Ludomaniia adamzatty şyŋyrau qūdyqqa batyryp bara jatqan ǧalamdyq problemaǧa ainaldy. Oǧan qazaq qoǧamyn da qosuǧa bolady. Bügınde Qazaqstanda qūmar oiynǧa täueldı 1 millionnan astam oiynpaz bolsa, olar qūmardarǧa trillion teŋgeden astam şyǧyndady. Mūnyŋ qauıp-qaterı Parlament tyŋdauynda söz boldy.
HHI ǧasyrdaǧy qauıptı qūbylystyŋ bırı – qūmar oiynǧa täueldı bolu nemese «oiynpazdyq dertı». Uaqytyn, aqşasyn, küş-jıgerın qūmar oiynǧa jūmsaityn täueldılıktıŋ adamǧa ǧana emes, onyŋ otbasyna, käsıbi qyzmetıne jäne qoǧamǧa ziiany köp. Äbden tyǧyryqqa tırelgen ludomandar suisidke jiı barady, qūqyq būzyp, qylmys jasaidy jäne äielımen ajyrasady. Äleumettık mäselelerdıŋ aldyn alu maŋyzdy. Būl turaly Mäjılıs deputaty Ruslan Berdenov:
– Qazaq qoǧamynda 1 millionnan astam adamda oiynǧa täueldılık bar. 700 myŋnan astam nemese mektep jasyndaǧy balalardyŋ jalpy sanynyŋ 20 paiyzy alǧaş ret bäs tıgıp ülgerdı. Ajyrasqan erlı-zaiyptynyŋ 38 paiyzyna ludomaniianyŋ äserı bar. 2022 jyly 3676 suisid jasalsa, onyŋ ärbır 5 jaǧdaiy qūmar oiynǧa täueldılıkten oryn aldy. 157 myŋ qūqyq būzuşylyqtyŋ 20 paiyzy nemese 31 myŋy qūmar oiynǧa bailanysty jasaldy, – deidı.
Qazır ludomaniianyŋ keŋ etek alǧany sonşalyq, sarapşylar qai eldıŋ tūrǧyndary qūmar oiynǧa beiım, olar sport stavkasyna, älde lotoreia oiynyna qyzyǧa ma, jylyna qanşa qarjy şyǧyndaidy degen sūraqtarǧa jauap ızdei bastady. Qūmar oiynǧa beiım elder reitingınde Australiia tūrǧyndary erekşelenedı. Būl el azamattary oiyn avtomaty men bukmekerlık stavkaǧa bäs tıgude aldyna jan salmaidy. Singapur, İrlandiia, Kanada, Finliandiia jäne Gonkong tūrǧyndary da oiynǧa oisyz berılgen.
Adamdardyŋ şekten şyqqan oiympazdyǧy qoǧamdyq tärtıp pen materialdyq tūraqtylyqqa tıkelei äser etedı. Damyǧan elderde onyŋ ziiany men zalaly qatty sezılmese de, damuşy elderde özektı psihoäleumettık mäselege ainaldy.
Köbınese auyrdyŋ üstımen, jeŋıldıŋ astymen jüretın adamdar aqşa tıgu, materialdyq zatty oinatu arqyly täuekel etıp, aqşaly boluǧa män beredı. Sonyŋ saldarynan adamda psihologiialyq beiımdılık, psihopatiia, addiktivtı mınez-qūlyq qalyptasady. Qūmar oiynnyŋ türı köp. Mäselen, lotoreiaǧa bingo, djekpot jatsa, gemblingke oiyn avtomaty, bettingke sport jarysyna bäs tıgu qaralady. Karta oiyndary – poker, blekdjek, bakkora, kazino oiyndary – ruletka, bingo, koleso, fortuna jäne taǧy basqasyna qyzyǧatyndar köp.
– 2017 jyly jaŋa Salyq kodeksı qoldanysqa enıp, sol uaqyttan berı bukmekerlık biznes 35 ese östı. Säikesınşe, 15,5 milliard teŋgeden 553,6 milliard teŋgege deiın artqanmen, salyq stavkalary 2017 jylǧy deŋgeide qaldy. Qūmar oiyndarǧa jäne bäs tıguge täueldı adamdar sanynyŋ artuy tek bukmekerlık keŋselerge tiımdı. Memleket üşın qauıptı, – deidı Ruslan Berdenov.
Psihologtar jürgızgen zertteude qūmar oiynǧa ortaşa täueldılık jasy – 17-38 jas. Däl osy jastaǧy azamattar eldıŋ ösıp-örkendeuıne qosatyn ülesı joǧary ekenın eskersek, būl qoǧam üşın qauıptı üderıs ekenı anyq. Oiynǧa täueldılık kezınde tūlǧanyŋ damu prosesınde fizikalyq, ruhani, äleumettık tūrǧyda qūldyrap, öz ortasynan alşaqtauy baiqalady.
OIYNPAZDYQTYŊ BELGISI
Psiholog Aizat İbragimovanyŋ sözınşe, bukmekerlık stavka, kazino nemese loto oiyny turaly jiı söz etıp, özınıŋ ūtqany turaly oilanady. Özınıŋ mınez-qūlqyn jäne oinauǧa nietın basqara almaidy, qaryzdy töleu nemese bäs tıgu üşın mülıktı nemese aqşany ūrlaidy, öz mülkın oiynǧa tıgu maqsatynda satady, aqşasyn ainalymǧa salady öz äreketın joqqa şyǧarady nemese öz basynda oryn alyp jatqan mäselenı bölıspeidı, bıldırtpeuge, körsetpeuge tyrysady. Eŋ qiyny, oiyn kezınde özınıŋ jürıs-tūrysyn baqylamaidy, jiı-jiı ötırık aitady. Iаǧni psihologiialyq derttıŋ türı dep baǧa beruge bolady.
