Konstitusiia – azamattardyŋ bostandyǧy men qūqyqtary saqtaluynyŋ, elımızdıŋ tūraqty damuynyŋ kepılı retınde zaman sūranysyna jauap berıp keledı. Bügıngı elektrondy, iaǧni sifrlyq örkeniet däuırınde memlekettık qyzmet jüiesıne qoiylatyn talap ta küşeiude. Qoǧam sifrlyq örkeniettıŋ jetıstıgıne sai transformasiialanǧanymen, Konstitusiia azamattar men memleket damuy üşın negızgı qūjat, baǧdar bolyp qalatyny sözsız.
Oişyl Şäkärım Qūdaiberdıūlynyŋ «qūbylǧan älem jarysy, aqyldy jannyŋ tabysy» degen sözı bar. Demek, bügıngı älemdık örkeniettıŋ jemısı sifrlyq tehnologiiany paidalanu el damuy üşın qajet.
Sifrlyq örkeniet memlekettık organdardyŋ aldyna jaŋa mındetter qoiyp otyrǧanyn atap aituǧa bolady. Būl eŋ äuelı Konstitusiianyŋ myzǧymas negızgı qaǧidalaryna orai azamattardyŋ qūqyqtary men bostandyqtaryna, är azamattyŋ jeke basyna qatysty qūpiialyqtyŋ saqtaluy jäne aqparat qauıpsızdıgın qamtamasyz etu mäselesımen tıkelei bailanysty.
Konstitusiianyŋ 33-babynyŋ 4-tarmaǧynda azamattardyŋ memlekettık qyzmetke kıruge teŋ qūqyǧy bary aitylǧan. Qazaqstan Respublikasynyŋ Tūŋǧyş Prezidentı-Elbasy Nūrsūltan Äbışūly Nazarbaev käsıbi memlekettık apparatty qalyptastyru turaly ünemı aityp keledı. Prezident Qasym-Jomart Kemelūly Toqaevtyŋ sailaualdy baǧdarlamasynda aiqyndalǧan maqsattar men mındetterdı jüzege asyru boiynşa Agenttık jūmysyn jalǧastyruda. Käsıbi memlekettık apparatty qalyptastyru, qoǧamǧa aşyqtyq pen sapaly qyzmet körsetu, memlekettık qyzmetşılerdıŋ qūqyqbūzuşylyqqa jol bermeu mäselesı kün tärtıbınen tüsken emes.
Joǧaryda atap ötkenımdei, memlekettık qyzmetşılerdıŋ ıs-äreketı qoǧamnyŋ qataŋ baqylauyna ötıp keledı. Azamattardyŋ internet resurstaryn erkın paidalanuy qoǧamdyq baqylauǧa jaŋa serpın berude. Būl oraida Agenttık qoǧamdaǧy özgerısterge sai tiıstı ıs-şaralardy atqaruda. Atap aitqanda, 2015 jyldan berı memlekettık qyzmetşılerdıŋ qūqyqbūzuşylyq faktılerı 80 paiyzǧa tömendedı. Memlekettık qyzmetşılerdıŋ qūqyq būzu faktılerınıŋ tömendeuı bır jaǧynan zaŋmen belgılengen memlekettık organdarda Ädep jönındegı uäkıl institutynyŋ engızıluımen bailanysty bolsa, ekınşı jaǧynan sifrlyq däuırdegı azamattyq belsendılıktıŋ artuymen, sondai-aq Agenttıktıŋ profilaktikalyq maqsattaǧy jürgızgen jūmystarynyŋ nätijesı dep aitu oryndy.
Memlekettık qyzmette lauazymdyq ılgerıleude meritokratiia qaǧidasy erekşe mazmūnǧa ie. Meritokratiia qaǧidasymen jürgızılgen kadrlardy taŋdau men olardy ösıru qabyldanatyn şeşımderdıŋ joǧary sapasyn qamtamasyz etedı. Būl degenımız, Konstitusiianyŋ äleuetın jüzege asyruǧa baǧyttalǧan basty qadam bolyp tabylady. Sebebı memlekettık qyzmettegı bılıktı kadrlar – sapaly zaŋdar men bilık tarmaǧyndaǧy qabyldanatyn sapaly şeşımderdıŋ kepılı.
Meritokratiiany äleumettık modernizasiianyŋ qūramdas bölıgı retınde qarastyru kerek. Meritokratiia – adamdardyŋ äleuetın jüzege asyru qūraly. Meritokratiia qaǧidatyn engızu memlekettık qyzmetkerdıŋ öz eŋbegınıŋ obektivtı türde baǧalanatynyna senımın qalyptastyrady. Iаǧni memlekettık apparatqa degen senım joǧarylaidy.
Bügıngı Qazaqstandaǧy memlekettık qyzmetşılerdıŋ ortaşa jasy 38 jasty qūrap otyr. Sondai-aq, memlekettık qyzmetşılerdıŋ ortaşa eŋbek ötılı 10 jyl. Būl öz kezegınde sifrlyq örkeniettıŋ jetıstıkterın igeruge tolyq mümkındık beredı. Memlekettık qyzmetşılerdıŋ basym köpşılıgı jaŋa tehnologiialardy öz jūmystarynda erkın paidalana alady dep nyq senımmen aituǧa bolady.
Osy tūsta aita ketetın bır mäsele, ol memlekettık qyzmetşılerdıŋ qoǧamǧa aşyqtyǧy turaly. Bügınde sifrlyq örkeniettıŋ jetıstıgı retınde internet jelısınıŋ keŋ taraluyn aitu oryndy. Osy oraida, qoǧammen kerı bailanys üşın smartfondardyŋ qyzmetı aitarlyqtai qajet. Mäselen, memlekettık qyzmet turaly zaŋnyŋ 4-babynyŋ 15 tarmaǧynda memlekettık qyzmet qoǧamdyq pıkır men jariialylyqty eskeru qaǧidalaryna negızdeledı dep körsetılgen.
