Kemeŋger tūlǧa

 Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev – älemnıŋ qazırgı tarihyndaǧy kemeŋger tūlǧa, jer-jahanǧa memlekettıŋ beibıt jäne iadrolyq qarusyz saiasatyn paş etıp, Qazaqstandy joǧary halyqaralyq deŋgeige şyǧarǧan Ūlt köşbasşysy.

Nūrsūltan Äbışūlynyŋ bas­tamasymen täuelsızdık jyldarynda ekonomikalyq, saiasi, äleumettık re­formalar jüzege asyrylyp, strategiialyq bas­­ta­malary, bolaşaqty boljai bıletın köregendılıgı, sarab­dal saiasatkerlıgı arqasynda köp­ūltty memleketımız damudyŋ daŋǧyl jolyna tüstı. Bügınde Qazaqstan bırlık pen qoǧamdyq kelısımnıŋ altyn besıgıne ainaldy. Elımızdegı tatulyq pen yntymaqtyŋ bıregei ülgısın jahan jūrtşylyǧy zerdelep, «Qazaqstandyq jol» jäne «Nazarbaev modelı» dep baǧa beredı. Ūlybritaniianyŋ būrynǧy premer-ministrı (1979-1990 jj.) Margaret Tetcher: «Qazır jahandyq saiasatta 5-6 ırı jäne yqpaldy saiasatker bar. Solardyŋ bırı – Nūrsūltan Nazarbaev. Men oǧan senemın jäne onyŋ barlyq bastamalaryn qoldaimyn» degen bolatyn.
Elımızdıŋ täuelsızdıgın al­ǧan­ǧa deiıngı merzımde Resei im­periia­syna tolyǧymen küş­pen qosylyp, osy memlekettıŋ odan keiın Keŋes Odaǧynyŋ ajyramas aimaǧy retınde tanylyp, otarlauşylardyŋ müddesıne orai būzylyp kelgen tarihi territoriiamyzdy aiqyndap, ony halyqaralyq qauymdas­tyq tarapynan zaŋdastyru kezek küttırmeitın mındetke ainaldy. Qytaimen aradaǧy şekarany belgıleu de şeşımın tabuǧa tiıstı boldy. KSRO taraǧannan keiıngı alǧaşqy uaqyttan-aq Qazaqstannyŋ Keŋes Odaǧy qūramynda bırge bolyp, osy uaqyttarda territoriialary imperiialyq müddege sai qazaq jerı esebınen özgertılıp kelgen Özbekstan jäne Qyrǧyz­stanmen aradaǧy şekarany anyq­taityn mäseleler de bırden tuyndady. Tura osy merzımdegı Elbasynyŋ joǧarydaǧy atalǧan eldermen jürgızgen syrtqy saia­satynyŋ basty baǧyty da atalǧan kürdelı mäselelerdı beibıt jol­men tübegeilı jäne ädılettı tūrǧyda şeşuge arnaldy. Nätijesınde qysqa merzımde Qazaqstan Res­publikasynyŋ körşı memlekettermen, sonyŋ ışınde Qytai, Reseimen aradaǧy şekaralary tolyǧymen tanyldy. Ūlt Köşbasşysy
N.Ä.Nazarbaev tarapynan hal­qymyzdyŋ ǧasyrlar boiy je­rınıŋ tūtastyǧyn qamtamasyz etu jolyndaǧy barşa ūmtylysy men armany qysqa merzımde jäne de beibıt, diplomatiialyq kelısım jolymen ıske asyryldy. Osynyŋ arqasynda qazırgı künı memleketımızdıŋ territoriiasy barlyq körşı elder tarapynan tolyǧymen tanylyp, halyqaralyq qūqyq negızınde zaŋdastyryldy.
azaqstan-Qytai şekarasynyŋ barlyq mäselelerınıŋ halyq­aralyq zaŋnama talaptaryna säikes retteluı Nūrsūltan Nazarbaev pen Qazaq elınıŋ jarqyn jetıstıgı boldy. Qazaqstan nebärı on jyldyŋ ışınde Qytaimen territoriia­lyq mäselenı tolyq rettestırdı. Ötken ǧasyrdyŋ 60-şy jyldarynda bastalyp, älemnıŋ ekı ırı iadrolyq derjavasyn qaruly qaqtyǧysqa deiın jetkızgen talas Nūrsūltan Äbışūlynyŋ ıskerlıgınıŋ arqasynda tolyǧy­men şeşımın tauyp, ūşqan qūs­tyŋ qanaty, şapqan attyŋ tūiaǧy talatyn Altai men Atyrauǧa sozylyp jatqan ūlan-ǧaiyr atyrap, Ūly dala elınıŋ şekarasy tüpkılıktı türde bekıtıldı.
