Qazaq handyǧynyŋ 550 jyldyq mereitoiyn byltyr dürkıretıp toiladyq. Soǧan orai «Qazaqfilm» kinostudiiasy «Qazaq handyǧy» atty telehikaia tüsırudı bastaǧan edı. Atalǧan tuyndy jaqynda körermenge jol tartady. Serialda Qasym hannyŋ älı taqqa otyrmaǧan sūltan kezın astanalyq akter Meiırǧat Amangeldin somdaidy. Jas daryn kino älemındegı debiutın osyndai jauapty rölden bastapty. Qadamyna sättılık tılei otyryp, jaqynda Meiırǧatty äŋgımege tarttyq.
– Elordadaǧy «Jastar teatrynyŋ» akterısız. Öner jolyna qalai bet būrdyŋyz?
– Önerge alǧaşqy qūlşynysym mektep qabyrǧasynda oiandy. Kışkentaiymnan «Änşı balapan» syndy saiystarǧa qatysyp jürdım. Keiın suret saluǧa köştım, säuletşı boluǧa ūmtyldym. Bır önermen şektelıp qalǧym kelgen joq. Almaty menıŋ balalyq armanymdy oryndady. Tanystarym T.Jürgenov atyndaǧy Qazaq ūlttyq öner akademiiasynda alty mamandyqty igerıp şyǧuǧa bolatyn muzykalyq teatr akterı bölımı bar dedı. Synaqtan sürınbei ötıp, sol bölımge 2010 jyly qabyldandym. Belgılı akter, rejisser Nūrqanat Jaqypbaidyŋ şeberhanasynda şyŋdaldym. 2013 jyly Astanadaǧy «Jastar teatrynda» täjıribeden ötuge 13 student keldık. Teatrdyŋ körkemdık jetekşısı Nūrqanat Jaqypbai jol körsetıp, jön sılteitın aǧamyzǧa ainaldy. Oqu bıtırgen soŋ osynda qaldyq. Mıne, üş jylǧa jeter-jetpes uaqyt ışınde astanalyq atandym.
– Al kino älemıne qalai keldıŋız?
– «Qazaq handyǧy» kinojobasynyŋ ırıkteu kezeŋı byltyr säuır-mamyr ailarynda boldy. Daniiar jäne Eldos dostarymyzben qyzyǧuşylyq tanytqanymyz ras, bıraq kastingke barmadyq. Bırde ärıptesımız Ädıl Ahmetov «Jıgıtter, sender nege baq synap körmeisıŋder?!» dep qolqa saldy. Ädıl aǧamyz sol jerde-aq bızdı telefonǧa tüsırıp, kasting jürgızuşılerge jıberdı. Surettı köre sala olar bırden şaqyrdy. Üşeumız bır künnıŋ ışınde Almatyǧa jol tartyp, fotobaiqauǧa qatystyq. Rejisser Rüstem Äbdıraşovtyŋ bölmesıne bır-bırlep kırdık. Ärtürlı obrazda foto jasap, rejisserdıŋ nūsqauymen poeziia oqyp berdım. Erekşe yqylaspen jäne qamqorlyqpen qarady. Bır aidai küttık. Künı-tünı tolqyp, jauabyn aitqanşa asyq boldym. Onyŋ üstıne menı Qasym sūltannyŋ rölıne baiqap kördı. Bıraz uaqyttan keiın üşeumız de video synaqqa şaqyrtu aldyq. Mende kinoda täjıribe joq. Bırınşı künı Mūrat Bisembin, Berık Aitjanov, Doshan Joljaqsynov aǧalarymyzdy körıp, bıraz sasqalaqtaǧanym esımde. Mätındı ūmytyp qalyp, qaǧazǧa qaita-qaita qaraitynmyn. Taŋerteŋnen keşke deiın kamera aldynda basqa akterlermen baiqap kördı. Ertesınde taǧy ekı künge şaqyrdy. Rejisserdıŋ özı jyly qabaq tanytuy menı ümıttendırdı. Taǧy bır ai jürdık. Jazda teatr festivalı bolatyn, soǧan daiyndalyp jürgende «Qazaqfilmnen» habarlasty. «Meiırǧat, senı Qasym sūltannyŋ rölıne bekıttık» dedı. Quanyşymda şek joq, bırınşı bolyp äkeme habarlastym. Äkem önerge degen talpynysymdy ärdaiym qoldaityn.
– Tarihi telehikaiada tüsıp, qandai täjıribelık maşyqqa üirendıŋız?
