Ädette Jeltoqsan köterılısı jaiynda cöz qozǧalǧanda oǧan qatysuşylardyŋ tek qana studentter bolǧany aitylady. Alaida sol bır qaharly künderı bilıktıŋ şeşımıne qarsy küş bırıktırgenderdıŋ qatarynda jūmysşy jastar da bolǧan edı. Bas qalanyŋ alyp Odaqpen bailanysyn qamtamasyz etetın Almaty poştamt mekemesınde telegrafist bolyp jūmys ıstep jürgen Orazgül Äbdırasul da alaŋda bolǧan jūmysşy jastardyŋ bırı.
Almatydaǧy auyldan kelgen qazaqqa «ekınşı sūrypty» ūlt retınde qarap, olardyŋ qoǧamdyq oryndarda qazaq tılınde söileuıne aşyqtan-aşyq tyiym saluy siiaqty ärekettı közben körgen Orazgül Aidaşqyzy da Jeltoqsan köterılısı köpten kökeide jürgen jaittarǧa qozǧau salǧanyn aitady.
– Telegrafict bolǧan soŋ bız eldegı, qaladaǧy jaǧdailardy alǧaşqylardyŋ bırı bolyp estitınbız. Sol sekıldı plenumnan soŋ alaŋǧa jastar jinalǧanynda alǧaşqylardyŋ bırı bolyp aqpar aldyq. Alǧaşqy künı qazaqqa qazaq basşynyŋ būiyrmaǧanyn, ūltymyzdyŋ ünemı özgelerden qorlyq körıp jürgenın qyzmettık jataqhanadaǧy bölmemızde az toppen talqyladyq ta qoidyq.
17 jeltoqsan künı bır top ärıptes qyzdarmen bızdı ortalyq telegrafqa jūmysqa jıberdı. 1-synypty telegrafist retınde bız ortalyqtaǧy ärıptesterımızge ünemı kömek körsetıp tūratynbyz. Bır qyzyǧy, ortalyqqa kömekke barǧanymyzben, ondaǧylar bızge jūmys bermeidı. Aqyr bolmaǧan soŋ sondaǧy basqa ūlt ökılınen şyqqan telegrafistermen sözge kep qaldyq. Söz arasynda bıreuı bızge «Sender jūmysty qaitesıŋder? Odan da ana alaŋdaǧy qazaqtarǧa qosylyŋdar!» degen syŋaidaǧy äŋgıme aitty. Bızdıŋ de kütkenımız sol edı. Bır top qyz bolyp alaŋǧa bet aldyq. Bız kelgende alaŋda qaraqūrym halyq jinalǧan eken. Köbınıŋ qolynda ūran söz jazylǧan qaǧazdar, – dep bastady äŋgımesın Orazgül apai.
Odan ärı jastardyŋ tobymen bırge alaŋ maŋyndaǧy ǧimarattardyŋ syrtyndaǧy märmär tasty jalaŋ qolmen syndyryp, Ükımet üiıne qarai atqylaǧan. Bırden mınberde tūryp, jastarǧa basu aitqan alqaly toptyŋ sözıne qūlaq türgen. Sondai-aq özderın qorşap tūrǧan jas sarbazdyŋ qamqorlyqpen aitqan jalynyşty sözı de qūlaǧynda qalǧan. Älgı sarbaz: «Aǧatailar, bızge ne ısteseŋder de könemız. Tek artqy jaqqa barmaŋdarşy. Bız bärıne şydaimyz. Olar sızderdı ūryp-soqqany bylai tūrsyn, öltırıp tastaudan da taiynbaidy» deptı.
