Köş qaitse kölıktı bolady?

Köşı-qon men demografiialyq saiasat – memleketımızdıŋ eŋ negızgı baǧyttaryn aiqyndaityn strategiialyq mäsele. Memleket basşysy 2022 jylǧy 1 qyrküiektegı Qazaqstan halqyna Joldauynda etnikalyq qandastardyŋ köşı-qon saiasatyn tübegeilı özgertudı tapsyrdy. Halqy seldırep qalǧan soltüstık öŋırlerge oŋtüstıkten küş nege qarqyn almai otyr? Bız bügın Eŋbek jäne halyqty äleumettık qorǧau ministrlıgı Köşı-qon komitetı töraǧasynyŋ orynbasa­ry­ Iliias İSPANOVQA bırneşe saual qoiǧan edık.

– Iliias Saparbekūly, QR Prezidentı janyndaǧy Ortalyq kommunikasiialar qyz­metınde ötken brifingte Memleket basşysynyŋ tapsyr­masy boiynşa äzırlengen Qazaqstannyŋ 2023-2027 jyldarǧa arnalǧan köşı-qon saiasatynyŋ tūjyrymdamasy turaly aittyŋyz. Būl qūjattyŋ negızgı maŋyzy nede?

– Memleket basşysynyŋ 2022 jylǧy 1 qyrküiektegı «Ädılettı memleket. Bırtūtas ūlt. Berekelı qoǧam» atty Joldauynda Ükımetke ǧylym, densaulyq saqtau, önerkäsıp jäne IT salasynda Qazaqstan üşın sūranysqa ie käsıpterı bar şeteldıkter üşın tūruǧa rūqsat alu qūqyǧymen vizalar engızu tapsyryldy.

Prezidenttıŋ 2022 jylǧy 26 jeltoqsandaǧy Joldauyn ıske asyru maqsatynda «Qazaqstan Respublikasynyŋ keibır zaŋnamalyq aktılerıne memlekettık jastar saiasaty jäne äleumettık qamsyzdandyru mäselelerı boiynşa özgerıster men tolyqtyrular engızu turaly» Qazaqstan Respublikasynyŋ Zaŋy qabyldandy. Ol Eŋbek jäne halyqty äleumettık qorǧau ministrlıgıne şeteldıkterdıŋ Qazaqstan Respublikasynda tūraqty tūruǧa rūqsat aluy üşın sūranysqa ie etıletın käsıpterdıŋ tızbesın bekıtu jäne ony qalyptastyru tärtıbı boiynşa jaŋa funksiia beredı.

– Qazırgı uaqytta şeteldıkterdıŋ Qazaqstan Respub­likasynda tūraqty tūruǧa rūqsat aluy üşın talap etıletın käsıpterdıŋ tızbesı bekıtıldı. Ol qandai mamandyqtar?

– Zaŋdy ıske asyru maqsatynda 2023 jylǧy 20 nauryzda «Şeteldıkterdıŋ Qazaqstan Res­publikasynda tūraqty tūruǧa rūqsat aluy üşın sūranysqa ie etıletın käsıpter tızbesın jäne ony qalyptastyru qaǧidalaryn bekıtu turaly» Ministrdıŋ būiryǧy qabyldandy.

Tızbe densaulyq saqtau, aqparattyq-kommunikasiialyq tehnologiialar, injeneriia, ǧylym jäne t.b. salalarda sūranysqa ie 21 käsıptı közdeidı.

Sūranysqa ie käsıpterı bar şeteldıkter özderınıŋ tölem qabılettılıgın rastamai, ışkı ıster organdarynda oŋailatylǧan tärtıppen tūruǧa rūqsat resımdei alady.

– Körşı elderden, onyŋ ışınde tırkeusız, beiresmi arnalar arqyly keletın eŋbek migranttarynyŋ qozǧalysyn esepke aludy küşeitu bız üşın maŋyzdy dedıŋız. Migranttardy eŋbekke tartu men olardy baqylau qūzyrettı organdar tarapynan qanşalyqty jüzege asyrylyp otyr?