– Sahna qozǧalysy ärbır akterge jaqsy tanys. Auylda öspesem de, jastaiymnan atqa mınıp üirendım. Degenmen, attyŋ üstınde otyryp qylyştasu, sadaq atu, naiza laqtyrudy būryn-soŋdy bılmeitınmın. Būl maşyqty ekı aidai «Nomad» kaskaderlerımen şyŋdadyq. Bärınıŋ qyr-syryn üirettı. Şaiqasatyn sahnalardy qoiyp bergennen keiın özımız jeke qalyp daiyndaldyq. Şeberlık sabaqtaryn tüsırılım kezınde şyŋdai tüstık. Sol atmosferaǧa enu üşın bızge uaqyt berıldı. Handardyŋ bolmysyn, jürıs-tūrysyn, özın qalai ūstauyn sezınu üşın bıraz ter töktık. Mäselen, alǧaşynda attyŋ üstınde bügılıp otyratynbyz.
– Obrazǧa engende özıŋızdıŋ boiyŋyzdan qandai özgerıster baiqadyŋyz?
– Teatrǧa kelgennen bastap menıŋ tür-älpetım mektep oquşylaryna keletın. Eŋ alǧaşqy rölım «Menıŋ atym Qojadaǧy» Qoja boldy. Qanat Jünısovtıŋ «Alǧaşqy mahabbatynda» Jasbolatty beineledım. Bertın kele Säken Jünısovtıŋ «Tyrau-tyrau, tyrnalar» dramasynda basty röldegı 14 jastaǧy Baqytty oinadym. Oquşy rölderge üirenıp qalǧan men üşın handy somdau bıraz qiynǧa soqty. Tüsırılım 5 aiǧa jalǧasty, ainalamdaǧylar «Öskensıŋ, közıŋde oi bar» degen pıkır aityp jür. Mınez-qūlqym sabyrly qalypqa endı. Salmaq ta jinadym. Ol jaqtyŋ auasy salqyn, attyŋ üstınde köp jüremız, üş-tört mezgıl tamaqtanyp tūrdyq.
– Tüsırılım barysynda qandai qolaisyzdyqtardy sezındıŋız?
– Alǧaşqy 20 kündı «Qazaqfilmnıŋ» ışınde tüsırdık. Tabiǧattaǧy tüsırılım Jarkentten bastaldy. Eŋ köp tüsırılım – Raiymbek audany Tūiyq auylynda boldy. Tūrǧyndardyŋ aituynşa, eldı-meken teŋız deŋgeiınen 1800 metr biıktıkte ornalasqan. Aua qysymy baiqalady, jügırseŋ, tez şarşap qalasyŋ. Suyq, tūman tez tüsedı. Aspandy būlt jailaǧanda mūrt-saqal, üstı-basymyz su bolyp tūratyn. Bırınşı qolaisyzdyq dep osyny aitar edım. Ekınşısı – attardyŋ tūiaqtary kışkentai ınderge kırıp ketetın, sonyŋ saldarynan atqa şapqanda qyzdarymyz köp qūlady. Sirktıŋ aty qolǧa üirengen bolsa, qalanyŋ aiǧyrlaryn auyzdyqtau qiyn. Olar jazyqqa şyǧyp körmegen, bır-bırın tıstep, teuıp jatty. 1-2 aptadai üirete almai jürdık. Tūiyqtan keiın tüsırılım Şonjy, Şoşanaida (ataqty «Marko Polo» serialy osy jerde tüsırıldı – red.) jalǧasty. Uaqyt öte kele, kün sui bastady. Jeltoqsan, qaŋtar ailarynda qiyndyqtar küşeie tüstı. Suyq tiıp qalǧan kezder boldy. Tüsırılımdı Jarkentte aiaqtadyq, bır qyzyǧy, eskı meşıttıŋ ışı daladan da suyq. Akterler toŋǧannan özderıne berılgen sözderdı de ūmytyp qalyp jatty. Alaida, bızge barynşa jaǧdai jasaldy. Ūjym öte tamaşa, qai-qaisysy bolsyn özderınıŋ jūmystaryn joǧary deŋgeide atqardy. Rüstem aǧa baiqaǧanym, öte eŋbekqor rejisser. Jūmysqa bar yntamen berıledı, tiianaqty atqarady.
– Tuyndy Iliias Esenberlinnıŋ «Köşpendıler» trilogiiasyna negızdelgen. Degenmen, serial ssenaristerı Smaǧūl Elubai men Timur Jaqsylyqov özgertuler engızdı. Al akterlerdıŋ tarapynan improvizasiiaǧa jol berıldı me?