«Ol sarbazdyŋ sözınıŋ mänısın keiın ūqtyq qoi» deidı apaidyŋ özı. «Keşqūrym alaŋnan quu bastalǧanda Küläş Baiseiıtova köşesımen qaşyp bara jatyp qolǧa tüsıp qaldym. Bızdı sol kezdegı Lenin audandyq milisiia bölımıne apardy. Maşinadan tüse bergenım sol edı, qyrǧyzdyŋ bır jıgıtı: «Myna jaqpen qaş» dep baǧyt sıltep jıberdı. Jalǧyz özım qaşyp şyǧyp, qaraŋǧy köşelermen zulap otyryp, Almaty poştamttyŋ jataqhanasyna keldım. Komendant mınezdıleu orys äiel edı. Kırgızbeitının jaqsy bılem. Sol kezde alaŋ jaqtan kele jatqan bır top qyzdyŋ qarasy körındı. Olar älgı komendantqa «esıktı aşpasaŋ – syndyramyz» dep qysym jasady. Komendanttyŋ amaly tausylyp, esıktı aşty».
Mūnan soŋ jataqhana bölmesınde alaŋdaǧy jaǧdai qyzu talqylanyp jatty. Äsırese qyzdar poştamt qyzmetkerlerıne üi bergende baiǧūs qazaqty közge ılmei bırınşı jäne soŋǧy qabattan päter beretındıgın aşyna aityp jatty. Qysqasy, sol künnıŋ bailamy alaŋǧa qaita şyǧu boldy. Taŋerteŋ alaŋ jaqty qaita betke alǧan telegrafist qyzdar Lenin köşesınıŋ boiymen kele jatqan jastardyŋ qalyŋ tobyna qosylǧan.
«Alaŋǧa jaqyndap qalǧanymyz sol edı, «Rossiia» dükenınıŋ üstındegı päterdıŋ balkonynda otyrǧan ekı kısı aŋşy myltyǧymen oq atty. Eşnärsenı elemei QazPİ-dıŋ qorşauda qalǧan jataqhanasyna baryp, qorşauda qalǧan studentterdı bosatyp alyp şyqtyq. Alaŋǧa kıruge tyrystyq. Soldattardyŋ qolynda 1 metrlık temır soiyl bar. Bır baiqaǧanym, keibıreuınıŋ qolynda qorǧasyn symdy kabel boldy. Ol tigen adam oŋbaitynyn jaqsy bılem. Jıgıtterge abai boludy eskertıp jürdım. Būl küngı quǧyn tıpten qatty boldy. Qolyna tüsseŋ şainamai jūtuǧa äzır soldattardan qaşqan ekpınmen ūzyndyǧy 3 metrlık qorşaudan sekırıp te kettık. Qaraŋǧy köşelermen jürıp otyryp, jataqhanaǧa keldık. Ertesı künı eşqaida şyqpadyq. Tüskı saǧat 16:00-de ekı tergeuşı kelıp, menı alyp kettı. Qoldarynda menıŋ suretım boldy. Onyŋ üstıne komendanttyŋ özı aityp qoiǧan. Frunze audandyq milisiia bölımıne äkeldı».
Alaŋda bolǧany fotosuretpen däleldenıp tūrǧan Orazgül Aidaşqyzyn tergeu ūzaqqa sozylmaidy. Sonda da bolsa hattama üşın dästürlı sūraqtaryn qoiǧan tergeuşıler bır täulıkten soŋ-aq jeltoqsanşy qazaq qyzyn Frunze audandyq sotyna äkelgen. Orazgül apaidyŋ köptomdyq ısımen tanysqan sudianyŋ da auzynan jıbı tüzu söz şyqpaityny belgılı. «Mūndailardy atyp tastau kerek» dep mıŋgırleidı de, alaŋdaǧy «basbūzarlyǧy» üşın 15 künge qamau turaly şeşım şyǧarypty.
