tauarlardaǧy memlekettık tılge qatysty talaptardy alyp tastau bolsa, ekınşısı – deputattardyŋ qyruar qarjy jūmsap, qazaq tılın üirenu mäselesı. «Qazaq tılı ūltaralyq qatynas tılıne ainalatyn kez keldı» dep atap körsetken Prezidentımız «Jaŋa Qazaqstan» qūru bastamasyn kötergende ana tılımızdıŋ damuynda da ülken serpılıster bolatyn şyǧar dep ümıttengen jūrt būl «qararlardy» körıp, qaradai qarny aşty. Sosyn da şyǧar, äleumettık jelı qoldanuşylar mūny jerden alyp, jerge salyp jatyr. Ana tılınıŋ qamyn oilaityn ärbır azamatty beijai qaldyrmaityn būl mäselege bızdıŋ de aitarymyz bar.
Qanşa qarjy ünemdeidı?
Daǧdarysqa qarsy jedel ştab otyrysynda importtyq tauarlardaǧy memlekettık tıldegı etiketka men qosymşalar turaly zaŋ jobasyn uaqytşa alyp tastaudy talap ettı. Mūndai şaranyŋ etiketkany jabystyru, köbeitu jäne şyǧaruǧa qatysty şyǧyndy azaitatynyn alǧa tartqan käsıpkerler oǧan balama retınde sörelerde tauarlar turaly barlyq qajettı aqparatty qamtityn tauarlyq QR-kodtardy uaqytşa paidalanudy ūsyndy. Degenmen, käsıpkerler tauarlardy importtauǧa qazaq tılınıŋ qanşalyq şyǧyn keltırıp jatqanyn aşyp aitqan joq. Premer-ministr Älihan Smaiylov ta qoldaǧan būl ūsynys soŋynda, Prezidenttıŋ qarauyna jıberıldı.
Käsıpkerlerdıŋ daǧdarys kezınde şyǧyndy ünemdeu turaly bastamasy dūrys ta şyǧar, alaida daǧdarysqa qarsy ünemşıldıktıŋ aldymen qazaq tılınen bastalǧany tüsınıksız. «Atynyŋ basy qatyp, jorǧasy qap pa?!» degendei, barlyq şyǧyndar ünemdelıp, mäsele tek soǧan ǧana tırelıp tūrsa bır söz, Keden odaǧynyŋ kesırınen kırısten qaǧylyp otyrǧanymyz, kedendık räsımdeudıŋ qymbattyǧy, tasymal jūmysyndaǧy tüitkıldı mäseleler aitylmaidy da, tap sol qazaq tılıne jūmsalǧan aqşanyŋ käsıpkerlerdıŋ arqasyna aiazdai batqanyn körmeimısız?! Bızdıŋ memleket aqşa jūmsap, qazaq tılın jalpylastyra almai jatsa, būlar qazaqşa jazuǧa ketken az aqşany auyrsynǧany qalai? Qanşa qarjy ünemdeidı sonda ana tılımız esebınen? Sony qoldap otyrǧan Ükımet basşysynyŋ oiy ne? Qazaq tılın ösıru me, älde öşıru me?! Sūraq köp…
Tıl üirenudı jeleu etıp aqşa bölmek
«Sasqan üirek artymen süŋgidı» degendei, tosyn kelgen daǧdarystan esı şyǧyp qalǧan Ükımet ünemşıldıktı osylaişa qazaq tılıne jūmsalatyn aqşadan bastaǧanda, myna jaqta deputattar qazaq tılın üirenuge 27 mln teŋge jūmsaudyŋ jolyn qarastyryp, aidy aspannan bır-aq şyǧardy. Memlekettık satyp alu portalynyŋ deregınşe, «Materialdyq-tehnikalyq qamtamasyz etu basqarmasy» degen mekeme memlekettık tıl boiynşa treningter ötkızu üşın 27 mln teŋge qarastyryp, «Parasat» jeke käsıpkerlıgımen kelısımşart jasaǧan. Tender «tıkelei bır terezeden satyp alu» täsılı arqyly ötken. Kelısımşartqa säikes, «Parasat» JK biylǧy 25 jeltoqsanǧa deiın «tapsyrys beruşınıŋ 50 tyŋdauşysyna» memlekettık tılden treningter ötkızuı tiıs. Qūjatta «tyŋdauşylardyŋ» naqty kım ekenı aitylmaǧanmen, elımızdıŋ basym köp sandy BAQ-y «Materialdyq-tehnikalyq qamtamasyz etu basqarmasy» negızınen, Parlamenttıŋ şaruaşylyq jūmystaryna jauapty ekenın alǧa tartyp, «50 tyŋdauşy» deputattar dep boljam jasady. Baiqaimyn, «Jel soqpasa şöptıŋ basy qimyldamaidy» degendei, būl şudyŋ şyǧuy da tegın emes sekıldı. Iаǧni deputattarǧa qazaq tılın üirenu degen jeleumen jyl saiyn qazynadan qarjy bölgızıp otyrǧan.
Endı salystyryp körıŋız: Ükımetı tauardyŋ syrtyna japsyrylatyn qaǧazdyŋ betıne jazylatyn qazaqşa jazudyŋ özınen aqşa aiasa, Parlamentı qazaqşa bılmeitın dümşelerge qazaq tılın üiretu üşın milliondap aqşa jūmsaidy. Ükımetı men Parlamentı balanyŋ terıs kigen aiaq kiımı sekıldı ekı jaqqa qarap jūmys jasaityn bız qandai elmız, sırä?!