– Işkı jäne syrtqy köşı-qon – kez kelgen el sekıldı Qazaqstannyŋ da äleumettık-ekonomikalyq jäne saiasi-mädeni damuyna zor yqpal tigızuşı faktordyŋ bırı. Osyǧan bailanysty Qazaqstandaǧy demografiialyq ahualdy jaqsartu üşın 2023-2027 jyldarǧa arnalǧan köşı-qon tūjyrymdamasy qabyldandy. Būl qūjat Memleket basşysynyŋ tapsyrmasyna säikes äzırlenıp, Qazaqstan Respublikasy Ükımetı bekıttı.

Osylaişa, biznes­pen ainalysqysy keletın qonys audaruşylar eldı mekender şegınde kommersiialyq maqsatta sauda-sattyqsyz (auksiondarsyz) jer uchaskelerın aluǧa qūqyly.

Sondai-aq qonys audaruşylar auyl şaruaşylyǧy maqsatyndaǧy jerlerden bos jerler bolǧan kezde konkurs ötkızbesten 5 jylǧa deiın uaqytşa öteusız jer paidalanu qūqyǧymen 1 gektardan aspaityn mölşerde baqşa ösıru üşın jer uchaskesın aluǧa qūqyly

Bügıngı künı köşı-qon aǧyndaryn esepke alu Ūlttyq qauıpsızdık komitetınde, Syrtqy ıster, Işkı ıster, Mädeniet jäne sport ministrlıkterıne jäne bızdıŋ ministrlıkke tiesılı aqparattyq jüielerde jürgızıledı.

Tūjyrymdamany ıske asyru şeŋberınde köşı-qon aǧyndarynyŋ 13 baǧytyn qamtityn bıryŋǧai aqparattyq jüienı qūru jönınde şaralar qabyldandy.

«Bıryŋǧai tereze» qaǧidaty boiynşa halyqtyŋ köşı-qon salasynda qyzmetter körsetudıŋ negızgı maqsaty – köşı-qon prosesterınıŋ barlyq qatysuşylarynyŋ tiımdı özara ıs-qimyly.

Jüie migranttardyŋ barlyq sanatyn qamtidy, atap aitqanda, özektı aqparatty ūsynu, qaşyqtan qyzmet körsetu, köşı-qon aǧyndarynyŋ monitoringı, taldauy jäne taǧy basqalary. Osy 13 baǧyttyŋ bırınıŋ mysalyna toqtalsaq, qandastardyŋ tarihi otanyna kelu jäne qonystanu mümkındıgı, onyŋ ışınde jüie arqyly «Bır tereze» qaǧidaty boiynşa märtebe beru migration.enbek.kz. Būl Syrqty ıster ministrlıgınıŋ şet elderdegı mekemelerı arqyly qandas märtebesın aluǧa şetelde tūratyn etnikalyq qazaqtardyŋ ötınışterın qarauǧa jäne sanattar boiynşa böluge mümkındık beredı.

– Şeteldık jūmys küşın tartuǧa arnalǧan kvota bızdıŋ elımızde qanşa bırlıktı qūraidy jäne ol az ba, köp pe? Qazırgı jaǧdai boiynşa jergılıktı atqaruşy organdardyŋ rūqsaty boiynşa Qazaqstan aumaǧynda qanşa şetel azamaty eŋbek etude? Elımızde ŞJK paidalanatyn qanşa jūmys beruşı bar?

– 2023 jylǧy 1 mamyrdaǧy jaǧdai boiynşa jergılıktı atqaruşy organdardyŋ rūqsatymen Qazaqstan aumaǧynda 15 129 şetel azamaty eŋbek etedı. Şetel jūmys küşın tartuǧa rūqsattardyŋ arasynda mynadai sanattar bar: basşylar men olardyŋ orynbasarlary üşın 583 rūqsat (bırınşı sanat), qūrylymdyq bölımşelerdıŋ basşylary üşın 2 993 rūqsat (ekınşı sanat). Tartylǧan ŞJK negızgı bölıgı üşınşı (mamandar) jäne törtınşı (bılıktı jūmysşylar) sanattarǧa jatady – tiısınşe olar 7 080 jäne 891 adam. Sondai-aq mausymdyq jūmystarǧa 1 717 adam, al korporativtık auystyru aiasynda 1 865 adam tartyldy.