«Sudianyŋ şeşımıne qarsylyǧymdy bıldırıp jatyrmyn. Bıraq ol menıŋ sözımdı pysqyrmady da, «jeltoqsanşylardy auyr jazaǧa tartu kerek» degen oiynan qaitpady. Milisiia qyzmetkerlerı kölıkke salyp, Masanşy köşesınıŋ boiyndaǧy audandyq milisiia bölımı ǧimaratynyŋ jertölesındegı kameralaryna äkep jatty. Sonda baqylauşy bolyp jürgen qazaq jıgıtterınıŋ azamattyǧyna dän riza boldym. Olar basşylyqtan rūqsat alyp, bız jazamyzdy ötep şyqqanşa bızdıŋ kameralarǧa baqylauşy qyzmetın atqardy. Tamaq äkep berıp tūryp, qolymyzǧa qaǧaz ūstatty. Onda «kerek-jaraqtaryŋ bolsa, jazyp jıberıŋder» degen söz jazylypty. Baqylauşylar bırer künnen soŋ bızge dälızge şyǧuǧa rūqsat berdı. Sonda körşıles kamerada bügınde «Naǧyz Jeltoqsan» qoǧamdyq bırlestıgınıŋ jetekşısı bolyp jürgen Qūrmanǧazy Rahmetov aǧamyz jatqanyn baiqap qaldym. Qos kamerada qatar jatqan qazaqtyŋ qyz-jıgıtterı şyqqanşa «Menıŋ Qazaqstanymdy» şyrqadyq.
Bır qyzyǧy, bızdıŋ kamerada jatqan 30 jazasyn öteuşınıŋ arasynda jasy ülken ūiǧyr äiel boldy. Sol kısıden «nege mūnda jatsyz?» dep sūraimyz ǧoi. Söitsek, töbelesıp jatqan kışkentai balalardyŋ arasyna tüskenı üşın körşısı üstınen aryz jazyp jıbergen eken. Kameraǧa bas jaraqatymen tüsken bır qyz boldy. Oǧan qolymnan kelgenşe alǧaşqy medisinalyq kömek körsetkem. Jaqynda sol qyzdy taptym. Sätı tüsse, bır kezdesudı josparlap otyrmyz» dedı Orazgül apai.
15 kün qamalyp şyqqan jeltoqsanşylarǧa mūnan keiın köp esık jabylǧan. Äuelı komsomol qatarynan şyǧarylyp, jūmystan, qyzmettık jataqhanadan aiyrylǧan. 1-synypty telegrafisten qatardaǧy poştaşy qyzmetıne bır-aq tömendetılıptı. Orazgül apaidyŋ özı Almaty poştamttyŋ direktory Roza Jüsıpovanyŋ qamqorlyǧyn köp körgenın aitady.
«Direktorymyz adamgerşılıgı mol jan edı. Oqiǧadan jarty jyl ötken soŋ maǧan Almatydaǧy 11-şaǧynaudanda ornalasqan qyzmettık jataqhanadan oryn alyp berdı. Būl 6 boiy poştaşynyŋ mardymsyz ailyǧymen küneltıp, bıreudıŋ aulasyndaǧy bölmenı jaldap, tüngı auysymda ydys juuşy bolyp jūmys ıstep jürgen maǧan ülken qoldau boldy. Köp ūzamai telegrafistık qyzmetıme qaita oraldym. Sol mekemede 2001 jylǧa deiın jūmys ıstedım. Keiın «Qazaqstan» teleradio keşenınde, Nūr-Sūltan qalasyndaǧy Ūlttyq balalardy oŋaltu ortalyǧynda eŋbek ettım.
Jeltoqsan jaiynda bertınge deiın eşkımge tıs jaryp aitpadym. Tıptı äke-şeşem de menıŋ sol künderı alaŋda bolyp, jazalanǧanymdy keiın bıldı. Bır qyzyǧy, men tuǧan kezde auyldyq keŋes qyzmetkerlerınıŋ qatelıgınen tuu turaly kuälıgıme äkemnıŋ aty jazylmai qaldy. Jeke kuälıgıme de äkemnıŋ aty jazylmady. Sol sebep bolǧan boluy kerek. Partiia qatarynda bolǧan äkeme menıŋ Jeltoqsan köterılısıne qatysqanymnyŋ eş kesırı timedı» deidı Orazgül apai.
