Biylǧy tamyz keŋesı kezınde bılım beru jüiesındegı tabystyŋ qūpiialarymen şeteldık spikerler de bölıstı. Mektep renovasiiasy, Estoniia memleketınıŋ täjıribesı turaly bılım beru tehnology, doktor, professor, Singapur memleketınıŋ bılım salasyndaǧy halyqaralyq sarapşysy, Estoniia mūǧalımderın oqytu boiynşa jattyqtyruşy Liudmila ROJDESTVENSKAIа öz täjıribesı turaly aitqan bolatyn. Ekı eldıŋ bılım jüiesınıŋ artyqşylyǧy men kemşılıgı jaiynda estoniialyq meimanmen az-kem tıldesken edık.
– Qazaqstan men Estoniia mektepterınıŋ aiyrmaşylyǧy qandai? Ekı eldıŋ bılım beru jüiesınıŋ erekşelıgın qalai baǧamdar edıŋız?
– Būl – menıŋ Astanaǧa osymen üşınşı saparym, köptegen bılım mekemesınıŋ şaqyrtuymen Qazaqstanǧa taǧy kelıp otyrmyn. Ekı eldıŋ bılım jüiesın salystyru üşın äuelı memleketterdegı jaǧdaiǧa köz saluymyz qajet. Estoniia halqynyŋ sany Astana qalasy tūrǧyndarymen para-par. Postkeŋestık elderge tän närse: demografiialyq qartaiu prosesı baiqaluda. Qazaqstan tūrǧyndarynyŋ demografiialyq jaqsy ösımıne qaramastan, ekı elge de ortaq özektı mäsele bar. Bılım jüiesıne ortaq problema – balalar sanynyŋ azaiuy jäne mūǧalımder jasynyŋ ūlǧaiuy. Estoniia bılım jüiesı jaŋa özgerıstı onşaqty jyl būryn bastap kettı. Būl oŋdy özgerıske alyp keldı. Sondyqtan da bız keibır sala boiynşa Europada köşbasşy orynda tūrsaq, älemde de oiyp alar ornymyzdy aiqyndap ülgerdık. Mıne, sondyqtan da Qazaqstan innovasiialyq bılım jüiesıne qatysty jūmysymyzǧa, nätijemızge qyzyqty. Bızge sızderden täjıribe almasuǧa otandastaryŋyz jiı keledı. Ärine, ülgımızdı sol küiınde köşırıp aluǧa bolmas, öitkenı halyqtyŋ azdyǧynan bızde balalar sany azaiyp jatyr, auylda nemese eldı mekendegı synyptarda 20 şaqty balasy bar mektepterdı jergılıktı bilık, qoǧamdastyqtar saqtap otyrsa, elordanyŋ myŋdaǧan oquşysy bar mektepterı turaly mäselenı endı basqaşa qarauǧa bolady. Ekı eldıŋ bılım salasyndaǧy aiyrmaşylyq jer men köktei. Äsırese mekteptıŋ arhitekturalyq qūrylysynan bastap talaptar da basqaşa qoiylady. «Jaily mektepte» jalpy barlyǧy qolaily, jaily boluy tiıs. Qazaqstanǧa, Astanaǧa kelıp mektepterdı aralaǧanda, közge körınetın özgerıster: joǧary jyldamdyqpen ösıp jatqan tehnologiia, kündelıktı tūrmys-tırşılıkte jaŋa tehnikalardyŋ ösuı. Estoniia da jaŋa tehnologiialar, elektrondy memlekettık qyzmet körsetu jönınen Europada aldyŋǧy orynda tūr. Elektrondy qyzmet körsetu sapasy bılım salasynyŋ da baǧytyn jaqsy jaqqa būryp, ılgerıleu baiqalady. Qazır onyŋ nätijesı aiqyn sezılude. Jaŋa innovasiialyq jobalar boiynşa bala negızgı orynda, mūǧalım onymen ünemı bailanysta, bırlese otyryp, jaŋaşyldyqqa üirenedı, şeşım qabyldaidy. Būl jerde ekı eldıŋ bılım jüiesınde aiyrmaşylyq bar: Estoniia mektepterınde balalarda erkındık, derbestık bar, ol bılım salasynyŋ barlyq negızgı qūjatynda aiqyn belgılengen. Būl baǧyt praktika jüzınde de jalǧasady. Elımızdıŋ Bılım ministrlıgı tek keŋes berudı basşylyqqa aldy, bılım salasyna būiryqpen mındetteu bolmady. Sondyqtan da sapaly bılım beru jolyndaǧy dūrys ädıs-täsıl jemıs bere bastaǧanyna közımız jettı.
