Astanada soŋǧy bır aidyŋ kölemınde tört bırdei jetelsatydan aqau şyǧyp, halyqty sary uaiymǧa salyp qoidy. Mäselen, 13 jäne 21 säuır künderı «Edem Palas-1-2» tūrǧyn üi keşenındegı jedelsaty syr berdı. Sondai-aq, 6 mamyrda «Aiia», al 11 mamyrda «Uspeh» tūrǧyn üi keşenınde oqys oqiǧa oryn aldy. Abyroi bolǧanda tört bırdei apattan adamdar zardap şegıp, qaitys bolǧan joq. Äitse de, saqtyq şaralaryn der kezınde jasamasa qaiǧyly jaǧdaiǧa duşar boluymyz äbden mümkın. Sebebı būǧan deiın jedelsatydaǧy apattyŋ saldarynan adam şyǧyny bolǧan edı.
TALAP BOLMAǦANNAN TŪRALAIDY
Osy oqiǧadan soŋ Astana äkımı Äset İsekeşevtıŋ töraǧalyǧymen jedelsatyǧa bailanysty jiyn öttı. Atalǧan jiynda qala äkımı qūzyrly oryndarǧa ısten şyqqan jedelsatylardyŋ mäselesın şeşudı tapsyrdy. Äkımnıŋ aituynşa, oqys oqiǧanyŋ jiı oryn aluyna päter ielerı kooperativınıŋ būl mäselege jürdım-bardym qarauy sebep bolyp otyr. Mäselen, zaŋ boiynşa jedelsaty kompaniialaryn taŋdauda PİK är tūrǧynmen kelısıp, sonyŋ negızınde şeşım şyǧaruy tiıs. Alaida köptegen PİK qūny arzan bolǧandyqtan, täjıribesı joq jedelsaty kompaniialaryn taŋdap jatady. Öitkenı qondyrǧylarǧa qyzmet körsetu boiynşa lisenziialaudyŋ alyp tastaǧannan keiın jedelsaty şaruaşylyǧynda käsıbi mamandar tapşy bolyp otyr. Aitalyq, qazırgı taŋda qalada 69 kompaniia jūmys ısteidı. Al jedelsaty kompaniialary qauymdastyǧynyŋ mälımetı boiynşa, onyŋ tek 10-y ǧana tiıstı talaptarǧa jauap bere alady eken.
– PİK tarapynan baqylau bolmaǧandyqtan jäne jedelsaty mekemelerınıŋ tiıstı jūmystardy jürgızbegendıkten, qalada «Edem Palas 1, 2», «Aiia», «Uspeh» sekıldı tūrǧyn-üi keşenderındegı liftılerdıŋ apatty toqtau jaǧdailary oryn aldy. Josparly jūmystar paidalanu merzımınde kem degende 2 ret ötuı tiıs, alaida ondai jūmystar jürgızılmeidı. Saldarynan liftıler synady. Zaŋǧa säikes, būl jūmystardy PİK osy maqsatta qarajat jinau boiynşa jinalys ötkızuge mındettı. Eger tūrǧyndar ortaq mülıktı ūstauǧa aqşa şyǧaruǧa kelıspegen jaǧdaida PİK mäselenı sot tärtıbı aiasynda şeşuı tiıs. Sonymen qatar, qalada qūrylys saluşylardyŋ jauapsyzdyǧynan 23 jedelsaty ıske qosylmaǧan, – dedı äkım.
Baiqaǧanymyzdai, jedelsatydaǧy oqys oqiǧa qondyrǧylarǧa qyzmet körsetu boiynşa lisenziialaudy alyp tastaǧannan keiın oryn alyp otyr. Qataŋ talap bolmaǧannan keiın kez kelgen adam kompaniia qūryp, arzan qyzmet körsetudı tabys közıne ainaldyryp aldy. Ökınışke qarai, olar arzan tabystyŋ arty qaiǧyly jaǧdaiǧa duşar etetının sezbei otyrǧan tärızdı. Toqsan auyz sözdıŋ tobyqtai tüiını «arzannyŋ jılıgı tatymaitynyn» eskeretın kez keldı.