– Berıldı, nege berılmesın? Tarihi tūlǧalardyŋ obrazy är jerde ärqalai berıledı. Tuyndyda onyŋ tür-sipaty, mınez-qūlqy sipattalady, qalǧanyn akter özı tabuy kerek. Bır quantarlyǧy, Rüstem aǧa akterlerge erkındık beredı. Ol akter üşın özın-özı şyŋdauǧa septıgın tigızedı, boiyna senımdılık ūialatady. Eger, «joq, bır qadam artqa jürıp, solǧa qara» dese, ol akter emes, robot bolar edı. Bır aiqastyŋ soŋynda jeŋetın jerım bar. Ssenarii boiynşa sol jerden kamerany toqtatu kerek bolatyn. Bıraq, sol mezette kamerany älı sezınıp tūrdym. Rejisserden de älı eşqandai nūsqaulyq joq. Bärı typ-tynyş. Sol jerde naǧyz oinaityn sät dep bıldım. Oirattardyŋ közıne qarap, «Alaş!» dep qastaryna jetıp bardym. Kamerany baqylap tūrmyn, söndırgen joq. Sodan būrylyp, ortaǧa bardym da, taǧy da «Alaş!» dep ūrandatyp, jerge qylyşty qadadym. Tüsırılım älı jalǧasyp jatyr. Būryndyq kelıp, aiqasty jeŋgenımdı bıldırıp şapanymdy özıme laqtyryp jıberdı. Men bolsam, jaudyŋ közıne şüilıgıp taǧy qaradym. Mıne, däl osy sätterdı tüsırıp aldy.
– Senıp tapsyrylǧan rölıŋızdı tolyq aşa aldyŋyz ba?
– Qasym han – qazaq elınıŋ şekarasyn keŋeitıp, ony bekıtıp bergen handardyŋ bırı. Jänıbek hannyŋ ūly «jerdı bırıktırudı» jedeldetıp, közge tüsken han. Ol bilık qūrǧan jyldary qazaq handyǧynyŋ saiasi-ekonomikalyq jaǧdaiy nyǧaidy. Qazaq halqynyŋ qazırgı meken-tūraǧy qalyptasty. Ärine, jauapkerşılıktı asa qatty sezındım. Bır jaǧynan, tarihi tuyndy, ekınşıden, kinodaǧy alǧaşqy qadamym. Būl tuyndyny halqymyz köpten küttı desem, artyq aitqanym emes. Qazaq handyǧynyŋ qūrylǧandyǧy jaily kino kerek-aq. Al baǧasyn, ärine, halyq bere jatar.
– Kino men teatrdaǧy akterlerdıŋ aiyrmaşylyǧy nede?
– Älbette, bärı akterge bailanysty. Köbısı teatr akterlerınde jasandylyq köp dep oilaidy. Teatrda akter – körermennıŋ köz aldynda. Mındet – eŋ soŋǧy qatarda otyrǧandarǧa sözıŋdı de, özıŋdı de jetkızu. Janrǧa säikes bilep jürıp oinap jüremız, būl da oŋai emes. Al kinoda baiyppen söileuge, qarapaiym qalypty ūstanuǧa mümkındık berıledı. Sätsız kadrlardy qaita tüsıruge bolady. Teatr men kinony qalai salystyrasyz degende, Al Pachino bylai degen eken: «…Teatrda da, kinoda da oinau – arqan jıpte jürgendei. Jıp teatrda joǧary ılınse, kinoda jerge qoiylady. Teatrda qūlasaŋ, qūlaisyŋ». Qai jerde jürmeseŋ de, basty talap ızdenıs pen oqu der edım.
– Ekranǧa şyqpai jatyp milliondaǧan qarjyny jūmsap ülgergen kinotuyndyny bırı dattap jatsa, ekınşısı – qanşama qarajat jūmsalsa da Qazaq handyǧynyŋ tarihyn turalap beretın tuyndyǧa eş qarsylyǧy joqtyǧyn bıldırıp jatyr. Sız ne deisız?
– «Qazaq handyǧynda» oinaǧan akter esebınde emes, körermen retınde aitarym, däl osyndai tuyndy qazaqqa kerek. Tarihi maŋyzy bar serialdy ädemılep tüsıru qarajatty qajet etedı. Akterlerge berıletın aqydan basqa somdaǧan rölın aşa tüsetın kiımder kerek. Dekorasiiany, tehnikalyq qamtudy aitpaǧannyŋ özınde. Şeteldık kinolarmen salystyrǧanda, bızge bölınıp jatqan qarajat az. Mūhittyŋ ar jaǧyndaǧy filmder halyqtyŋ zor yqylasyna bölenetını de sondyqtan. Bıraq, kinony tüsıru jaǧynan bızdıŋ rejisserlerdı osal deuge bolmaidy. Elımızde jaqsy dünienı jasap şyǧaruǧa tolyq mümkındık bar.
– Şetel basylymy otandyq tuyndyny äigılı «İgra prestolov» serialymen teŋedı…
– Ärine, Resei, Amerika, Qytai telearnalarynyŋ serialymyzǧa qyzyǧuşylyq tanytqany quantady. Bızdıŋ telehikaia şynaiy, tarihi oqiǧalarǧa negızdelgen. Özımızdıŋ qazaqtyŋ qoltaŋbasy bar. Tuyndyda serialǧa tän şytyrman oqiǧa da, mahabbat ta, taqqa talas ta, töbeles te, antqa adaldyq ta, sertke berık jandar da bar.
– Äŋgımeŋızge rahmet!
Sūhbattasqan: Güldana TALǦATQYZY