Estoniia mektepterınde balalarda erkındık, derbestık bar, ol bılım salasynyŋ barlyq negızgı qūjatynda aiqyn belgılengen. Būl baǧyt praktika jüzınde de jalǧasady. Elımızdıŋ Bılım ministrlıgı tek keŋes berudı basşylyqqa aldy, bılım salasyna būiryqpen mındetteu bolmady. Sondyqtan da sapaly bılım beru jolyndaǧy dūrys ädıs-täsıl jemıs bere bastaǧanyna közımız jettı
– Sonda Estoniia mektepterı öz betınşe barlyq problemany şeşe bere me? Erkındık berılgen be?
– Estoniia mektepterınıŋ basty jetıstıgı oqu ordalarynyŋ öz betınşe basqaryluy, kerek baǧytty anyqtap, sol boiynşa jūmys ısteuınde der edım. Eger körşı mektep jaqsy nätijege jetse, ärıptesterı baryp, olardan üzdık ülgısın üirenuge tyrysty. Iаǧni mektep mūǧalımderı joǧarydan būiryqty kütpei, bılım salasynyŋ özektı mäselelerın, türlı problemasyn öz betınşe şeşuge tyrysty. Iаǧni bız täjıribe alamyz, zerttep, ony ıs jüzınde asyra bastaimyz. Būl bılım sapasyna erekşe äser etetınıne jetıstıgımız arqyly köz jetkızdık. Pedagog bılıktılıgı men mektepke bölınetın qarjyny – bärın bılım ordasy özı şeşedı. Sosyn test kezınde oquşyǧa da, mūǧalımge de anketa sūraqtary berıledı, sol jauaptar arqyly basymdyqtar qai salaǧa, ne närsege bölınuı kerek ekenı aiqyndalyp, sol boiynşa jūmys ısteidı. Al Qazaqstanda bılım jüiesınde joǧarydan jarlyq kütıp, jaltaqtau basym. Älde tömengı jaqtan kerı bailanys joq pa, ol jaǧyn älı de zerttep, osy kemşılıkter boiynşa jūmystanu qajet şyǧar degen oidamyn. Bızde pedagogtyŋ bılıktılıgın arttyru kursynyŋ baǧyty, nätijesı naqty mektepterdegı bılımnıŋ sapasyna qyzmet etse, ökınışke qarai, sızderde olai emes.
– Estoniiada bastauyşty oqytu ädıs-täsılı qalai?
– Bızdegı basty aiyrmaşylyq – bastauyşta pänge bölu, jıkteu joq. Tek bızde de köp tıldı bıluge qatysty problema bar. Eston tılı, orys tılı, aǧylşyn tılı qoldanylady, sebebı migrasiia köşı qomaqty, sosyn būl tūrǧydan kelgende kürmeuı şeşılmegen mäseleler bar. Aǧylşyn tılı 1-synyptan bastap oqytylady. Eston tılı memlekettık bolsa, orystıldı mektepterde orys tılı qoldanuyna qarai, sosyn qosymşa aǧylşyn tılı oqytylady, qytai tılı, taǧy basqa tılder oqytylyp jür. Būryn 6-synyptan jasaǧymyz kelgen, bıraq 10-synyptan bastap oquşynyŋ öz erkı boiynşa qosymşa fin, fransuz, ispan, nemıs, qytai tılderın oqytudy qolǧa aldyq.