El Prezidentı Qasym-Jomart Toqaev «Bız üşın qarapaiym halyqtyŋ äleumettık jaǧdaiyn bılu jäne der kezınde äreket etu öte maŋyzdy. Äkımder halyqtyŋ sūranystaryna jedel den qoiyp, tüsındıru jūmystaryn jürgızuı tiıs» dep, äleumettık jelılerde belsendı jūmys ısteu maŋyzdylyǧyn atap öttı.
Memlekettık qyzmetşılerdıŋ äleumettık jelılerdı belsendı paidalanuy bügıngı zamannyŋ sūranysyna ainalyp otyr. Demek, memlekettık qyzmetşılerge öz qyzmetınde aqparattyq qauıpsızdık mäselesınde jauapkerşılıktı jeke moiynyna ala otyryp, smartfondardy paidalanu mümkındıgın beru sifrlyq däuırdıŋ talaby dep oilaimyn.
Memlekettık körsetıletın qyzmet sapasyn būdan ary arttyru baǧyty boiynşa da jūmystar jürgızılude. Konstitusiia qabyldanǧan şaǧynan bastap memleket pen azamat qatynastaryn qūruǧa, servistık memlekettıŋ ūlttyq modelın jasaqtauǧa baǧyttalǧan.
Osyǧan bailanysty, adam memlekettıŋ eŋ qymbat qazynasy retınde konstitusiialyq jariialanuy Qazaqstanda servistık memlekettık basqarudy jetıldırudıŋ negızın qalady. Būl qyzmet alu kezındegı «klientke baǧdarlyq», aşyqtyq jäne qoljetımdılık prinsipterı negızındegı memlekettık apparattyŋ azamattarmen qatynasyn qalyptastyrdy.
Memlekettık basqarudy jaŋǧyrtu basymdylyqtary retınde memlekettık qyzmetter körsetu salasyn reformalaudyŋ eŋ maŋyzdy kezeŋı dep 2007 jyldy aituǧa bolady. Būl jyly alǧaş ret ūlttyq zaŋnamaǧa -«Äkımşılık räsımder turaly» Zaŋyna «memlekettık körsetıletın qyzmetter» tüsınıgı engızıldı. Sol jyly Ükımet 132 qyzmetten tūratyn Memlekettık körsetıletın qyzmetter tızılımın bekıttı. Bügın qyzmetter sany 5,5 esege (740 qyzmet) artty.
Atalǧan salany konstitusiialyq prinsipter negızınde damytudyŋ özektı şeşımı retınde 2013 jyly «Memlekettık körsetıletın qyzmetter turaly» jaŋa zaŋynyŋ qabyldanuy boldy. Būl zaŋ memlekettık qyzmetter körsetu kezınde azamattardyŋ qūqyqtary men zaŋdy müddelerın qorǧaudy qamtamasyz etuge baǧyttaldy. Mysaly, 2018 jyly Agenttık qyzmet aluşylardyŋ būzylǧan qūqyqtarynyŋ 86% jaǧdaiynda qalpyna keltırdı.
Elbasy «Sifrlyq Qazaqstan» memlekettık baǧdarlamasyn qabyldaǧan sätten bastap elde memlekettık qyzmetterdı elektrondyq nysanǧa köşıru boiynşa üdemelı jūmys atqarylyp jatyr. Bügın Tızılımdegı memlekettık qyzmetterdıŋ jalpy sanynyŋ 72,7%-y elektrondyq nūsqaǧa köşırılgen. Bügıngı taŋda barlyq körsetılgen qyzmetter sanynyŋ 76%-y – onlain rejimde, al «bır tereze» qaǧidaty boiynşa 13%. Būl rette, barlyq lisenziialar jäne rūqsat beru qūjattary käsıpkerlerge tek qana elektrondyq nūsqa berıledı.
Qabyldanyp jatqan şaralar Qazaqstanǧa elektrondyq ükımettı damytu indeksınde Aziia elderı arasynda aldynǧy oryndardy iemdenuge mümkındık berdı. Al BŪŪ-nyŋ osyndai indeksınde 193 el arasynan 39 oryndy ielendık.
Tūŋǧyş Prezidentımızdıŋ tapsyrmasyna säikes 2019 jyly memlekettık qyzmetterdıŋ 80 paiyzy elektrondyq formatqa köşırıletın bolady, al 2020 jyly ol 90%-ǧa jetedı dep kütılude.
Şeteldık ozyq täjıribenı ala otyryp, älemdık köşbasşylar deŋgeiıne jetudı maqsat tūtu memlekettık qyzmetter körsetu kezındegı jaŋa qūraldardy, tehnologiialardy jäne mehanizmderdı engızu būl salanyŋ tūraqty türde jetıluıne mümkındık beredı. Būl rette, Konstitusiia azamattardyŋ qūqyqtary men bostandyqtary jäne zaŋdy müddelerın qorǧaudyŋ kepılı bolady.
Sifrlyq örkeniettıŋ qarqyndy damuyna qaramastan, Qazaqstannyŋ ärbır azamaty öz ıs-äreketınde konstitusiianyŋ qaǧidalaryna, zaŋ talaptaryna baǧynuy maŋyzdy. Būl öz kezegınde tūraqtylyq pen qarqyndy damuǧa yqpal eterı aiqyn.
Darhan JAZYQBAEV,
Memlekettık qyzmet ısterı agenttıgı töraǧasynyŋ
orynbasary