ADAMNYŊ BASY KOMPANİIаNYŊ DOBY EMES
Elorda äkımı tūrǧyn üi inspeksiiasy basqarmasy prokuraturamen bırlesıp, vedomstvoaralyq toppen qaladaǧy barlyq jedelsaty mekemelerıne jappai tekserıs jürgızu kerek dep tapsyrma berdı. Sondai-aq ol jöndeu jūmystaryn jürgızu jäne qondyrǧylardy auystyru kestesı men reestrın jürgızu qajet ekenın eskerttı.
– «Aimaqtardy damytu baǧdarlamasy» aiasynda ısten şyqqan 63 jedelsaty boiynşa kelesı mehanizmder arqyly: 70% – nesie, 30 % – MJS arqyly jedelsaty kompaniialary qarajat bölınsın. Iske qosylmaǧan 23 jedelsaty boiynşa saraptama jasap, olardy ornatu boiynşa qarajat qarastyrylsyn. Qalanyŋ TJD jäne IID jedelsaty jaǧdaiyna qatysty tüsetın barlyq dabyldarǧa jedel äreket etsın. Astana qalasy tūrǧyn üi inspeksiiasy basqarmasy jedelsaty Qauymdastyǧymen jäne «Atameken» ŪKP bırlesıp adamdar ömırıne qauıp töndıretın mamandandyrylmaǧan kompaniialar jūmystaryn şekteu boiynşa özgertuler daiyndasyn, – dep äkım naqty tapsyrma berdı.
Äset İsekeşevtıŋ soŋǧy tapsyrmasy saladaǧy tüitkıldı mäselenı şeşuge aitarlyqtai äser etuı mümkın. Öitkenı qauıp tudyratyn mamandyqtarǧa qatysty bilık qataŋ pozisiia ūstauy qajet. Naqtyraq aitsaq, 69 kompaniianyŋ talapqa sai jauap beretın ökılderı ǧana jedelsaty mäselesımen ainalysuy kerek.
JEDEL AUYSTYRU KEREK
Qazırgı taŋda Astanada 6 577 jedelsaty tırkelgen, onyŋ 4 879 tūrǧyn-üilerde, al 1 728 äkımşılık ǧimarattarda ornalasqan. Mıne, osy jedelsatylardyŋ 63-nıŋ paidalanu merzımı äldeqaşan ötıp ketken. Sondai-aq, 23 liftı üilerdı tapsyrǧannan berı ıske qosylmaǧan körınedı. Tūrǧyn üi inspeksiiasynyŋ basşysy Älihan Quatbekovtyŋ aituynşa, jedelsatylardy auystyruǧa ketetın qarjynyŋ 70% memleket öteidı. Al qalǧan qarjynyŋ 30 paiyzyn jedelsaty kompaniialary öz moinyna alady.
– Qarjylandyru TKŞ jaŋǧyrtu baǧdarlamasynyŋ MJMK aiasynda qaitarymdy qarjy esebınen jüzege asyrylady. Jedelsatynyŋ satyp alu qūnyn arzandatu üşın jaŋǧyrtu baǧdarlamasy engızıldı. Qaitarymdy qarjynyŋ esebınen jyl saiyn 5-7 jedelsatyny jaŋasyna auystyramyz. Tūrǧyndar ol qarjyny 7-10 jyl ışınde ai saiynǧy tölem arqyly qaitarady. Sondai-aq, 1-2-şı qabatta tūratyn tūrǧyndar da jedelsatyny auystyruǧa qajettı qarjyny töleuge atsalysulary tiıs, qalǧan 30 paiyzyn jedelsaty qondyrǧysyn ornatu, montajdau jäne jöndeumen ainalysatyn kompaniialar öteidı. Jedelsaty kompaniiasy men tūrǧyndar arasyndaǧy kelısım şart bes jylǧa jasalady. Osy aralyqta kompaniia qondyrǧynyŋ paidalanuǧa jaramdy boluyna kepıldık beredı, – dedı ol.
