Astananyŋ oŋ jaǧalauynda Promyşlennyi degen auyl bar. Auyl dep aidar taqqanymyzben, qalamen bıte qainasyp ketken şaǧyn audan desek, şyndyqqa köbırek janasatyndai. Osy auyldyŋ köp jyldan bergı janaiqaiy – däl ırgesındegı silikat kırpışın öndıretın zauyt. Taŋ ata mūrjasynan kök tütındı budaqtatatyn öndırıs orny auyldy qalyŋ tūmanǧa kömedı. Onyŋ aşqyltym iısı qolqany qauyp, tamaqty qyrnap, kädımgıdei jötelge buyp tastaidy eken.
Osy auyldyŋ tūrǧyny Altynai Tūrlybekovanyŋ aituynşa, keşkılıkte būl maŋda seruen qūru mümkın emes. Äsırese, balalarǧa obal körınedı. Kündız esık-terezesı qymtauly üi ışınde otyrsa, keşkılıkte taǧy sol tütınge tūnşyǧyp jürgenderı.
- Öndırıs ornynan taraityn aşqyltym iısten kädımgıdei basymyz
auyrady. Ol tütınnıŋ iısı emes siiaqty, tütınnıŋ iısı bölekteu bolady. Al aşqyltym iıs auaǧa jaiylǧanda qaida keterımızdı bılmeimız. Esık aldyna juylǧan kırlerımızdı jaisaq, ol kışkeneden keiın qaraiyp ketedı. Qolqany qapqan iısten asqazanymyz da bülınıp jatqan şyǧar, ony kım anyqtap jatyr deisız. Äiteuır, osy tütınnen jäne iısten auru taba bastaǧanymyz anyq. Neşe jyldan berı aityp kele jatyrmyz, eşqandai nätije joq, – dep küiınedı Diana, Gülmira, Altynai esımdı auyldyŋ tūrǧyndary.
Olardyŋ sözınen ūqqanymyz, Almaty audany äkımınıŋ qatysuymen ötken kezdesulerde osy mäsele jiı köterıledı eken, bıraq «baiaǧy jartas, bır jartas» küiınde qala beretınge ūqsaidy. Jūrtşylyq zauyttyŋ «jyryn» aityp osylai zarlap jürgende, ol az bolǧandai, soŋǧy jyldary tura kırpış zauytynyŋ artqy jaǧynan asfalt-beton öndıretın taǧy ekı-üş öndırıs orny ıske qosylypty. Būl jaǧdai «ırımşıkke mai qondyrǧandai» bolyp, auyldyŋ būrynnan ekologiialyq naşar ahualyn odan saiyn uşyqtyryp jıberse kerek.
Kırpış zauytynyŋ qasyna kelıp qarasaq, joldyŋ ekınşı betınde jap-jaqyn jerge №57 orta mektep ornalasypty. Auyldyŋ jaǧdaiy osyndai bolǧanda, tura ırgesındegı mekteptıŋ hälı qandai? Osy sūraqqa jauap tappaq bolyp, bılım ūiasyna bas sūqqanbyz. Direktory äldebır şarualarmen şyǧyp ketıptı. Is jürgızuşı qyz bızdı tärbie jäne oqu ısınıŋ meŋgeruşısı Ǧaliia Sarievaǧa aparyp jolyqtyrdy.
- İia, ekologiialyq jaǧdai öte naşar. Äsırese, taŋerteŋ ainalany kök
tütın basyp ketedı. Auzy-mūrnymyzdy basyp äzer jüremız. Qolqany qauyp, tamaqty qyrnaityny jaman. Negızınde bölmelerdıŋ terezelerın aşyp, älsın-älsın jeldetıp otyruǧa tiıspız ǧoi. Tütın men iıs tūnşyqtyryp köz aştyrmaityn bolǧan soŋ, terezelerdı aşpaimyz. Balalar künı-boiy bölmede tūnşyǧyp otyrady. Ärine, olar aulaǧa şyǧyp, jügırıp oinaǧylary keledı. Bıraq oǧan mümkındık joq qoi. Osyndaǧy mūǧalımderdıŋ köbı allergiia auruyna şaldyqqan. Men özım onyŋ sebebın tütınnen köremın. Ärine, eşbır därıger nemese basqa maman būlai anyqtama jasaǧan joq. Būl özımnıŋ oiym, – deidı Ǧaliia Sergeiqyzy.
