Baspanaly astanalyqtardyŋ köpşılıgı PİK qyzmetıne köŋılı tola bermeidı. Sodan da bolar, qoldanystaǧy PİK (päter ielerınıŋ kooperativı) aldaǧy uaqytta qyzmet körsetu aiasyn özgertıp, MİB (mülık ielerınıŋ bırlestıkterı) nemese QS (qarapaiym serıktestık) bolyp auystyrylyp jatyr.
Onyŋ qarjylyq shemasy da asa kürdelı ärı qazırgıdei jabyq emes. Bır üi – bır basqaru organy (MİB nemese QS) – ekı banktık şot (aǧymdaǧy jäne jinaq). Būl da özımız üirengen PİK-ke balama ūiym sekıldı, degenmen endıgı jerde jauapkerşılık tūrǧyndarǧa auysyp, menşık ielerı özderı baspanalaryn qadaǧalap, jūmysyn özderı jürgızedı. Būl jaŋalyq qoldanystaǧy päter ielerınıŋ kooperativın 2022 jylǧy 1 şıldege deiın qaita qūru qajettıgın alǧa şyǧardy.
Özımızdegı özgerıster älemdık täjıribenıŋ ozyq ülgısınen taŋdalǧany belgılı bolar. Sol sebeptı de älemdegı tūrǧyn üilerdıŋ basqarudyŋ qalyptasqan dästürlerıne qysqaşa şolu jasaudy qajet dep şeştık.
Eŋ aldymen bız täjıribesıne süiengelı otyrǧan şet elderde köppäterlı tūrǧyn üilerdı basqaru käsıpkerlıktıŋ bır türı retınde qalyptasqan. Iаǧni ol biznes nysany retınde jekemenşık ielerınen syiaqy alady, olar öz kezegınde ǧimaratty kütıp-ūstauǧa jauapty.
Būl rette basqaruşylyq şeşımderdı, bırınşı kezekte, qarjyny basqaru jäne tauarlar men qyzmetterdı satyp aluǧa kelısımşarttar jasau turaly üi ielerı serıktestıgınıŋ (bırlestıkterınıŋ) basqaru organdary qabyldaidy.
Şeteldık täjıribenıŋ bızde joq basymşylyǧy būl salanyŋ mamandarynyŋ käsıbi bılıktılıgıne köŋıl bölıngen. Elderınde basqaruşy kompaniialardyŋ mamandaryn daiarlaityn ortalyqtar bar. Basqaruşylardyŋ bılımıne män berılıp, käsıbi menedjment qauymdastyqtary osy salaǧa qajettı negızgı jäne qosymşa bılım beru kurstaryn ūsynady. Mūndai kurstarda oqytu baiypty bılım men praktikalyq daǧdylardy qalyptastyrady. Tūrǧyn üidı basqaruda mamandardy daiarlaudyŋ maŋyzdylyǧy sol, köptegen politehnikalyq universitetter men bırge arnaiy kolledjder menedjer mamandyǧyna oqytyp, ony bıtırgen soŋ bırden jūmysqa kırısuge mümkındık beretın negızgı bılım beredı.
Jyljymaityn mülıkterdı basqaru ısınde asa talapşyl retınde Germaniia ülgısın alyp qarauǧa bolady. Arnaiy bılımmen qatar basqaruşynyŋ basqa joǧary diplomy, ekonomist, zaŋger, injener nemese äleumettık qyzmetkerlerge qajettı sanatty bılıgı bolyp, tek jeke basynyŋ qasietterımen qatar kelıssöz jürgızıp, tūrǧyndarmen tıl tabysa alatyn, ara-tūra tuyndaityn daulardy şeşe alatyndai qabılettı boluy tiıs. Talap osyndai. Dese de nemısterdıŋ tek 20 paiyzynyŋ ǧana jeke jyljymaityn mülıgı bar. Köpşılıgı baspana jaldaidy, sol sebeptı tūrǧyn üidı jalǧa alu joǧary damyǧan. Būl jaǧdaida kıreberıstıŋ nemese bükıl üidıŋ iesı, onyŋ ökılı jalǧa aluşylardan jaldau aqysy men qyzmet körsetu aqysyn alady, al qalǧan tölemder resurs jetkızuşı ūiymmen kelısım boiynşa kommunaldyq qyzmetterge tıkelei tüsedı. Ärbır köpqabatty üide ǧimarat menedjerı bolady. Olardyŋ mındetterıne üidı basqaruǧa bailanysty ūiymdastyruşylyq mäseleler kıredı. Üidıŋ är qabatynda päterşılerdıŋ bırge tūru standarttary men erejelerı ılıngen. Köbınese olar kıreberıste jäne üidıŋ alaŋqailarynda tärtıp pen tazalyqty saqtaudy nyqtaidy. Eger üi basqarmasy bolmasa, onda kommunaldyq jäne tūrǧyn üi qyzmetterın körsetu, qar men qoqysty şyǧaru mäselelerın şeşuge barlyq jauapkerşılık üi tūrǧyndaryna tüsedı.
