Elımızde jyl saiyn köz jūmatyn jandardyŋ ölımıne äser etetın basty faktor jürek-qan tamyrlary aurulary bolsa, ekınşı orynda jol-kölık apaty eken. Ötken jyldyŋ soŋǧy jarty jyldyq esebı boiynşa Qazaqstanda 8 myŋnan astam jol-kölık apaty tırkelıp, myŋnan asa adam qaza tauypty.
Jol apatyna äkelıp soǧatyn basty sebep – jürgızuşılerdıŋ mas küiınde kölıkke otyruy. Astana qalasy Işkı ıster departamentı Äkımşılık-polisiia basqarmasynyŋ aǧa inspektory Baqytjan Altybaevtyŋ aituynşa, 2013 jyly mas jürgızuşılerdıŋ kesırınen 583 jol apaty tırkelıptı. Sonyŋ saldarynan 106 adam qaza tauyp, 867 adam jaraqat alǧan. Osy statistikalyq körsetkıştı tömendetu maqsatynda Äkımşılık-polisiia basqarmasy bügınde şama-şarqynşa türlı şaralardy qolǧa alyp keledı. Mäselen, taiauda ǧana «Bız qauıpsız joldy taŋdaimyz!» atty aksiia ötkızdı. Şara barysynda poliseiler apatqa ūşyraǧan kölıkterdı qala köşelerımen alyp öttı. Basty maqsaty mas küiınde kölık jürgızudıŋ saldary qandai bolatyndyǧyn qala jūrtşylyǧyna tüsındıru bolatyn. Aqsiia barysynda jas jol saqşylary kölık jürgızuşılerıne saqtyqqa ündeitın arnaiy paraqşalar taratty.
Mamandardyŋ aituynşa, jol apatyna köp jaǧdaida kölık jürgızgenıne 1 jyl bolǧan jürgızuşıler nemese 20 jyldan astam täjıribesı bar jürgızuşıler sebepker bolady eken. Temır tūlpardy jaqynda tızgındegender qysyltaiaŋ şaqtarda sasqalaqtap qalady. Al 20 jyldan astam täjıribesı barlar özderıne senıp, asyǧys sätterde joldan tez ötıp ketem dep osyndai oqys jaǧdaiǧa ūşyraidy.
Jol polisiiasy komitetı mamandarynyŋ aituynşa, ärbır jetınşı jol apaty respublikalyq jäne halyqaralyq maŋyzy bar joldarda tırkelgen. Avtomobil apatyna köbınese, jol sapasynyŋ naşarlyǧy sebep dep sanaityndar da jiı kezdesedı. Mūnymen kelısuge tura keledı. Mäselen, Qazaqstan jol sapasy jönınen älemde 140 eldıŋ ışınde 117-şı orynda eken. Būl tızımde Resei 136, Qyrǧyzstan 139-orynǧa taban tırese, joly taqtaidai tegıs elderdıŋ köşın Fransiia bastap tūr. Elımızdegı joldardyŋ 33 paiyzynyŋ sapasy öte naşar ekenın Kölık jäne kommunikasiia ministrlıgı ökılderı de rastaidy.
Qazırgı künı el aumaǧy boiynşa jol apaty jiı tırkeletın on alty qauıptı aimaq ta anyqtalypty. Bügınge deiıngı apattyŋ 30 paiyzdan astamy osy joldarda tırkelgen. Onyŋ ūzyndyǧy respublika tas jolynyŋ 7 paiyzyna teŋ eken. Bır ǧana mysal, bızdegı «Astana – Temırtau» baǧytyndaǧy tas jol ötken ǧasyrdyŋ 70-şı jyldarynda salynǧan. Ol kezde būl jolmen qazırgıdei täulıgıne 3 jarym myŋ kölık jürıp ötetındıgı eskerılgen joq, ärine. Qazır būl jol öz mümkındıgınen artyq jüktememen jūmys ısteidı. Mıne, osylaişa, jol sapasynyŋ uaqyt ölşemıne sai kelmeuı de jol-kölık oqiǧalarynyŋ köbeiuıne sebep bolady.
Taldaudyŋ ekınşı jaǧy jol apatynyŋ jiıleuıne avtokölıkter sanynyŋ artuy terıs yqpal etetının körsetıp otyr. Eger 2007 jyly elımızdegı avtokölık sany 2 mln 671 myŋ bolsa, qazırgı uaqytta olardyŋ sany şamamen 4 millionnan asyp ketken.
Esterıŋızde bolsa, ötken jyly Ükımettıŋ keŋeitılgen otyrysynda Memleket basşysy Nūrsūltan Nazarbaev jol kölık oqiǧasy men kısı ölımıne sebepşı bolǧan jürgızuşılerge jazany qataŋdatudy tapsyrǧan edı. Az uaqyt būryn halyq qalaulylary mas küiınde kölık jürgızgenderdı 15 jylǧa deiın kölık jürgızu qūqyǧynan aiyru kerek degen ūsynys jasady. «Jol jüru erejelerı turaly» zaŋ jobasyndaǧy mūndai tüzetuler bır auyzdan maqūldandy.
Osylaişa, kölıktı mas küiınde jürgızgen adam bırınşı ret ūstalsa, ony 3 jylǧa deiın kölık jürgıze almaidy. Būl jaǧdai ekınşı ret qaitalansa, ol 6 jylǧa kölık jürgızu qūqyǧynan aiyrylady jäne 15 täulıkke qamauǧa alynady. Al üşınşı ret qaitalanǧan jaǧdaida osy azamat 10 jylǧa kölık jürgızu kuälıgınen aiyrylady jäne 30 täulıkke qamauǧa alynady.
Sondai-aq, kölık jyldamdyǧyn belgılengen jyldamdyqtan 40 şaqyrymǧa deiın arttyrǧandardy jürgızu kuälıgınen aiyru jazasyn deputattar 30 ailyq eseptık körsetkış mölşerındegı aiyppūlǧa auystyrdy.
Jol qauıpsızdıgın saqtau üşın tiıstı organdar qoldan kelgennıŋ bärın jasauda. Onyŋ qanşalyqty tiımdı bolatynyn aldaǧy uaqyt körsetse kerek.
Gülmira AIMAǦANBET