Qazırgı uaqytta Qazaqstanda ŞJK paidalanatyn 1 746 jūmys beruşı bar. Olarda 411,5 myŋnan astam Qazaqstan azamaty jūmys ısteidı, būl – qyzmetkerlerdıŋ jalpy sanynyŋ 96%-y.

Işkı eŋbek naryǧyn qorǧau maqsatynda Eŋbek jäne halyqty äleumettık qorǧau ministrlıgı jyl saiyn respublikaǧa şetel mamandaryn tartuǧa kvota belgıleidı jäne böledı. 2023 jyly jalpy kvota respublikadaǧy jūmys küşınıŋ sanyna qatysty 0,24% nemese 22 260 bırlık mölşerınde belgılendı.

– Köşı-qon saiasatynyŋ tūjyrymdamasynyŋ taǧy bır baǧyty – biznes-immigrasiia. Būl baǧytta qandai jūmystar josparlanǧan? Jalpy, soltüstık öŋırlerge köşıp baruşylardyŋ tūraqty qonystanu üşın bälkım jer telımın beru kerek şyǧar, mümkın jalaqylaryna üstem­aqy qosylǧany dūrys pa, qalai oilaisyz?

– Eldıŋ jūmys küşı köp aimaqtarynan jūmys küşı tapşy öŋırlerıne önımdı jūmyspen qamtudy damytu maqsatynda eŋbekke qabılettı halyqty erıktı türde qonystandyru jüzege asyrylady. Almaty, Jambyl, Maŋǧystau, Türkıstan, Qyzylorda, Jetısu oblystary, sondai-aq Almaty, Astana jäne Şymkent qalalary qonys audaruşylardyŋ şyǧu öŋırlerı bolyp tabylady. Qabyldau öŋırlerı – Aqmola, Şyǧys Qazaqstan, Qaraǧandy, Qostanai, Pavlodar, Soltüstık Qazaqstan, Abai, Ūlytau oblys­tary.

Bügıngı künı jer zaŋnamasy şeŋberınde basqa azamattar jer uchaskesıne qūqyq alu jönındegı sauda-sattyqta (auksiondarda) ǧana osyndai qūqyq ala alatyn oblystyq maŋyzy bar qalalardy qospaǧanda, eldı meken şegınde obektıler salu üşın qonys audaruşylardyŋ sauda-sattyqsyz (auksiondarsyz) jer uchaskelerın aluy jönındegı şaralar keşenı äzırlendı.

Osylaişa, biznespen ainalysqysy keletın qonys audaruşylar eldı mekender şegınde kommersiialyq maqsatta sauda-­sattyqsyz (auksiondarsyz) jer uchaskelerın aluǧa qūqyly.

Sondai-aq qonys audaruşylar auyl şaruaşylyǧy maqsatyndaǧy jerlerden bos jerler bolǧan kezde konkurs ötkızbesten 5 jylǧa deiın uaqytşa öteusız jer paidalanu qūqyǧymen 1 gektardan aspaityn mölşerde baqşa ösıru üşın jer uchaskesın aluǧa qūqyly.

Öz kezegınde şarua nemese fermer qojalyǧyn, auyl şaruaşylyǧy öndırısın jürgızuge arnalǧan jer uchaskelerı konkurstyq negızde berıledı.

Auyl şaruaşylyǧy eldıŋ azyq-tülık qauıpsızdıgınıŋ negızı bolǧandyqtan, osyǧan bailanysty auyl şaruaşylyǧymen ainalysqysy keletın qonys audaruşylarǧa auyl şaruaşylyǧy jerlerın konkurstan tys beru mäselesı qarastyrylyp jatqanyn atap ötu qajet.

Būl rette, jergılıktı halyqtyŋ mal jaiu üşın jaiylymdyq alqaptarǧa mūqtajdyǧyna, sondai-aq konkursqa şyǧaryluy mümkın auyl şaruaşylyǧy jerlerı alaŋdarynyŋ azaiuyna bailanysty halyq arasynda äleumettık şielenıstıŋ tuyndau qaupı bar.