Vengriiada «Päter ielerınıŋ assosiasiialary» turaly zaŋǧa säikes kondominium obektılerınıŋ menedjerlerı bolyp tek tiıstı käsıbi daiyndyǧy bar adamdar bola alady. 1999 jyldan bastap elde «kondominium menedjerı» jäne «jyljymaityn mülık menedjerı» mamandyqtary boiynşa kurstarǧa memlekettık lisenziia aldy. Ekı kurs da käsıbi daiyndyq kriteriilerıne säikes keledı jäne emtihandar Vengriianyŋ Işkı ıster ministrlıgınıŋ būiryǧyna säikes qabyldanady.
Fransiiada ötken ǧasyrdyŋ 90-jyldary sumen qamtamasyz etu, qoqys jinau jäne köşelerdı tazalau jüiesı jekeşelendırılgen bolatyn. Kommunaldy qyzmetter men qoǧamdyq kölıktıŋ bırqatary jeke sektorǧa öttı. Mūndaǧy tūrǧyn üilerdı basqaru būl elderdıŋ ökılettıkterı men mındetterınıŋ ülken sany bar eŋ kışı jäne tūraqty äkımşılık-aumaqtyq bırlıgı – kommunalardyŋ qūzyretınde. Kommuna – osydan ekı ǧasyr būryn qabyldanǧan äkımşılık-aumaqtyq ūiym. Qazır elde 36000 kommuna bar, onyŋ basym bölıgı – ırı qalalardan alys aimaqtarda.
Būl elde 1,4 million üi 70 myŋ aksionerlık qoǧamǧa – tūrǧyn üidıŋ menşık ielerıne bırıktırılgen. Olardyŋ 50 myŋy jyljymaityn mülıktı basqaruşy kompaniialardyŋ (operatorlardyŋ) qyzmetın paidalanady, 20 myŋy derbes basqarylady. Operator (basqaruşy kompaniia) bırınşı kezekte qyzmetter men baǧalardyŋ şarttary men tızımın körsetetın basqaru şartyna säikes jäne säikes kündelıktı basqaruǧa jauap beredı.
Paidalanuşy ūiym tūrǧyn üi-kommunaldyq qyzmetterdı ne derbes, ne mamandandyrylǧan kompaniialarmen kelısım boiynşa körsetedı (jöndeu men qūrylys, aumaqty tazalau, qar, küzet, qoqys şyǧaru jäne t. b.). Jūmys ısteitın ūiym jyl saiyn jalǧa aluşylarǧa kırıster men şyǧystar, sondai-aq päter ielerı qoǧamynyŋ balansy turaly esep beredı. Helsinkidıŋ özınde barlyq kommunaldyq jüielerdı qala äkımşılıgı basqarady.
AQŞ-ta üidıŋ ışındegı injenerelık jelılerdı bır firma, jylytu, elektr qūrylǧylarynyŋ körsetkıştkerımen ekınşı firma, jylytu jüiesın qamtamasyz etetın basqa firma bolsa, taǧy sol siiaqty ärqaisysyna jauapty bırneşe firmalar jūmysty qatar jürgızedı. Būl ıstı basqaruda da mamannyŋ bılıktılıgı maŋyzdy. Ol üşın üi ielerıne kelısımşarttyq naryqty jäne ärtürlı tehnologiialardy qoldanudyŋ artyqşylyqtaryn tüsındıretın, naryqtaǧy baǧany bıletın, qarjylandyrudyŋ ärtürlı qūraldaryn meŋgergen jäne osy mäseleler boiynşa keŋesşı qyzmetın atqaratyn menedjer qajet.
Basqaru formasynyŋ qai ülgısın alyp qarasaq ta, qyzmet körsetu operatorlaryna tölenetın qarjy jeke tūrǧyndardyŋ qaltasynan tölenedı. Mäsele sol qarjyǧa qandai qyzmet aluynda ǧana.
