Elordadaǧy kölık keptelısı köp adamnyŋ jüikesın jūqartyp, oryndy narazylyǧyn tuǧyzyp jür. «Eger qala köşelerındegı būl qiyndyqtardy joiar jol tabylmasa, bolaşaqta barar jerımızge kölıkten görı jaiaulap jürıp jyldamyraq jetemız be?» degen qauıp te bar. Äsırese «qauyrt şaq» dep atalatyn taŋerteŋgı saǧat 8.00-9.30-ǧa deiın, tüskı 12.30-14.30-dyŋ aralyǧynda, sosyn keşkı saǧat 18.00-19.30-ǧa deiın sol jaǧalaudaǧy kölık keptelısınen köp adam zardap şegude. Qazır osy mäseleler qala tūrǧyndaryn dendep alaŋdata bastady.
Ūsynystar eskerılmei jatyr
Ärine, resmi tırkelgen tört jüz myŋnan asa kölıgı bar ırı megapoliste kölık keptelısınıŋ boluy, bylai qaraǧanda, zaŋdylyq ta siiaqty. Qazır är otbasy müşesınıŋ bas-basynda bır-bır jeŋıl maşinasy bar desek artyq aitqandyq emes. Äsırese, taŋerteŋ balalar sabaqqa barar uaqyt pen olardy mektepten alar mezgılde qala köşelerı jeŋıl maşinaǧa iın tıresıp ketedı. Al «City Transportation Systems» JŞS mekemesınıŋ mälımetıne süiensek, bügınde kölık eŋ köp jüretın Tūran, Mäŋgılık el, Qabanbai batyr daŋǧyldary men Syǧanaq, Türkıstan jäne Saraişyq köşelerı eken.
Būl köşelerde «qauyrt şaq» kezınde kölık tasqynynyŋ ortaşa jyldamdyǧy saǧatyna 7-10 şaqyrym bolatyn körınedı. Al bylaiǧy uaqytta avtokölıkter atalǧan köşelermen ortaşa alǧanda saǧatyna 35-40 şaqyrym jyldamdyqpen jüruge bolady. Alaida şahardyŋ sol jaǧalauyndaǧy osy köşelerdıŋ künı boiy ötkızu mümkındıgı bırdei bolmaǧandyqtan, kölık keptelısınıŋ oryn alatyny sözsız. Mıne, osy qiyndyqtardan qalai şyǧuǧa bolady?
«Būl jönınde qazır tiıstı organdar jūmys jürgızıp jatyr. Qosymşa köpırler salu, jol aiyryqtaryn keŋeitu, köşe qiylystarynda solǧa būrylatyn jol aiyryqtaryn köbeitudı, ainalma būrylys alaŋqailaryn ıske qosyp, kölık keptelısın azaitu üşın basqa da oŋtaily mümkındıkterdı paidalanu jönınde ūsynystar tüsude» deidı «City Transportation Systems» JŞS basşysy Bekmyrza İgenberdiev.
«Ärine, būl ūsynystar jüzege assa, qalaǧa tüsıp tūrǧan kölık keptelısın az da bolsa jeŋıldetuge mümkındık tuary anyq. Sonymen qatar aldaǧy uaqytta Nūr-Sūltan qalasyndai ırı megapoliske syrttan kıretın kölıkterden aqy alu üderısın de engızu mümkındıkterı qarastyryluda. Degenmen şahar ışınde jüretın qoǧamdyq kölıkterdıŋ jürısın jaqsartyp, adamdar soǧan köbırek iek artpai, jaǧdaidyŋ tüzele qoiuy ekıtalai».
Ras, osyndai keptelısterden jetetın jerıne uaqytynda jete almai mezı bolǧan jūrt «būdan görı avtobuspen jürgenım artyq edı» dep jatady. Ärine, qalada avtobus qatynasy jolǧa qoiylǧan. Nūr-Sūltan qalasynda toqsan alty baǧdar boiynşa bır myŋ bır jüz avtobus qatynaidy. Bıraq millionnyŋ üstınde halqy bar şaharǧa būl da azdyq etıp otyr. Bolaşaqta jelılık kölıktı keşendı türde damytu jospary ūsynylǧany belgılı. Alaida syiymdylyǧy ülken, qatynau jiılıgı qataŋ türde ereje-kestege säikes arnaiy jolaqpen jüretın avtobustar köbırek bolsa, ıs te soǧūrlym tezırek oŋǧarylar edı. Qazır joǧaryda aty atalǧan mekeme äzırlegen şahardaǧy kölık jüiesın keşendı türde damytu jospary qalalyq mäslihatqa ūsynyldy.
Bekmyrza İgenberdievtıŋ aituynşa, bızdegı eŋ basty mäsele – tūrǧyn üi keşenın salǧan kezde qoǧamdyq kölıktıŋ qatynasyna bailanysty mäseleler eskerılmeidı eken. Bügıngı taŋda qūrylys jobasyn jasaǧanda eŋ äuelı qoǧamdyq kölıktıŋ jürıp-tūru joly men zaman talabyna sai aialdamalar mäselesın basty nazarǧa alu maŋyzdyraq bolyp otyr.
«Eger qalanyŋ keşendı kölık syzbasy sättı jüzege asyrylatyn bolsa, kölık keptelısı mäselesı de özınen-özı şeşıler edı» deidı mamandar.
Baǧasy emes, tiımdılıgı maŋyzdy
Elordaǧa relstı kölık qajet degen söz köpten aitylyp keledı. Onsyz köşe keptelısın taiau jyldarda azaitu mümkındıgı körınbeidı. Sondyqtan mamandar bügınnen bastap osy bır maŋyzdy şaruany qolǧa alu kerektıgın ünemı aityp keledı.