Osyǧan bailanysty, tiıstı öŋırdıŋ jergılıktı tūrǧyndarynyŋ narazylyǧyn bolǧyzbau maqsatynda üşınşı tūlǧalardy ielıkten şyǧaruǧa tyiym salu belgılene otyryp, qonys audaruşylarǧa jer paidalanuǧa berıletın auyl şaruaşylyǧy maqsatyndaǧy jerlerdıŋ eŋ tömengı mölşerınıŋ alaŋynan aspaityn kölemde (mysaly, Soltüstık Qazaqstan jäne Aqmola oblystary boiynşa audany 10-20 ga-dan özgeredı) konkurssyz bır ret jer uchaskesın beru ūsynylady. Mūndai jerlerdı keiınnen beru konkurstyq negızde jüzege asyryluǧa tiıs.

Qazırgı uaqytta «Qazaqstan Respublikasynyŋ keibır zaŋ­namalyq aktılerıne halyqtyŋ köşı-qon salasyndaǧy jaŋǧyrtu mäselelerı boiynşa özgerıster men tolyqtyrular engızu turaly» zaŋ jobasyna tüzetuler daiyndaldy, ol Qazaqstan Respublikasy Parlamentı Mäjılısınıŋ qarauynda.

Sonymen qatar, auyl şaruaşylyǧymen ainalysyp jatqan qonys audaruşylar subsidiialau talaptaryna säikes kelgen jaǧdaida basqa auyl şaruaşylyǧy tauaryn öndıruşılermen teŋ jaǧdaida memlekettık qoldau şaralary körsetıledı. Būdan basqa, qonys audaruşylar «Auyl amanaty» jobasy şeŋberınde syiaqy mölşerlemesı 2,5%-dan aspaityn eŋ joǧary 7 jylǧa deiıngı merzımde mikrokreditter aluǧa mümkındıkterı bar.

Prezidenttıŋ sailaualdy baǧdarlamasyna säikes jalpy jetı jyl ışınde osy maqsattarǧa 1 trln teŋge bölınıp, bır millionnan astam auyl tūrǧyndaryn jäne kooperativtık käsıpkerlıkke jeke qosalqy şaruaşylyqtardyŋ jartysyn tarta otyryp, 350 myŋnan astam jūmys ornyn qūru josparlanuda.

Şaǧyn nesielendırumen qatar äleumettık-käsıpkerlık korporasiialar arqyly agro­önerkäsıp keşen salasyndaǧy ırı önerkäsıptık investisiialyq jobalardy ıske asyru boiynşa Soltüstık Qazaqstan oblysynyŋ tabysty täjıribesın tirajdau josparlanuda.

Aǧymdaǧy jyldyŋ özınde osy maqsattarǧa 100 mlrd teŋge bölındı jäne onyŋ esebınen 65-ke juyq tauarly-süt fermalarynyŋ qūrylysy qarjylandyrylatyn bolady, būl süt öndıru kölemın kemınde 373 myŋ tonnaǧa arttyruǧa mümkındık beredı. Keşendı şaralardy jüzege asyru esebınen atalǧan öŋırlerde 1 744 juyq jūmys orny qūrylady dep kütılude.

Sonymen qatar, qonys audaruşylardy qabyldau öŋırlerınde AÖK-de investisiialyq jobalardy ıske asyru jönındegı jol kartasy ıske asyrylyp jatyr. 2022 jyly şamamen 241 mlrd teŋge somaǧa 270 investisiialyq joba ıske asyryldy. Iske asyrylǧan jobalarǧa bordaqylau alaŋdary men reproduktorlardy salu, et, süt öndıru jäne qaita öŋdeu, ösımdık şaruaşylyǧy önımderın qaita öŋdeu, qoimalar men suaru jüielerı jäne tamaq önımderın öndıru jäne t.b. jobalar kıredı.

Sondai-aq atalǧan jol kartasy şeŋberınde 2026 jylǧa deiın qonys audaruşylardy qabyldau öŋırlerınde agroönerkäsıptık keşende 20,2 myŋ jūmys ornyn qūrumen 1,3 trln somaǧa 530 investisiialyq jobany ıske asyru josparlanǧan, būl agroönerkäsıptık keşen käsıporyndarynda qonys audaruşylar da jūmysqa ornalasa alady.

