nemese «Anaǧa taǧzym» eskertkışı turaly bır üzık oi
Bügınderı Şymkentten şyǧyp, Taşkentke bet alǧan jolauşylardyŋ bärı bolmaǧanmen, köpşılıgı Qazyǧūrt audanynyŋ Saraphana auylyn basyp ötetın kürejoldyŋ oŋ qaptalyndaǧy biık jotanyŋ bıraz bölıgın alyp jatqan «Mäŋgılık el» keşenıne soqpai ketpeidı.
Olar saiabaqty, osynda boi kötergen eskertkışter men kesenelerdı aralai jürıp, söz joq, keremet bır äserge bölenedı, el tarihynda öşpes ızı qalǧan tolaǧai tūlǧalardyŋ ömırı men erlıgıne qanyǧa tüsedı. Demek, elımızge tanymal ruhaniiat janaşyry, mesenat Beket Tūrǧaraevtyŋ bastamasymen qolǧa alynǧan, keluşılerdı el tarihyna boilatatyn, jastyŋ da, jasamystyŋ da Otanǧa degen süiıspenşılıgın oiatatyn būl tarihi-mädeni keşennıŋ bolaşaq üşın de maŋyzy zor desek qatelespeimız.
Tūtas keşendı qūrap tūrǧan är eskertkıştıŋ şerter syry mol. Tün ūiqysyn tört bölıp, bır qolymen besıktı, ekınşı qolymen älemdı terbetetın, adamzatqa älemnıŋ jaryǧyn syilaǧan, düniedegı eŋ aiauly jan – analardyŋ qūrmetıne ornatylǧan «Anaǧa taǧzym» eskertkışı de alystan közge şalynady. Biıktıgı 11 metrlık būl eskertkış 2020 jyly Ūly Otan soǧysyndaǧy Jeŋıstıŋ 75 jyldyǧyna orai ornatylypty. Ananyŋ kelıstı kelbetın eskertkıştıŋ tūǧyryndaǧy myna sözder de tolyqtyryp tūrǧany sözsız: «Eskertkış köpūltty Keŋester Odaǧy halqynyŋ eldıgı men erlıgıne syn bolǧan Ūly Otan soǧysynyŋ jeŋıspen aiaqtalǧanyna 75 jyl toluyna arnaldy. Taǧdyryn oqqa bailaǧan er-azamattar maidanda qan keşıp jürgende, baqytyn soǧys ūrlaǧan arular olardyŋ ornyn basyp, belderı qaiysa jürıp eŋbek ettı, qarttar men balalardy aman saqtauǧa, jeŋıstı jaqyndatuǧa baǧa jetpes üles qosty. Ölım men ömır beldesken 1418 kün men tün! Qanşama äiel qara jamylyp, soǧys jesırı atandy. Jaryn, äkesın, balasyn kütuden jalyqpaǧan, qosaǧynyŋ qaraşaŋyraǧyn qūlatpaudy, ar-ūiatty oilaumen taŋdy atyrǧan asyl analar qandai qūrmetke bolsyn laiyq. Aiauly, qaharman Analar – būl Eskertkış Mäŋgılık El ūrpaǧynyŋ özderıŋızge degen şeksız rizaşylyǧynyŋ belgısı!»
Eskertkışte jas säbiın iyǧyna köterıp, maidanǧa ketken er-azamattardy joqtatpai, egıs dalasynda qol oraqpen egın oryp jürgen auyl eŋbekkerı – qarapaiym qazaq äielı beinelengen. Onyŋ qolymen maŋdaiyn köleŋkelep, alysqa qaraǧan mūŋly ajarynan taǧdyrdyŋ tauqymetıne moiynsynbai, Jeŋıstı jaqyndatuǧa öz ülesımdı qosamyn degen ūmtylysyn aŋǧarasyz. Osy beine arqyly ataqty müsınşı soǧys örtınıŋ öşkenıne ǧasyrǧa juyq uaqyt ötse de, onyŋ zardaby zor bolǧanyn eske salady.
Osy eskertkıştıŋ aldynda tūrǧanda maidanger-aqyn Syrbai Mäulenovtıŋ «Soǧystan qaitqan soldattar» öleŋınıŋ:
«Jautaŋdap qarap
dala tūr,
Köz jasyn sürtıp
jaŋa bır.
Habarsyz ūlyn sūrauǧa
Jolyŋdy tosyp
ana jür.
Qanşa üidıŋ ūrlap
adamyn,
Qanşa üide sönıp qaldy
ottar
Kördıŋ be ūlyn ananyŋ,
Soǧystan qaitqan
soldattar.
Keşıkpei jarym
keler dep,
Törınen sailap oryndy.
Batysqa qarap eleŋdep,
Aru jür tosyp
jolyŋdy…»
degen joldary erıksız oiǧa oralady.
Osy arada būl beinenı adam sezımıne äser etıp, köŋıl tolqynyna tebırenıs tuǧyzatyn alyp eskertkış etıp jasaǧan, analarymyzdyŋ meiırımge toly kelbetın kelıstı keskındegen biık önerdıŋ belesıne şyqqan, keşegı Keŋester odaǧynyŋ Memlekettık syilyǧynyŋ iegerı atanǧan, Reseidıŋ halyq suretşısı, Resei Önertanu ǧylym akademiiasynyŋ akademigı, älemge keŋınen tanymal «Memlekettık Burganov muzeiı» şeberhanasynyŋ 85 jastaǧy ataqty suretşısı Aleksandr Nikolaevich Burganov ekenın aita ketsek, artyq bolmas.
Bız «Mäŋgılık el» saiabaǧyndaǧy önerdıŋ ozyq tuyndysy dep baǧalauǧa laiyq bır ǧana eskertkıştı söz ettık. Al mūnda ūlttyŋ tūǧyry biık tūlǧalaryn, maǧynasy tereŋ, mazmūny biık mūrattardy därıpteitın eskertkışter men keseneler şoǧyry jeterlık. Olai bolsa, atalmyş keşennıŋ biyl Abai atyndaǧy ädebiet pen öner salasyndaǧy Memlekettık syilyqqa ūsynyluy öte oryndy demekpız. Memlekettık komissiia ūsynylǧan şyǧarmalardyŋ sūlulyq sipatymen qatar, tereŋ maǧyna maŋyzyna da köŋıl böletınıne, ädıl şeşım qabyldaitynyna, tuǧan jer tösın «Mäŋgılık saiabaqpen» körkeitken şyǧarmaşylyq toptyŋ eŋbegıne joǧary baǧa beretınıne senemız.
Jarasbai SÜLEIMENOV,
Qazaqstan Jazuşylar odaǧynyŋ müşesı, maǧjantanuşy