«City Transportation Systems» JŞS basşysy mūny «qūramaly jelı dep te atasa bolady» deidı. Öitkenı bır jerde jerdıŋ üstınde, ekınşı bır jerde mümkındıkke qarai jerdıŋ astynda, al üşınşı jerde joǧaryǧa köterılgen jelılık relstık kölık qatynasy boluy mümkın. Mıne, osy nūsqany bız syzba türınde naqtylap, qaǧazǧa tüsırıp, ūsyndyq. Osyny endı sanap, esep-qisabyn şyǧaryp, baǧalap, artyq-kemın aityp, jüzege asyru ǧana qaldy.
«Auzy küigen ürlep ışedı» degendei, bızde jelılık relstı kölık (JRK) qūrylysyn saluǧa degen ūmtylys bolǧanyn bılemız. Degenmen ol älemdegı eŋ qymbat joba bolǧandyqtan, jüzege aspai qaldy. Endı osy qatelıkterdı qaitalamai, körpemızge qarai kösılıp, qala tūrǧyndarynyŋ köşelerde kölıkpen jüruın jeŋıldetetın yŋǧaily jobany taŋdaǧanymyz abzal. Bızge onyŋ baǧasy emes, tiımdılıgı maŋyzdy.
Qazır baǧa künnen-künge şaryqtap barady. Tezdetıp ıske kırıspese, endı bırneşe jyldan keiın mūndai jelılık relstı kölıkterdı jürgızu qiynǧa soǧuy mümkın. Nege deseŋız, şahardaǧy kez kelgen bos jerge qaltaly biznesmender zäulım tūrǧyn üi salyp, ony satudy tabys közıne ainaldyryp alǧany eşkımge jasyryn emes. Mūndai üilerdı ysyryp tastap, ornyna jelılık relstı kölık jolyn salu biudjetke öte qymbatqa tüserı sözsız.
Tıptı sol jerge jer astynan jürgızgennıŋ özınde kez kelgen jelılık kölık türıne jer üstınde aialdama alaŋqaiy salynuy kerek. Onyŋ özı de aldyn ala josparlap, oilastyrudy qajet etedı.
«Jasyratyny joq, bas qala bolǧanmen, elordada ūzaq jyldar boiy kölık infraqūrylymyn damytudyŋ bıryŋǧai naqtylanǧan jospary bolǧan joq. Al qalanyŋ bas jospary ünemı özgertıle beretın bolǧan. Mäselen, kezınde ataqty säuletşı Kise Kurokava Astananyŋ bas josparyn syzǧan kezde eşqandai baǧdarşamsyz ūzyn köşe – horda ūiymdastyrudy ūsynypty. Bıraq ūsynys qoǧam tarapynan qoldau tappaǧan soŋ aiaqsyz qaldy. Negızı, halqy kün sanap ösıp kele jatqan ırı megapoliste eŋ bırınşı kölık jolyn naqty jolǧa qoiyp almai, iın tırestırıp qūrylys jürgızu ülken qiyndyq tuǧyzary sözsız edı. O bastan qaladaǧy kölık jolynyŋ jobalaryna sol salanyŋ maiyn ışken ırı mamandardy tartqanda jaǧdai bügıngıdei bolmas edı» deidı Bekmyrza İgenberdiev.
Eŋ qolaily kölık – avtobus
Qazır, qalai desek te, qalada taiaudaǧy bır-ekı jylda qoǧamdyq kölıkte avtobusqa balama bolmaiyn dep tūr. Bıraq keiıngı kezde qala tūrǧyndarynyŋ avtobustardyŋ jüru jiılıgıne, bır avtobus bır baǧdarǧa ūzaq jüretındıgıne narazylyq bıldırgen aryz-şaǧymy estılıp qalyp jatady. Ras, qūzyrly organdar 2014 jyldan berı avtobus baǧdarlaryn jaŋartyp, jaqsartyp, jolauşylarǧa yŋǧaily da tiımdı boluy üşın josparly jūmys jürgızıp keledı. Osy maqsatta ötken jyldary 838 yŋǧaily da jaily jaŋa avtobus satyp alynypty. Dispetcherlık qyzmet jetıldırılıp, qolma-qol aqşasyz tölem jasau mümkındıgı engızılgen. Qala köşelerınde arnauly tek avtobustardyŋ jüruıne arnalǧan jolaq belgılendı. Ekı jylda qosymşa 45 jaŋa baǧdar aşylyp, 72 avtobus baǧdarynyŋ jüru ūzaqtyǧy azaitylǧan.
Alaida qala ünemı ösıp, örkendeu üstınde bolǧandyqtan, mūnyŋ barlyǧy da azdyq etıp otyr. Qanşa jaŋa avtobus satyp alynyp jatsa da, älı qalaǧa 400-dei avtobus jetpeidı. Eger osy kemşılıkterdı tezdetıp, taiau uaqytta tüzemese, qala halqynyŋ mynandai ösu qarqynymen endı bır bes jylda şaharǧa 900-1000 avtobusqa deiın qajettılık tuyndaidy eken. Soǧan säikes jürgızuşıler de jetıspei jatady.
Aldaǧy uaqytta investorlardyŋ kömegımen elordaǧa 100 elektrobus alu mümkındıgı tuyp otyr. Sonyŋ arqasynda kelesı jyldary qalada qosymşa taǧy üş baǧdar aşylady dep kütılude. Al avtobus parkın jaŋartu – bolaşaqtyŋ ısı.