Basqarma basşysynyŋ aituynşa, tūrǧyndardyŋ jedelsaty ornatuyna jan-jaqty jaǧdai jasalady. Alaida bölıngen qarjyny tūrǧyndardyŋ özı 7-10 jyl ışınde ai saiynǧy tölem arqyly tölep qūtyluy kerek. Al mamandardyŋ aituynşa, bır jedelsatynyŋ qūny 7-den 12 mln. teŋgenı qūraidy. Būǧan qosa qondyrǧynyŋ qūnyna tūrǧyn üidıŋ neşe qabattan tūratyndyǧy da äser etedı. Tüiındei kelgende liftınıŋ qūny qymbat eken dep bylaiǧy jūrt şybyn janyn şüberekke tüiıp otyrmauy kerek.
BASQARMANYŊ QŪRYǦY QYSQA
Tūrǧyn üi inspeksiiasynyŋ basşysy Älihan Quatbekovtıŋ aituynşa, Astanada soŋǧy jyldary bırde-bır jedelsatynyŋ qūlau faktısı tırkelgen emes. Sondyqtan da ol BAQ Astanada jedelsaty qūlady dep jazuy qisynsyz degen pıkırde.
– Zamanaui jedelsatylardyŋ qūlauy mümkın emes: olar saqtandyru tetıkterımen jabdyqtalǧan, iaǧni, synatyn kezde belgı beredı ärı qūrylǧy avtomatty türde toqtap qalady. Ondai jaǧdailarda qyzmet körsetetın kompaniialar bırden synǧan qūrylǧyny qaita qalpyna keltırıp, uaqytynda reglamenttı jūmystardy jürgızulerı qajet jäne tozyǧy jetken bölşekterdı jaŋasyna auystyrulary mındet, – deidı ol.
Sondai-aq ol zaŋdaǧy qaişylyqqa bailanysty qala bilıgı jedelsaty kompaniialarynyŋ jūmysyna yqpal ete almai otyrǧanyn aşyq aitty. Osyǧan orai äkımdık Bas prokuratura men Ūlttyq ekonomika ministrlıgıne baqylau qyzmetın basqarmaǧa beru turaly ötınış joldaǧan. Qazırgı taŋda osy mäselenı şeşu üşın jan-jaqty jūmys jürgızılıp jatyr.
– Bızdıŋ basqarmamyzdyŋ qyzmetkerlerı memlekettık inspektor märtebesıne ie boluy kerek. Būl jedelsaty mekemelerınıŋ jūmysyn baqylauǧa mümkındık beredı. Eger būl qūzyrǧa ie bolsaq, tehnikalyq aqau tuyndaǧan jaǧdaida ony joiǧanǧa deiın jedelsaty jūmysyn toqtata alamyz, – deidı Älihan Quatbekov.
Şyny kerek, jedelsaty mäselesınde jedel türde şeşetın mäseleler şaş etekten. Onyŋ eŋ bırınşısı, atalǧan salada qyzmet körsetetın kompaniialarǧa qataŋ talap qoiu kerektıgı bolyp otyr. Öitkenı soŋǧy bır aida bolǧan oqys oqiǧalar jedelsatynyŋ eskılıgınen emes, kompaniialardyŋ bılıksızdıgı men nemqūrailyǧynan tuyndap otyr. Äitpese, «Edem Palas-1,2» «Aiia», «Uspeh» tūrǧyn üi keşenderı bertınde salynǧan jaŋa ǧimarattar emes pe? Alaida jaŋa jedelsatylardyŋ özı apatty jaǧdaiǧa duşar bolyp otyrsa, paidalanu merzımı äldeqaşan ötıp ketken 63 qūrylǧy turaly ne aituǧa bolady?
Serık JOLDASBAI
