Kezınde ūzaq jyldar Ūlybritaniianyŋ Premer-ministrı bolyp, «Temır ledi» atalǧan Margaret Tetcherdıŋ myna jazǧandaryn oqyǧan edım: «Adamdar ūstamdylyq pen meiırımsızdıktıŋ arasyn baǧamdai bıledı dep oilaimyn. Meiırımsızderdıŋ saiasatta tabysqa jetuı äste mümkın emes, öitkenı saiasattyŋ maqsaty, menıŋ tüsınıgımşe, adamdardyŋ jaqsy ömır süruıne kömektesu». Söitıp, qataldyǧynyŋ tüpkı tamyry qarapaiym britandyqtardyŋ jaǧdaiyn jaqsartu ekenın Premer-ministr hanym osylaişa äigılegen edı.
«Men ärbır adamnyŋ kapitalist boluyn, menşık iesı bolǧanyn qalaimyn» dep aitqan da Tetcher bolatyn. Būl «Tetcherizmnıŋ» tüp qazyǧy desek, osynau maqsatqa tört jyl ışınde (1984-1988) qol jetkızıldı. Aksiiasy bar qarapaiym britandyqtardyŋ sany üş eseden asa östı. Aksiiany satu tabysty ūlǧaityp, önımnıŋ özındık qūny arzandady. İnfliasiia ekı-üş ese tömendedı. Millionnan astam britandyqtar üilı boldy.
Elbasy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ Qazaqstan Respublikasy Parlamentı palatalarynyŋ bırlesken otyrysynda jasaǧan «Prezidenttıŋ bes äleumettık bastamasy» atty halyqqa ündeuı de är qazaqstandyqtyŋ äl-auqatyn ärı qarai jaqsarta tüsuge baǧyttalǧanyn atap ötken jön. Izgı nietten tuǧan mūndai igı qadamnyŋ talaidan berı kökeiınde jürgenın, bıraq Qazaqstan aldymen boiyna küş, qazynasyna qajettı qarjy jinap, quatty elge ainaluǧa kerek bolǧanyn aita kele, Prezident sol künnıŋ de tuǧanyn jetkızdı jäne naqty ıske kırısuge şaqyrdy. Osylaişa, Memleket basşysy esep-qisaby mūqiiat jasalǧan özınıŋ bes äleumettık bastamasyn düiım elge jariia ettı.
Ärine, bügıngı kün tärtıbınıŋ airyqşa äleumettık maŋyzy bar mäselesı qazaqstandyqtardy baspanamen qamtamasyz etu ekendıgı belgılı. Sondyqtan da Prezident ärbır otbasyna baspana aludyŋ jaŋa mümkındıkterın berudı bırınşı bastama retınde ūsynyp otyr. Osy maqsatta otbasylyq biudjettıŋ mümkındıgı aiasynda tūrǧyn üi ipotekasyn tölei alatyndai «7–20–25» baǧdarlamasyn ıske qosu közdelude. Būl jerde nesie ösımınıŋ mölşerlemesı qazırgıdei 14-16 emes, jylyna 7 prosentten aspaityn bolady. Qazır bankter bastapqy jarnaǧa baspana qūnynyŋ 30 prosentıne deiın, keide 50 prosentın saludy talap etse, būl baǧdarlama boiynşa ol 20 prosentten aspauǧa tiıs. Nesie aluşynyŋ ai saiynǧy tölemın azaitu üşın onyŋ merzımı 10-15 emes, 25 jylǧa deiın bolady.
Būl baǧdarlama baspanaǧa qoljetımdılıktı bırşama jeŋıldetetını anyq. Bıraq myna bır jaǧdaidy da aitu qajet. Älı de bolsa qalyŋ köpşılık üşın būl tūrǧyn üi ipotekasy arqyly da baspana mäselesın tübegeilı şeşu kürdelı bolyp qala beretın türı bar. Öitkenı qarapaiym eŋbek adamdarynyŋ qazırgı alyp jürgen eŋbekaqysynyŋ deŋgeiı bank şarttaryna säikes kele bermeidı. Sondyqtan da olarǧa bank tarapynan 25 jylǧa nesie berıluı kümändı. İä, Prezidenttıŋ ündeuınde aitylǧandai, Ūlttyq bank kemınde 1 (bır) trillion teŋge taratatyn arnaiy kompaniia qūryp, ol qarjyny bankterdıŋ joǧaryda aitylǧan şarttar boiynşa beretın jaŋa ipotekalyq nesielerın satyp aluǧa jūmsauy qajet. Bıraq būl kompaniia baspanaǧa mūqtaj qarapaiym adamdardan görı ekınşı deŋgeilı bankterdıŋ, jekenıŋ müddesıne jūmys ıstep kete me degen qauıp te joq emes.
Söz joq, memleket eŋbekşılerge qoldau körsetuge müddelı ekendıgı dau tuǧyzbas şyndyq. Sondyqtan Elbasynyŋ ekınşı bastamasy jalaqysy tömen jūmysşylardyŋ eŋbekaqysyn köbeitu üşın olardyŋ salyq jüktemesın azaituǧa saiady. Naqty aitqanda, 2019 jyldyŋ 1 qaŋtarynan bastap jalaqysy tömen jūmysşylardyŋ salyq jüktemesı 10 esege azaiyp, 1 prosent qana kölemdı qūraityn bolady. Jäne ai saiyn eŋ tömengı eseptık körsetkıştıŋ 25 eselengen kölemınen az jalaqy, iaǧni 60125 teŋgeden tömen alatyndarǧa jeke tabys salyǧyn azaitu arqyly olardyŋ salyq jüktemesı jeŋıldetılmekşı. Öz kezegınde, osylaişa salyqty azaitudan şyǧatyn qarjyny ailyǧy tömen adamdardyŋ jalaqysyn köbeituge jūmsau közdelıp otyr. Nätijesınde elımızdegı barşa jaldamaly jūmyskerlerdıŋ kemınde üşten bırınıŋ, iaǧni 2 millionnan astam adamnyŋ jalaqysy jūmys beruşıge salmaq salmai-aq köbeietın bolady.
Kenjebolat JOLDYBAI,
saiasattanuşy