Qazaqstannyŋ täuelsızdıgın alǧan alǧaşqy künnen-aq mem­lekettıŋ syrtqy saiasatyn negızdeu basty mındettıŋ bırıne ainaldy. Otanymyzdyŋ basqa eldermen, sonyŋ ışınde körşılerımen teŋdık pen tüsınıstık jaǧdaiyndaǧy atalǧan baǧyttaǧy qyzmetınıŋ bastauyn­da Elbasy N.Ä.Nazarbaev tūrdy. Ol uaqyt talabyna sai jürgızgen syndarly qyzmetınıŋ nätijesınde qysqa merzım ışınde täuelsız memleketımız älemdık qauymdastyqqa berık enıp, özın beibıt süigış, demokratiialyq, qūqyqtyq memleket retınde tanyta bıldı. Respublika jer şaryndaǧy qazırgı küngı barşa bedeldı halyqaralyq ūiymdarǧa müşe bolyp qabyldandy. Sonyŋ ışınde atap aitqanda, Qazaqstannyŋ BŪŪ-daǧy özındık orny qalyptasty. El Prezidentı atalǧan halyqaralyq ūiym mınbesınen bırneşe ret söz söilep, älemdegı, jekelegen aimaqtardaǧy beibıtşılıktı qamtamasyz etuge arnalǧan baǧaly bastamalar köterdı. Solardyŋ ışınde Elbasy tarapynan iadrolyq qarudy älemdık tūrǧyda synaudy toqtatu, ony tolyǧymen joiu baǧytyndaǧy bastamaşylyq qyzmetı Otanymyzdyŋ şeŋberınen asyp, düniejüzılık maŋyzǧa ie boldy.
Elımız bükıl älemge iadrolyq qarudan bas tartqan beibıt ömır­dıŋ jarşysy retınde tanyldy. Tarih betterıne üŋılsek, Semei poligonynda 40 jyl ışınde bar­lyǧy 456 iadrolyq synaq ötkızılıp, onyŋ 86-sy äuede, 30-y jer üstinde, 340-y jer astynda jasalǧan bolatyn. Poligon aumaǧy 18500 şarşy metrdi qūraǧan. Jyldam taraǧan uly radiasiia osy aumaqta tūrǧan 1,5 mln adamǧa ziianyn tigızdı. Qazaq jerindegi jarylystar Hirosimaǧa tastalǧan bombalardan 2,5 myŋ ese quatty bolǧan edı.
El men täuelsızdıktıŋ taǧdyry tarazyǧa tartylǧan tūsta Elbasynyŋ 1991 jyldyŋ 29 tamyzyndaǧy Jarlyǧymen Semei atom synaq poligony jabyldy. Būl Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ eŋ äue­lı Qazaqstannyŋ täuelsızdıgın baiandy etu üşın jasaǧan tarihi şeşımı boldy.
Qazırgı jaŋa Qazaqstan tari­hyndaǧy maŋyzdy belestıŋ bırı eldıŋ 2010 jyly Europadaǧy qauıp­sızdık jäne yntymaq­tastyq ūiy­myna (EQYŪ) – Europada, Ortalyq Aziiada jäne Soltüstık Amerikada ornalas­qan 56 eldıŋ basyn bırıktıretın ırı aimaqtyq ūiymǧa tör­aǧa­lyq etuı boldy. Qazaqstan – būrynǧy keŋestık keŋıstıktegı elder arasynan būl ūiymǧa eŋ alǧaş töraǧalyq etken memleket. Müşe memleketterdıŋ teŋ qūqyqtylyǧy qaǧidatyn jäne «Vankuverden Vladivostokke deiıngı ortaq keŋıstık» doktrinasynyŋ pärmendılıgın EQYŪ-nyŋ saqtaǧanyn körsetken būl tarihi şeşım – res­publikamyzdyŋ halyq­aralyq saiasattaǧy artyp kele jatqan rölı­nıŋ moiyn­daluynyŋ aiǧaǧy.
Sondai-aq ötken jyly Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ «Qauıpsız, ädıl jäne örkendegen älem qūru üşın jahandyq ärıptestıktı nyǧaituǧa qazaq­standyq tūjy­rymdamalyq közqaras» atty saiasi ündeuın, pragmatika­lyq prinsipterge negızdelgen öz ūlttyq müddelerın basşylyqqa alyp, BŪŪ-nyŋ Qauıpsızdık keŋesıne töraǧalyq etken bolatyn.
Qazaqstan – İslam men Batys örkenietınıŋ arasyndaǧy dialogqa däneker bolyp, älemdık dınder sezın ötkızdı. Sondai-aq Astana Siriia mäselesın talqylaityn alaŋǧa ainaldy.
lbasynyŋ jürgızgen sarab­dal saiasatynyŋ bır baǧyty – tegımız bır, tarihymyz ortaq, tübırı bır türkı tıldes bauyrlarymyzben ırgemızdı berık ūstap, olarmen qarym-qatynasymyzdy üzdıksız damyta beru boldy. Tūŋǧyş Prezident türkı mädenietı hal­qy­myz­dyŋ tarihynda eleulı orynǧa ie ekendıgıne qaşanda köŋıl bölıp, täuelsız memlekettıŋ damuynda türkı älemınıŋ mädeni bailanysy men damuyna ülken män berdı.
Täuelsızdık jyldarynda Qazaqstan özınıŋ Tūŋǧyş Prezidentı N.Nazarbaevtyŋ asa körnektı köşbasşylyǧynyŋ arqasynda keşegı Keŋes Odaǧynyŋ kenjelep qalǧan qiyr öŋı­rınen ekonomikalyq jaǧy­nan quatty, demokratiia tūrǧysynan serpındı damyp kele jatqan memleketke, syily öŋır­lık der­javaǧa jäne halyq­aralyq qo­ǧamdastyqtyŋ bedeldı müşesıne ainaldy.