– «Jaily mektep» degen sız üşın qandai mektep?
– Būl, eŋ aldymen, balanyŋ qolaily psihologiialyq klimatta, jaily ortada tärbielenuı, ata-anamen jaqsy qarym-qatynasta bolu, balanyŋ janyn tüsınıp jūmys ısteu. Būryn ata-analar sapaly bılım men jaqsy baǧany talap etse, qazır olai emes, olar öz täjıribesınen bala kezdegı psihologiialyq qysymnan zardap şekkenın eske ala otyryp, oquşynyŋ psihologiialyq jaqsy ortada bılım aluyn, parasatty boluyn qalaidy, bıraq mektepten ozat bolu, üzdık atanu «jaraqatyn» almauyn köbırek qadaǧalaidy. Jalpy älemde bala qūqyǧy basty orynǧa şyqty. Sebebı bız būryn estıp-bılmegen balalardyŋ arasynda autizmmen, giperaktivtı äreketımen körıngen balalar köbeidı. Būl qiyndyqtyŋ bärımen mūǧalım jalǧyz küresıp jürgenı jasyryn emes. Būryn qaljyŋ retınde aitylatyn sözder, äreketter qazır balaǧa moraldyq soqqy beretın ıske ainaldy. Būryn ülgerımı naşar oquşylardyŋ esımı ata-analar jinalysynda aitylsa, qazır pedagog olai kösılıp söilei almaidy. Ata-analarmen bırge bılım salasynyŋ problemalaryn şeşudıŋ ortaq jolyn aşyq ızdeitın därejege jettı.
– Pedagogikalyq ūjym qūramynyŋ tärbiege, bılımge äserı bar ma?
– Ärine. Qazırgı jaǧdaiǧa bailanysty mektepte ekı psiholog, ekı äleumettık pedagog, taǧy basqa erekşe qajettılıkterı bar balalarmen jūmys ısteitın mamandar bar. Europa osy baǧyttardy jaqsy qarjylandyratynyn eskersek, būryn naşar oqityn balalar – miynda intellektı saqtalmaityn balalar – arnaiy mektepterge barady, al akademiialyq ülgerımsızdık tanytqan oquşylar 4-5 adamnan tūratyn arnaiy topta oqidy. Onda pedagog bırneşe pändı oqyta alady.
– Sonymen, bılım salasynyŋ basty problemasy nede?
– Bızde, mysaly, mūǧalımderdıŋ jetıspeuşılıgı, pedagogtar jasynyŋ qartaiuy syndy problemalar bar.
– Mamandar nege jetıspeidı?
– Oqytu prosesı eston tılıne köşkendıkten, mamandar tapşylyǧy baiqaluda. Şara soŋǧy bır-ekı jylda qabyldanǧandyqtan, qazırgı eŋ özektı mäselenıŋ bırı sanalady.
– Jergılıktı halyqtyŋ tılge qatysty paiyz qatynasy qandai?
– Orystıldı halyqtyŋ paiyz qatynasy – 30 paiyz. Mektepterı de osy sifr şamasynda. Tallinde orystıldı halyq ülesı – şamamen 50 paiyz. Köptegen ata-ana orystıldı mekteptıŋ saqtaluyna müddelı. Osyǧan qaramastan, eston bılım jüiesınde ana tılındegı mektepter jyldan-jylǧa köbeiıp keledı.
– Liudmila Borisovna, özıŋız qai pännen sabaq berdıŋız?
– Men matematika jäne informatika pänderınen sabaq berdım. 40 jyldai mektepte balalardy oqyttym. 15-16 jyldan berı pedagogtarmen bılım salasyna jaŋa tehnologiialardy engızu boiynşa jūmys ısteimın. Ekı el arasynda täjıribe almasuǧa pedagogtar ünemı kelıp tūratynyn aituymyz qajet. Ärine, barlyq mūǧalımdı Estoniiaǧa şaqyra almaspyz, bıraq būl täjıribe almasudyŋ ekı jaqqa bererı köp dep oilaimyn.