Ǧaliia Sarievanyŋ osy mektepte jūmys jasap jatqanyna üş jyl bolypty. Üi-jaiy da mektepten alys emes. Bylaişa aitqanda, mektepke kelse de, üiıne barsa da köretını osy zauyttyŋ tütını, iskeitını sonyŋ iısı. Keşkılıkte köşege şyqpai, bala-şaǧamen üi-ışınde tūnşyǧyp otyrǧandary.
Osy mektepten elu qadamdai jerde jäne bır №13 orta mektep bar. Ondaǧy jaǧdai da osyndai. Jastaiynan demıkpe auruyna şaldyǧyp jatqan balalar bar körınedı. Oquşylar arasynda allergiiamen auyratyndar da az emes eken.
Promyşlennyi auylyn tütınge ǧana emes, qalyŋ mūŋǧa böktırıp qoiǧan silikat kırpışın öndıretın zauyt – «Aqkent NTR» JŞS-na osy mäselelerdı köldeneŋ tartyp edık. Käsıporynnyŋ direktory Elena Alaguzova mūnyŋ bärın joqqa şyǧaruǧa tyrysty.
- Bızdı toqsan saiyn arnaiy tekserıp otyrady. Eşqandai zaŋ
būzuşylyq tırkelgen joq. Bärı de bekıtılgen normaǧa säikes. Öndırıs ornynyŋ mūrjasy biık. Şyqqan tütın bırden alysqa taralyp ketedı, auyldy baspaidy. Ras, auaǧa bu taralatyn bolar. Bıraq, onyŋ qūramynan ziiandy zattar anyqtalmady. Bızdıŋ artymyzda bır emes, üş bırdei asfalt-beton şyǧaratyn seh jūmys jasaidy. Zaŋ būzuşylyqtardyŋ bärın jasap jatqan solar. Şaŋ-tozaŋ da solardan köterıledı, – dep Elena Leonidovna şaŋ juytpauǧa tyrysyp jatyr. «Eldıŋ bärı barlyq jaǧdaiǧa bızdıŋ ǧana öndırıs ornymyzdy kınälaityny nesı?!» dep renışın de jetkızıp qaldy. Bıraz äŋgımeleskennen keiın betı berı qaraǧan ol:
- Jaqyn arada, dälırek aitqanda, aldaǧy qazan aiynda taǧy bır
qazandyqty ıske qosamyz. Onyŋ qūrylysy aiaqtaluy jaqyn. Sonda auaǧa bölınetın tütınnıŋ mölşerı būrynǧysynan bırşama azaiatyn bolady, – dedı ol jūmsara söilep. «Būl sonda kınäsın moiyndaǧany ma?.. » dep qaldyq ıştei.
Astana qalasy boiynşa ekologiia departamentıne habarlasyp, Promyşlennyi auylyndaǧy ahualǧa bailanysty qandai şaralar qolǧa alynyp jatqanyn sūraǧanbyz. Söitsek, departament būl mäselege bailanysty endı atqa qonǧaly jatyr eken. Käsıporynǧa tekseru jürgızetını jönınde prokuraturaǧa habarlap, arnaiy tırketu jasatqan.
- Prokuratura qolymyzǧa rūqsat qaǧazyn bergennen keiın,
mamandarymyz sol qaǧaz boiynşa kez kelgen uaqytta tekseru jürgızedı. Dälırek aitqanda, erteŋ ne onyŋ arǧy künı tekseruge baramyz. Zaŋ boiynşa tekseru bır ai merzım boiy jürgızıledı. Bıraq, būl joly bız qysqa merzımde qorytyndysyn şyǧaruǧa tyrysamyz. Sodan keiın baryp, anyqtalǧan zaŋ būzuşylyqtardy, oǧan qoldanylǧan şaralar jönınde tolyǧyraq mälımet beruge bolady, – dedı Astana qalasy boiynşa ekologiia departamentınıŋ direktory Abzal Egemberdiev.
Qazaq aitpaqşy, «jaqsylyqtyŋ erte-keşı joq», eŋ bastysy Astana halqynyŋ ülken bır şoǧyry qonys tepken şaǧyn audannyŋ ekologiialyq mäselesı şeşımın tauyp, tūrǧyndar taza auamen demalatyn künge jetse, bızdıŋ de bır maqsatymyz oryndalǧany.
Meŋdolla ŞAMŪRATOV