– Ludomaniia – impulsiialyq auytqular tobyna jatady. Būl auru halyqaralyq klassifikasiiada F63.0 kodymen belgılendı. Qūmar oiynyna täueldı adam, materialdyq şyǧynǧa, otbasyndaǧy nemese jūmystaǧy tūraqsyzdyqqa, densaulyǧynyŋ naşarlauyna qaramastan, qūmar oiynnan bas tarta almaidy. Ünemı oinau nemese bäs tıgu mümkındıgın ızdeidı jäne täuekelden adrenalin alady, – dedı Aizat İbragimova.
Mūnyŋ äleumettık-psihikalyq ziiany – otbasy qūndylyǧy älsırep, otbasy müşelerı arasyndaǧy bailanys naşarlaidy, deviantty mınez-qūlyq paida bolady. Onyŋ biologiialyq faktory da bolady. Mäselen, qūmar oiynǧa täueldı adamda psihoaktivtı zatqa elıkteu baiqalady, detoksikasiia prosesınıŋ aǧzada būzyluy, motivasiia jüiesınıŋ özgeruı jäne psihikalyq auytqu oryn alady. Jasöspırımder men jastar arasynda oiynǧa beiımdılık bolsa, onyŋ psihologiialyq faktory ertelı-keş sezıledı. Ony ortamen dialogqa tüse almai, tūlǧalyq identifikasiianyŋ jetılmei jäne mınez-qūlyqty basqara bılmeuınen baiqauǧa bolady.
Planşet, smartfon jäne kompiuterden bas almaityn jastar qatary köbeidı. Būl ludomaniianyŋ alǧaşqy satysy ǧana. Zamanaui tehnologiianyŋ igılıgın erte jastan meŋgergender arasynda özgenıŋ adami mūŋ-mūqtajyn tüsınbeitın, ainalasyndaǧynyŋ jan qinalysyn sezıne bermeitın jastar ösıp-jetılıp keledı. Köp jaǧdaida oiynpaz jastar özıne senımsız, tūrmysta kezdesetın qiyn mäselelerdı şeşe almaityn jıgersız, mınezsız bolyp qalyptasady.
ALDYN ALUǦA BOLA MA?
Būl sūraqty Mäjılıs deputaty Ruslan Berdenovke qoidyq.
– Bırınşıden, bukmekerlık keŋselerdıŋ onlain qyzmetıne tolyq tyiym salyp, arnaiy mamandandyrylǧan aimaqtarda ǧana jūmys ısteuıne rūqsat beru maŋyzdy; ekınşıden, qūmar oiyn men bäs tıgudı jarnamalauǧa tolyq tyiym salu; üşınşıden, salyq stavkasyn joǧarylatu; törtınşıden, oiyn biznesı üşın korporativtık salyq mölşerlesın 20 paiyzdan 30-40 paiyzǧa deiın köteru; besınşıden, ainalym men biudjettı tolyqtyrudyŋ aşyqtyǧyn qamtamasyz etude bukmekerlık keŋselerdıŋ aqparattyq jüiesın Memlekettık kırıster komitetınıŋ aqparattyq jüielerımen integrasiialau kerek, – dep jauap berdı ol.
Qūmar oiyndar men bäs tıguge täueldılıktıŋ qoǧamdyq qaupın eskere otyryp, Amanat partiiasy sailaualdy baǧdarlamasyna engızıldı.
«Oiyn biznesı turaly», «Jarnama turaly», «Lotoreia jäne lotoreia qyzmetı turaly», «Salyq jäne biudjetke tölenetın basqa da mındettı tölemder turaly» qoldanystaǧy zaŋnamalyq aktılerge özgerıs engızıldı.
İnternettegı oiyn qyzmetıne, jarnamaǧa, lotomattardy jabuǧa, salyq stavkasyn arttyruǧa, bukmekerlık keŋselerdıŋ apparattyq-baǧdarlamalyq jüielerın Memlekettık kırıster komitetınıŋ aqparattyq jüiesımen bırıktıruge baǧyttalǧan tüzetu engızıldı. Tüzetulerdıŋ negızgı bölıgı boiynşa Ükımettıŋ qorytyndysy kütılude. Keibır tüzetuler qabyldandy. Mäselen, bukmekerlık keŋselerdıŋ bank qūpiiasyna qatysty aqparatty salyq organyna oiynşylardyŋ şoty, stavkalardyŋ sany, ūtys somasy, salyq şegerımıne qatysty tüzetu engızıldı.
«Obsessiia» derektı filmı deputat R.Berdenovtıŋ jeke qarajatyna tüsırıldı. Derektı filmdegı keiıpkerler – qūmar oiynǧa täueldılıkten zardap şekken adamdar.
P.S: HHI ǧasyrda adamzatqa tigızetın qauıp-qaterdıŋ türı köp, zalaly da ärtürlı. Sonyŋ ışınde ludomaniianyŋ äserı tym bölek. Tıptı memlekettıŋ bäsekege qabılettılık deŋgeiı ludomaniiaǧa täueldılıkpen ölşenetın uaqyt keledı. Sol kezde asyǧymyz alşysynan tüsu üşın qazır qamdanyp, naqty qareket ısteu kerek.