Öz kezegınde atalǧan jobalardy jüzege asyru şeŋberınde qonys qabyldauşy öŋırlerde jaŋa jūmys oryndaryn qūra otyryp, öŋırlerdıŋ ekonomikasyn arttyruǧa jäne halyqtyŋ tabysyn ūlǧaituǧa baǧyttalatyn bolady.

– Qazır älem tynyşsyz, soǧys, ärtürlı tabiǧi apattardyŋ boluynan bosqyndar köbeigenı belgılı. Bosqyndarmen jäne pana ızdeuşılermen jürgızılıp jatqan jūmystardy saralap ötseŋız.

– Eldegı saiasi jaǧdaidy eskere otyryp, Qazaqstan bosqyndardy qabyldaityn el bolyp qala beredı.

2023 jylǧy 1 mamyrdaǧy jaǧdai boiynşa elımızde bosqyndar märtebesı bar 304 adam bar. Mysyrdan şyǧu elderı boiynşa 273 bosqyn Auǧanstan azamattary, Ukrainadan 18 bosqyn, QHR-dan 7 bosqyn, Siriia Arab Respublikasynan 5 bosqyn jäne Özbekstannan 1 adam keldı.

Bosqyndar, negızınen, Almaty qalasynda – 244 adam jäne Şymkent qalasynda – 22 adam, Almaty oblysynda – 24 adam jäne Astana qalasynda 2 adam tūrady. Pana ızdeuşılerdıŋ märtebesın alǧandar sany – 745 adam.

Pana ızdeuşılerdıŋ ışınde 486 adam – Ukraina azamattary, 210 adam – Auǧanstannan, 20-sy Resei Federasiiasynyŋ azamattary, 27 adam – basqa elderden. JA­O-nyŋ jedel derekterıne säikes, bosqyndardyŋ köpşılıgı ekonomikanyŋ beiresmi sektorynda özın-özı jūmyspen qamtyǧan, atap aitqanda, bazarlarda ūsaq saudamen, obektıler salu jäne avtomobilderdı jöndeu boiynşa qyzmet körsetumen ainalysady. Qoldanystaǧy zaŋnamaǧa säikes Qazaqstan Respublikasyndaǧy bosqyndar uaqytşa tūratyn şeteldık märtebesıne ie.

– Qai eldermen eŋbek qyz­metı jäne eŋbek migranttarynyŋ qūqyqtaryn qorǧau turaly ekıjaqty kelısımder jasaldy, bızdıŋ şeteldegı azamattarymyzdyŋ qūqyqtary qalai qorǧalady?

– Qazaqstan Respublikasy köşı-qon saiasatynyŋ 2023-2027 jyldarǧa arnalǧan tūjyrymdamasyna säikes, Qazaqstandyq azamattardyŋ edäuır sanyn tartatyn eldermen (Türkiia, BAÄ, AQŞ, Ūlybritaniia jäne Soltüstık İrlandiia Bırıkken Koroldıgı, Koreia Respublikasy, İzrail memleketı, Qatar, Germaniia Federativtık Respub­likasy) eŋbekşı köşıp-qonuşylardyŋ eŋbek jäne äleumettık qūqyqtaryn qamtamasyz etu turaly ekı jaqty kelısımderdı (memorandumdardy) äzırleu qarastyrylǧan.

2014 jyly Qazaqstan Res­publikasy men bırqatar şet memleketter, sonyŋ ışınde Oŋtüstık Koreia arasynda vizasyz rejim belgılengen sätten bastap Qazaqstan azamattaryna turistık, medisinalyq jäne t.b. maqsattarda Oŋtüstık Koreiaǧa kıru aitarlyqtai jeŋıldetıldı. Soǧan qaramastan, Qazaqstan azamattarynyŋ eŋbek köşı-qony ekı el arasyndaǧy eŋ özektı mäselelerınıŋ bırıne ainaldy.

2023 jylǧy 26 säuırde Seul qalasynda ekı eldıŋ syrtqy saiasi vedomstvolary arasynda konsuldyq mäseleler boiynşa konsultasiialardyŋ 7-raundy ötkızıldı. Kelıssözderdıŋ qorytyndysy boiynşa taraptar kelesı otyrysty Astanada ötkızuge kelıstı.