Endı salystyryp körıŋız: Ükımetı tauardyŋ syrtyna japsyrylatyn qaǧazdyŋ betıne jazylatyn qazaqşa jazudyŋ özınen aqşa aiasa, Parlamentı qazaqşa bılmeitın dümşelerge qazaq tılın üiretu üşın milliondap aqşa jūmsaidy. Ükımetı men Parlamentı balanyŋ terıs kigen aiaq kiımı sekıldı ekı jaqqa qarap jūmys jasaityn bız qandai elmız, sırä?!
Tılımızdıŋ tütını qaşan tüzu ūşady?
Elımızdıŋ aty – «Qazaqstan», memleket qūruşy tūlǧalyq ūlt qazaq ūlty bolǧanymen jäne onyŋ Respublika kölemındegı ülesı 80 paiyzdan asqanymen, otanymyzda qazaq tılı älı künge deiın ögei balanyŋ küiın keşıp keledı. Sosyn da bızdıŋ käsıpkerler importtalatyn tauarlardyŋ betıne orysşa jazsa ündemeidı de, qazaqşa jazsa şyǧynsynady. Būl, şyn mänınde, ekonomikalyq şyǧynnan emes, qazaq tılın mensınbeuden tuǧan mäsele. Äitpese, är elde şetelden engızılgen tauarlarǧa memlekettık tılde jazylǧan sılteme, sözsız, japsyrylady. Ol bır jaǧynan, sol eldıŋ memleket tılıne qūrmet bolsa, ekınşı jaqtan, halyqqa qolaily. QR-kodtary bar degenmen, kım tauar satyp alarda ony jaimalap, qazaqşasyn oqyp jüredı?! Demek, būl memlekettık tıldı mensınbeu, qazaq tıldı tūtynuşylardy közge ılmeuden basqa däneŋe emes. «Uaqytşa» degen syltaumen, basqa tıldıŋ elımızdıŋ naryǧynda emın-erkın «esıruıne» zaŋdy türde, ükımettık deŋgeide jol aşu. Onsyz da eŋsesın kötere almai tūrǧan qazaq tılın odan ary tūqyrtu. Būdan basqa būl şaranyŋ eşqandai «tiımdılıgı» joq. Al Parlamenttıŋ qazaq tılın üirenuge milliondap aqşa böluı – qazaq tılıne bolǧan janaşyrlyqtan emes, amalyn tauyp, öz qaltasyn qampaitudyŋ qamy. «LRT-dan jemqorlyqtyŋ iısı şyǧady» dep Memleket basşysy aitqandai, şynyn aitqanda, bızdıŋ Parlamentten de jemqorlyqtyŋ iısı aŋqyp tūr.
Ata zaŋda «Memlekettık tıl – qazaq tılı» dep anyq jazylǧanmen, bızdıŋ bilık jüiemızde qazaq tılın bılmeitın, bılgısı de kelmeitın şendıler örıp jür. «Su basynan tūnidy» degendei, būǧan eŋ aldymen, qaşanda orys tılıne jaltaqtap tūratyn bilıktıŋ özı kınälı. Öitkenı älı künge deiın qazaq tılınıŋ märtebesı turaly kemeldı zaŋ joq, «Memlekettik ūiymdarda jäne jergilikti özin-özi basqaru organdarynda orys tili resmi türde qazaq tilimen teŋ qoldanylady» degen bır auyz sözdı 30 jyldan berı özgerte almai kelemız. Halqy jappai orysşa söileitın Reseidıŋ özınde Memlekettık tıl – orys tılı turaly zaŋ bar. Bärın orystan köşıretın bızdıŋ bilık däl osy mäselege kelgende tabandap tūryp qalatynyna taŋ qalasyŋ. Şyn mänınde, Qazaqstanda qazaq tılın damytuǧa orystar da, Resei de emes, qazaq tılınde söilegısı kelmeitın qazaqtar özderı kedergı jasap otyr. Joǧarydaǧy ekı mysal da – sonyŋ körınısı.
Parlament, bilık qazaqşa söilemei, qoǧam tolyqqandy qazaq tılıne köşpeidı. Bilık biık mınberden qazaqşa söilep, halyqqa qazaq tılınde qyzmet öteuge pärmen bermese, būqara qanşa qazaqşa söilegenmen, ana tılımız otbasylyq tıl deŋgeiınde qalyp qoiatyny belgılı. Ekınşı jaqtan, bızdıŋ elde Prezident sailauyna tüsetınderden ǧana qazaq tılınen emtihan alynady da, qalǧan şendılerge ondai talap qoiylmaidy. Kerısınşe, qazaq tılıne sudai bolsaŋ da, orysşa bılmeseŋ, şen de, şekpen de ala almaisyŋ. Sosyn da bızdıŋ bilıkte orys tıldı azamattar köp. Onyŋ üstıne olarǧa qazaq tılın bılu mındettelmeidı. Iаǧni olarǧa «Orys tili resmi türde qazaq tilimen teŋ qoldanylady» degen ülken qorǧan da, qazaq tılın talap etetın ūlt janaşyrlary üşın ol alynbas qamal siiaqty.
Qysqasy, tıl bızdıŋ basty bailyǧymyz – ol bızdıŋ babadan balaǧa jalǧasqan eŋ ülken amanat. Jaqynda babalar amanatyn oryndaimyz dep atyn «Nūr Otan»-nan AMANAT-qa özgertken partiia üşın de qazaq tılınıŋ mäselesı bırınşı orynda tūruy kerek. Öitkenı qazaq üşın ana tılden artyq amanat joq.
